Lesbók Morgunblaðsins - 17.02.1957, Page 1

7. tbl.
XXXII árg.
JJtoiritjraMíilig in£
Sunnudagur 17. febrúar 1957
Guðmundar þáttur seka
og frá upphafi 17. aldar
FHNHVER mesti snjóavetur, sem
sögur fara af á íslandi, var
árið 1633, enda var hann kallaður
Hvítivetur.Oddur á Fitjum lýsir
honum svo:
Þá var harði veturinn mikli,
hver að byrjaðist hálfri þriðju viku
fyrir jól, og varaði allt að fardög-
um um vorið. Þá var mikill pen-
ingafellir og hrun, og niðurfall
af þeim strax á jólum. Heyleysi
víðast. Fyrir snjóum komst fólk
ekki að sjónum. Þá voru blotar og
áfrerar. í annari viku þorra kom
svo mikill snjór, að hesta fennti
á sléttum velli, og enginn maður
af elztu mönnum, sem þá lifðu,
mundu þvílíkan vetur. Enginn
sauður né færleikur lifði, sem eigi
var hey gefið. Hestar og færleikar
átu tré, torf og veggi, þeir lifandi
þá dauðu, einnig sauðirnir lifandi
þá dauðu. Margt tilbar þá ógnar-
legt. Fé dó í fjárhúsum, þó neyðar-
laust væri af svengd, með undar-
legri aðsvipan, svo að mönnum of-
bauð þar inn að koma, og það skeði
víða að þeir tilburðir urðu. Þá var
ekki vitjað kirkna af prestum né
sóknarfólki. Ekki vatnað peningi
nema einu sinni í viku sums staðar,
varla komizt milli fjárhúsa og bæa,
Fennti fjárhús með fé, og fundust
ekki. Peninginn fennti og hrönn-
um, á Kjalarnesi eitt hundrað
hesta, einnig í Borgarfirði all-
marga. Þá urðu miklir og undarleg-
ir tilburðir.
Bjöm á Skarðsá lýsir vetrinum
eins, en hefir þetta fram yfir:
„Fellu peningar fyrir sunnan og
austan, einnig og vestra af hey-
leysi, talið 12 hundruð kúa úr
Borgarfirði austur að Rangá dáið
hefði, einnig 153 færleikar undir
Eyafjöllum; var og mælt í Skál-
holti hefði eftir lifað 7 færleikar;
var og einnig hrun af nautum
vestur um sveitir. ís kom á þorra,
lá allan vetur og fram allt nær að
Jónsmessu. Enginn afli neins staðar
á ísnum. Vestanveður mikið 2.
marz, hröktust fén, allvíða fórst af
þeim. Formyrkvan tungls. Sást
sjórinn sem blóð við Vestmann-
eyar, sem fyrr hafði skeð fyrir
austan, áður en Tyrkir komu og
ræntu“. Þetta síðasta, tunglmyrkv-
inn og blóðlitur á sjónum munu
vera þau undur, er Oddur talar
um. Espólín bætir við: „Fennti þá
bæ á Ströndum vestur, svo að
aldrei fannst fyrr en um vorið, og
þar í allt fólk andvana, og mörg
urðu önnur fátíðindi af snjóum.
Var svo hart vorið, að flest dó það
er af lifði veturinn, og var víða
nær 'sauðlaust og hesta eftir; kýr
lifðu helzt, en þó var skorið eða
fellt af 1200 kúa frá Borgarfirði
austur að Rangá, hyggja vitrir
menn að það hafi verið allur
fimmti hlutur. Gerði þá örbirgð
mikla og lögðust jarðir í eyði, því
hörð ár höfðu farið á undan“. Þess
er getið, að næsta haust hafi verið
kallað Bauluhaust, en svo voru
haustin kölluð þegar miklu varð að
farga af nautpeningi.
Síðan heldust harðindi fram um
1641.
En það var eigi aðeins að tíðar*
farið þjarmaði að landsmönnum,
heldur fylgdi þá mörg óáran önn-
ur. Verslunaránauðin varð mönn-
um þung í skauti. Árið 1620 hafði
ið svokallaða Verslunarkompani
k