Lesbók Morgunblaðsins - 17.02.1957, Blaðsíða 4
96
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
1633. Og samkvæmt Stóradómi var
þetta glæpur. Átti nú að grípa þau
Guðmund og stúlkuna. Guðmund-
ur mun hafa haft veður af þessu
og forðaði sér. Var hann horfinn
þegar hann skyldi gripinn, og vissi
enginn maður hvað um hann hafði
orðið. En stúlkan var tekin, dæmd
til dauða og síðan drekkt. Sýndi
Magnús sýslumaður þar enn rögg-
semi sína.
_____
Árið 1634 fór Holger Rósen-
kranz höfuðsmaður alfarinn af
landi burt, en lét hér eftir umboðs-
mann sinn, Jens Söffrenson. Svo
kom hingað nýr höfuðsmaður, Pros
Mundt, og hafði það embætti á
hendi í 10 ár. Fekk hann hjá sum-
um það orð, að hann væri „gjaf-
þæginn og eigingjarn“, en Espó-
lín segir að ekki hafi verið mikið
hæft í því; hafi hann verið inn
öruggasti maður, sýslunarmaður
mikill og greiður á að leysa vand-
ræði, vel viti borinn. Hann fell í
sjóorustu við Svía hjá Lálandi 13.
nóv. 1644 og var þá aðmíráll á
herskipinu „Patientia“.
Jens Söffrenson var umboðs-
maður hans öll árin og fekk höf-
uðsmannsvald að honum látnum og
helt því til 1648. Þótti hann löng-
um harður og fylgdi fram Stóra-
dómi með oddi og egg, án þess að
skeyta nokkru sinni um málsbæt-
ur. Er til marks um það þessi
saga: Húnvetningur nokkur, Jón
Þorsteinsson að nafni, hafði ratað
í það að eiga barn með stjúpdótt-
ur sinni. Málsbætur fundust
svo miklar, að þau voru aðeins
dæmd í sekt fyrir þetta. Þá reis
upp Jens Söffrenson og kvað slík
mál ekki mætti dæmast hér á
landi. Kom hann svo málinu fyrir
konung og fekk bréf hans upp á,
að þau skyldi bæði af lífi tekin,
og var svo gert.
Nú er að segja frá Guðmundi
seka Jónssyni, að hann leitaðist
ekki við að komast burt af land-
inu, heldur lagðist út. Gerði hann
sér mosalitað tjald og lá í því á
fjöllum, en var þó oft á laun niðri.
í byggð og fann þá jafnan konu
sína. Hefir hann sjálfsagt verið
vinsæll maður í héraði, því að
enginn kom upp um hann, og fekk
Magnús sýslumaður aldrei fang á
honum. En svo kom hann upp um
sig sjálfur. Varð það með þeim
hætti, að Guðrún kona hans ól
bam veturinn eða vorið 1636 og
kenndi honum. Þótti þetta hið
versta mál, að kona skyldi eiga
barn með dauðadæmdum útilegu-
manni.
Eftir þing þetta sumar, reið
Pros Mundt höfuðsmaður norður
í land ásamt Jens Söffren-
son og fleiri dönskum mönnum.
Var þá sett fjórðungsþing á Hofi
á Höfðaströnd, og var þar tekið
fyrir mál Guðrúnar konu Guð-
mundar seka. Vildi Jens Söffren-
son óvægur að konan yrði dæmd
til dauða og tekin af lífi fyrir að
hafa átt barn með manni sínum
útlægum og dauðadæmdum.
Fylgdu honum fleiri Danir að mál-
um, „því að Danir voru eigi all-
mjúkir í þann tíma á meinamál-
um.“
Þá reis upp Þorlákur biskup
Skúlason og mótmælti þessu harð-
lega. Sýndi hann fram á „með
röksemdum og lærðra manna rit-
um, að það var eigi rétt, og að
konan ætti að vera sýkn“.
Runnu þá tvær grímur á Pros
Mundt höfuðsmann og úrskurðaði
hann að málinu skyldi skotið til
næsta Alþingis.
Sjálfsagt hefir málið komið fyrir
á þinginu 1637, en þess er hvergi
getið í Alþingisbókinni, og verð-
ur því ekkert um það sagt með
vissu hvernig lögréttumenn og
lögmenn hafa tekið í það. Hitt er
víst, að þeir hafa verið mótfallnir
grimmd Jens Söffrensons, en fall-
izt á röksemdir Þorláks biskups
fyrir því, að konan hefði ekki
unnið sér dauðasök með því að
eiga barn með manni sínum, enda
þótt hann væri dauðadæmdur og
hefði gerzt útilegumaður. Sést
þetta á Alþingisbókinni 1639, en
þar stendur:
„Var samþykktur dómur sá, sem
Þorbergur Hrólfsson fram bar, í
þess dóms öllum greinum og kona
sú, Guðrún Jónsdóttir, sem átt
hafði barn við þeim óbótamanni
Guðmundi Jónssyni, skyldi fá refs-
ing eftir því sem yfirvaldið vildi
á hana leggja, þó ei meir en til
13 marka“.
Guðrún hefir sennilega verið
ættuð úr Þingeyarsýslu og verið
komin þangað, því að Þorbergur
var sýslumaður Þingeyinga. Þó
getur verið að Alþingi hafi falið
Þorbergi að rannsaka og dæma mál
hennar. Hefir hér ræzt betur úr
fyrir henni heldur en áhorfðist um
hríð, og hefir hún átt það Þorláki
Skúlasyni biskupi að þakka, að
hún fekk að halda lífi og þurfti að-
eins að greiða lítilf j örlega sekt.
Guðmundur Jónsson lá úti um
þriggja ára skeið og mun hafa
hafzt við 1 ýmsum stöðum, og aðal-
lega uppi í óbyggðum. Hafði hann
sitt mosalitaða tjald, sem ekki bar
lit af grjóti og sást því ekki nema
að væri komið. Ekki er þess getið
að hann færi með ránum, og hafa
því sennilega einhverjir góðir vinir
hans birgt hann að helztu nauð-
synjum, eftir því sem þeir hafa
getað, þótt hart væri í árí. En dap-
urlegt hefir líf Guðmundar verið
í útilegunni, sífelld barátta við sult
og kulda, með refsivönd laganna
reiddan yfir höfði sér. Virðist svo
sem hann hafi orðið varari um sig,
eftir að kona hans átti barnið, og
i