Lesbók Morgunblaðsins - 18.04.1957, Síða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22S
landi var mjög mikið unnið að
þessu á síðasta fjórðungi síðustu
aldar, og sums staðar nokkuð að
þessu gert enn.
Það kom brátt í ljós eftir að
eitrunaraðferðin var upp tekin ref-
um til eyðingar, hve gífurleg áhrif
þessi aðferð hafði á þann arnar-
stofn, sem hafði fast aðsetur á
Suðurlandi. Þessu til sönnunar set
ég hér fram nokkur dæmi.
Á síðustu tugum síðustu aldar
voru í Gullbringusýslu þrír varp-
staðir arnarins, sem mér eru kunn-
ir. Voru þessir varpstaðir setnir
árum saman. Staðir þessir voru:
Amarklettar í Hvaleyrarlandi,
Helgafell í Garðakirkjulandi og
Amarnýpa í Krýsuvíkurlandi. Vel
má vera, að víðar hafi varpstaðir
arna verið í nefndri sýslu, þótt
fram hjá mér hafi farið vitneskja
um það.
Á eitrunartímabili síðustu aldar
fór brátt að sjá á arnarstofninum,
sem þar hafðist við, og svo illa var
komið á síðasta tug aldarinnar, að
allir umgetnir varpstaðir voru af
lagðir, auðir og yfirgefnir. Þrátt
fyrir sýnilega fækkun arnarins á
umgetnu tímabili var þó fram á
síðasta tug aldarinnar svo til dag-
leg sjón t. d. þar sem ég er fædd-
ur og uppalinn, að Ási skammt
suðaustur frá Hafnarfirði, að sjá,
þegar fram á sumarið kom, erni
frá fjórum til sjö raða sér eftir
brún Ásfjalls upp af bænum. Þar
sátu þessir tignarlegu fuglar,
stundum mikinn hluta dags og biðu
þess, að endur kæmu með unga
sína, sem þá voru að verða full-
vaxnir, út úr starar- og hófrótar-
breiðum á autt vatn. Þá tóku sig
upp einn eða fleiri ernir, svifu ofan
af brún lágt með jörð út yfir tjöm-
ina og reyndu að klófesta eitthvað
úr andarhópnum. Þessar veiðiferð-
ir báru stundum árangur, oft eng-
an. Á þessum árum leið varla svo
dagur, hvort heldur var sumar eða
vetur, að ekki sæist örn, einn eða
fleiri.
Á næstu árum eftir síðustu alda-
mót urðu mjög skörp umskipti
hvað örninn snertir á svæðinu við
sunnanverðan Faxaflóa. Þeir hættu
sem sé að sjást, enda allmjög hert
á eitrun á þessu tímabili, þar eð
refum virtist fjölga þá allmikið.
Svo rammt kvað að fækkun arn-
arins, að um og eftir 1910 þótti
meiri viðburður að sjá þá einn örn
á flugi einu sinni eða tvisvar á ári,
heldur en ef ekki sást einn eða
fleiri svo til daglega fyrir 15—20
árum. í þau fjörutíu ár, sem ég
stundaði fugla- og refaveiðar, bæði
með sjó fram og upp til fjalla, og
hafði mikið samneyti við fjölda
manna, sem stunduðu þetta verk,
vissi ég aldrei til, að öm væri
skotinn, og kom þó fyrir, að það
hefði verið hægt. Skyttur þeirrar
tíðar sögðu, að örn borgaði eklci
skotið. Það var ekkert unnið við
að skjóta örn þá, aðeins að svipta
hann lífinu. Þá voru fuglaveiðar
ekki stundaðar sér til gamans held-
ur bjargræðis.
Þótt ég hafi hér að framan tekið
til samanburðar aðeins hluta af
einni sýslu landsins, og með þeim
samanburði sýnt fram á gjöreyð-
ingu arnarins þar, þá er eftir öllum
heimildum þar að lútandi sömu
raunasögu að segja hvaðanæva af
landinu, að undanteknu svæðinu
kringum Breiðafjörð og ísafjarð-
ardjúp. Þessir tveir landshlutar eru
taldir einu staðirnir á landinu þar
sem nokkrir ernir hafast enn við.
Fróðustu menn um þetta efni telja,
að þar lifi nú varla fleiri en tutt-
ugu ernir, og ef til vill fullreiknað.
Ég held, að þegar menn hugsa í
alvöru um þessa alvarlegu stað-
reynd, þá hljóti allir, í það minnsta
þeir, sem náttúrufriðun og dýralífi
unna, að styðja það, að allt verði
gert, sem í mannanna valdi stend-
ur til bjargar þessum litla arnar-
stofni, — en umfram allt, ekki á
morgun heldur í dag.
ÖRNINN OG EITRUN Á
VÍÐAVANGI
Það er ekkert leyndarmál og á
ekki heldur að vera, hve eitrun á
víðavangi, einkum þó á bersvæði,
hefur verið og verður erninum
hættuleg, svo hættuleg, að hiklaust
má telja, að höfuðorsök sé, hv«
arnarstofninn íslenzki er nú gjör-
samlega á fallandi fæti.
Hér mun einu gilda, í hvaða
augnamiði eitrið er lagt út, hvort
heldur er eitrað fyrir ref um af-
rétt og heimahaga eða það er lagt
út fyrir fugla, sem hættulegií telj-
ast varplöndum, svo sem svartbak,
hrafna og kjóa, og eitrað er í eða í
námunda varplanda. Eitrun fyrir
þessa fugla mun í langflestum til-
fellum koma að nauðalitlu gagni,
því svo er mergð þessara fugla
mikil, að ekki sér á þótt einn og
einn falli fyrir þessum dulda óvini
lífsins.
Ég hefi áður á árum átt í tals-
verðri baráttu við þessi dýr, bæði
dýrbít og rán í varpi, þótt aldrei
fengi ég mig til að nota eitur. Ég
viðurkenni því fyllilega, að hér er
um vorkunnar- en vandamál að
ræða. Ég held, að ekki sé hægt að
liggja bændum á hálsi, þótt þeir
hafi reynt öll leyfileg ráð, t. d.
refnum til útrýmingar, þar með
talin eitrunaraðferðin, þar eð hún
er blátt áfram lögboðin. Trúlegt
þykir mér, að margur bóndinn hafi
fyrr og seinna séð, hve eitrun var
erninum hættuleg, en hafa ef til
vill hugsað sem svo: „Þótt ég hætti
að eitra, þá gera aðrir það, svo allt
ber að sama brunni“.
Þégar um það er að ræða að
reyna að bjarga frá algerri eyð-
ingu þeim litla arnarstofni, sem
enn er lifandi, þá eru á því máli
sem öðrum tvær hliðar. Það er því
engin sanngirni aö ræða það mál