Lesbók Morgunblaðsins - 17.03.1957, Page 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
169
Ekki slæmt ástand
Á UNDANFÖRNUM árum hefir mikið verið rætt um kynþáttahatur
og ofsóknir gegn þeldökkum mörnium í Suður Afríku. Og hvað eftir
annað hefir þessu máli verið meyft á þingi Sameinuðu þjóðanna.
Er hér um undirróður kommúnista að ræða til þess að spilla sambúð
vestrænna ríkja, Hér er sannari frásögn um ástandið þar í landi, rituð
af Samuel Pauw, rektor háskólans í Pretoria.
DÚASTRÍÐIÐ, sem kallað var,
minnir yður á það, að Suður-
afríkumenn voru einu sinni kall-
aðir Búar. Búi er sama og bóndi,
og þá vorum vér allir bændur.
Fyrir einni öld var engin borg
í Suðurafríku. Höfðaborg var
fyrsti vísirinn, en þar voru þá ekki
nema 10.000 hræður. Höfuðborgin
Pretoria helt fyrir skömmu upp á
aldarafmæli sitt, og stærsta borg-
in í landinu, Jóhannesarborg, er
ekki nema 70 ára gömul.
Búarnir námu land í inum víð-
áttumiklu óbyggðu löndum þar
syðra, og um tvær aldir voru þeir
einangraðir frá Evrópu og um-
heiminum. í lok þessa tímabils
áttu þeir hvorki peninga né vélar,
en þeir áttu önnur auðæfi, sem
voru þeim meira virði. Þeir vissu
að til var margt, \sem ekki var
hægt að fá fyrir peninga og að
auður og óhóf er hvorki upphaf
né endir tilverunnar.
Því var það, að er demantar
fundust í landeign þeirra, urðu
þeir ekki ginkeyptir fyrir því.
Þeir seldu jarðir sínar fyrir miklu
lægra verð en þeir gátu fengið
fyrir þær og fluttust lengra inn
í landið til þess að geta notið þar
friðar og verið lausir við allan
þann gauragang, sem varð hjá
námunum.
En þeir gátu ekki forðast marg-
mennið til langframa. Námabúð-
irnar breyttust í borgir og áhrifa
þeirra gætti um land allt. Það voru
útlendingar, sem reistu þessar
borgir, og þeir fluttu með sér nýa
siði og lifnaðarháttu.
Hér hlaut tveimur ólíkum menn-
ingum að lenda í hörku. Þær gátu
ekki sameinast. Óánægja magnað-
ist þangað til upp úr sauð, og þá
hófst Búastríðið, sem stóð 1899—
1902. í sögu Breta var þetta aðeins
tilviljun, en frá okkar sjónarmiði
var þetta frelsisstríð, og stórkost-
legasti atburðurinn í sögu vorri.
Vér biðum ósigur og töpuðum
frelsinu, sú er endurminning
vor.
Árið 1895 breiddist enskan svo
óðíluga út í Suðurafríku, að Oliver
Schreiner, sem var vinur Búa,
spáði því að tunga þeirra mundi
líða undir lok. En spádómur hans
hefir ekki ræzt. Kæruleysinu í
þessu efni var lokið með stríðinu.
Stríðið vakti þjóðerniskennd vora
og þjóðarmetnað. Vér vildum vera
frjálsir og ráða oss sjálfir. Þetta
hefir haldizt í rúm 50 ár.
Fyrir 50 árum skiptist þjóðin í
tvo flokka og milli þeirra var reg-
indjúp staðfest. Stríðinu var lok-
ið, en friður var ekki kominn á.
Sigraðir, sárfátækir og gramir
hurfu Búar aftur til einangrunar-
innar í sveitunum.
í borgunum réðu inir sigursælu
og auðugu Englendingar öllu.
Rúmlega helmingur þeirra hvítra
manna, sem þá áttu heima í Höfða-
borg, Pretoria, Jóhannesborg og
Durban, var fæddur erlendis.
Búar voru eigi aðeins illa séðir
í borgunum, heldur var þeim mein-
illa við borgirnar og Jóhannesar-
borg kölluðu þeir meira að segja
„Glæpaháskólann“.
En fátækt og erfiðleikar jukust
í sveitunum og smátt og smátt
neyddust Búar til þess að leita sér
atvinnu í borgunum. „Hvítu fá-
tæklingarnir" voru þá helzta
vandamál ríkisins. Og það var
ekki nema ein lausn á fátæktinni:
að flytjast til borganna.
Þótt Búar væri með öllu ókunn-
ir atvinnuháttum borganna og
skorti þekkingu og reynslu, náðu
þeir þó furðu fljótt fótfestu þar.
Fyrsta stóra tækifærið bauðst þeim
1907, þegar atvinnuveitendur not-
uðu þá til þess að brjóta niður
verkfall hvítra verkamanna. Þá
sýndu Búar að þeir voru duglegir
til vinnu og upp frá því var það
venja að láta þá vinna í námun-
um. Fáum árum seinna voru flest-
ir námamenn Búar.
Eftir því sem viðskipti jukust
varð hörgull á mönnum. Englend-
ingar sátu sjálfir að beztu stöð-
unum, og þá fóru þeir að ráða Búa
í inar lægri stöður. Þannig kom-
ust Búar inn í fjölda margar starfs-
greinir, fyrst sem lágt launaðir að-
stoðarmenn, en unnu sig síðar upp
og komust í æðstu stöður.
Árið 1921 skipuðu erlendir menn
meiri hluta í stjórnum allra fyrjr-
tækja en eftir það fóru Búar að
vinna á.
Þannig hefir atvinnulíf Búanna
breyzt gjörsamlega. Þeir eru nú
ekki eingöngu bændur, heldur eru
þeir í öllum starfsgreinum borg-
anna. Þetta hefir orðið til þess að
þeir hafa dreifzt víðsvegar um
landið. Fyrir 50 árum voru aðeins
8% af Búum í stórborgunum, en nú
37%. í smærri borgum og þorpum
á nú þriðjungur þeirra heima, en
aðeins 30% í sveitunum.
Fyrir 50 árum heyrðist varla
talað annað mál en enska í borg-
unum. Nú er svo komið að fleiri
tala þar afríkönsku en ensku. Og
þessi breyting kemur fram í kosn-
ingaúrslitum. Stjórnmálin skipta
mönnum í flokka eftir tungum.