Lesbók Morgunblaðsins - 05.05.1957, Side 1
Þorður Tómasson, Vallatúni:
Óðinn í eldi og skýjum
TIL ER þjóðsaga um mann, sem
Grímur hét. í forboði annarra lagði
hann út í myrkaél með þessi orð
á vörum: „Öll él birtir upp um
síðir.“ Hann varð samt úti í því éli
og kallaðist síðan Élja-Grímur.
Margar þjóðsögur fela í sér
tilraun til skýringar á óljós-
um atriðum. Ekki þarf svo
að vera um þessa sögu en þó er
hún grunsamleg. Til skamms
tíma hafa menn brugðið því fyrir
sig hérlendis að kalla éljagarra af
útsuðri Élja-Grím. Oft var sagt
eitthvað á þessa leið í byrjun éls:
„Nú er hann Élja-Grímur farinn
að hrista úr skjóðunni.“ Vera kann
að sagan um Élja-Grím, sem úti
varð, sé aðeins skýring á umræddu
heiti útsynningsins.
Mannsheitið Grímur hefur verið
algengt hér á landi, allt frá forn-
öld. í Landnámu eru einnig taldir
forfeður landnámsmanna með því
nafni og munu einna nafnkenndast-
ir þeirra hinn byrsæli Grímur loð-
inkinni og Veðrar-Grímur, faðir
Björns bunu, sem áhrifamestu ís-
lendingar á söguöld voru af komn-
ir. í samsettum orðum gætir
Grímsnafns mjög: Hallgrímur,
Grímólfur, Grímkell, svo að dæmi
séu nefnd. Þá mun kvenmanns-
nafnið Gríma nokkuð notað hér á
söguöld. Athyglisvert er, að flest-
ar konur, sem þekktar eru með því
nafni, eru kenndar við galdur og
forneskju. Nú er það alkunna, að
í íslenzkum mannanöfnum er fólg-
inn hafsjór af hugmyndum Ásatrú-
ar. Goðum hennar eru fjölmörg
nöfn tengd, einkum þó Ása-Þór, en
mörg nöfn önnur standa, að upp-
runa, í órofa sam'bandi við heið-
inn dóm. Forn trú var það, að
menn tækju hamingju eftir þeim,
sem nafn þeirra var leitt af, og
munu heiti goðheims, þar, ekki
hvað sízt, hafa verið giftudrjúg.
í Grímnismálum Sæmundar-
Eddu eru nöfnin Grímnir og Grím-
ur talin til heita Óðins. Áð því
athuguðu, virðist heimilt að telja
hina miklu notkun Grímsnafns á
söguöld standa í sambandi við
átrúnað á nafn og veru Óðins.
Líklegt er, að til sama átrúnaðar
megi rekja tilveru Élja-Gríms sem
enn stendur í skýjum himins með
skjóðu sína og eys úr henni högl-
um yfir hauður og haf. En Élja-
Grímur á sér nákomna frændur. í
norskri þjóðtrú kemur fyrir nafnið
Ildgrim á vætti, sem á sér bústað
í eldi heimilis. Að fornu munu hon-
um hafa verið færðar fórnir af öll-
um mat, sem var á eld látinn. Slík-
ar matfórnir hafa líka verið færðar
hér á landi. Til skamms tíma létu
íslenzkar eldakonur nokkur korn
falla niður í eldinn, er þær sáðu út
á pottinn.
Mannsnafnið Eldgrímur hefur
verið til í fornöld, en harla fágætt,
því aðeins mun kunnugt um einn
mann, sem það hefur borið, Eld-
grím á Eldgrímsstöðum í Borgar-
firði.
Örugga heimild hefi ég ekki fyr-
ir því, að þetta nafn hafi verið til
í íslenzkri þjóðtrú, sem vættar-
heiti. Þó má benda á a. m. k. eitt
atriði í bókmenntum íslendinga,
sem leiðir líkur að því, að það hafi
viðgengizt hér á landi. Séra Jón
Steingrímsson greinir í ævisögu
sinni frá draumi, sem hann