Lesbók Morgunblaðsins - 12.05.1957, Page 2

170
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
styrku og sameinuðu Skotlandi
hefði vegnað?
Ættbálkaskipanin, sem Hálönd-
in eru fræg fyrir, hafði marga
kosti. Hún byggðist á því að með-
limir hvers ættbálks töldu sig,
réttilega eða af ímyndun einni,
blóðskyld afsprengi einnar og sömu
fomaldarhetjunnar, og þar af leið-
andi hafði höfðinginn í sínum
höndum allar eignir, ættarinnar
vegna. Innan hverrar ættar urðu
engin átök, því að höfðinginn erfði
bæði rétt og skyldu til að tala fyrir
munn allra ættmennanna, sem ald-
ursforseti þeirra. Hagur ættarinn-
ar sat í fyrirrúmi og jafnvel hinn
minnst megandi gat ávallt krafið
allt frændliðið sér til trausts. Hver
og einn var 1 sannleika meðlimur
heilbrigðs og heilsteypts félags,
skipan, sem sálfræðikenningar nú-
tímans telja óhjákvæmilegt skil-
yrði fyrir skaphafnarþroska
mannsins. Ættbálkaskipanin var
ekki bara hugþekk, hún réði fram
úr vandkvæðum einstaklingsins
gagnvart félagsheildinni.
En ættbálkaskipanin leið undir
lok upp úr óförum
í uppreisnunum 1715 og 1745. í
þeim uppreisnum lá mjo6 ..____ _
ættbálkamir undirokuðu allt Eng-
land, en þegar þeir voru endanlega
sigraðir urðu Hálöndin að lúta
enskum lögum. Arfgeng forusta
ættarhöfðingjanna var afnumin og
ættbálkaskipanin leyst upp að lög-
um, en landeignirnar urðu einka-
eign höfðingjanna, þar sem betur
varð ekki fram úr þeim málum
ráðið á annan hátt.
Og svo varð vaxandi hagsæld
Láglandanna til að auka á hinar
óheillavænlegu afleiðingar þessar-
ar eigna tilfærslu, en þeim var
nú í fyrsta sinn 1 sögunni gert
mögulegt að versla við Hálöndin.
Þar sem hinum nýríku landeign-
ar höfðingjum opnaðist markaður
fyrir búsafurðir, juku þeir stórlega
sauðfjárbúskap, en sauðkindin dró
úr frjósemi jarðarinnar, án þess að
leggja til sjálf nokkurn dýrmæt-
an áburð til að bæta þann skaða, og
þegar akurlendunum var breytt 1
bithaga fyrir sauðféð, gekk jörð-
in smám saman úr sér og varð að
vanræktum nytjalausum heiða-
flákum.
Samtímis því að sauðkindin
eyddi landið voru bændurnir
flæmdir af akuryrkjujörðum, og
þar eð arðurinn af sauðfjárbú-
skapnum rann í vasa landeigend-
anna, sem áttu heima í Edinborg og
Lundúnum, var hann Hálöndunum
glataður. Viðleitni sinni til að
verða jafnokar hinna ensku stall-
bræðra sinna og hinna auðugu rík-
isbubba, sem komu gulli klyfjaðir
frá Austur og Vestur Indíum leit-
uðu landeigendurnir -stöðugt fyrir
sér um auknar tekjur, og komu þá
auga á hina dýrmætu furu- og eik-
arskóga, sem klætt höfðu og fegr-
að dalverpi Hálandanna frá ó-
munatíð. Þá seldu þeir sem timb-
ur. Sir James Grant fekk £7000
fyrir Abemathy skógana. Glen-
more skógi var eytt fyrir £10.000,
og svo mikið sem £20.000 voru
greidd fyrir skóglendur Rothier-
murchus. Á sárfáum árum svo til,
var öllum auðæfum Hálandanna
gereytt, því þegar fjallahlíðamar
voru rúnar gróðri skolaði regn og
snjór jarðveginum fljótlega ofan
af klöppunum og straumharðar
árnar báru hann langt á haf út.
Það eina, sem þá lá fyrir bænd-
um hinna gömlu ættbálka, var að
þeim var byggt út til að meira
sauðbeitiland fengist. Allar jarðir,
sem haldist höfðu frjósamar vegna
góðrar ræktunar voru þar undir-
lagðar. Hálendingar voru hraktir
frá heimilum sínum af niðjum
þeirra sömu landsdrottna, sem áð-
ur höfðu borið ábyrgð á afkomu
þeirra, og ef þeir létu sér það ekki
vel líka voru kotin brend ofan
af þeim. Hámarki sínu náði þessi
útbyggingaralda þegar Norse Suth-
erland var eytt skömmu eftir or-
ustuna við Waterloo, þar sem her-
deildir Háskota höfðu barizt
hreystilega, og nafn Strathavner,
þessa langa, fagra og áður mjög
svo viðivaxna og happasæla dals,
mun ávallt verða minnzt sem tákns
um mannlegar þjáningar. Og mað-
ur verður að fyrirverða sig fyrir
að skýra frá því að jafnvel svo ný-
lega sem árið 1853 urðu Hálend-
ingarnir í Knoydart, sem neitað
höfðu að yfirgefa réttmætar land-
eignir forfeðra sinna, að horfa upp
á kotbýli sín brennd fyrir augum
sér, og leita sér skjóls í hellum í
hæðardrögunum.
Það má tíunda þessu fólki til
mikils gildis, að þegar þess beið
ekki annað en raunverulegt þræl-
dómshelsi í grimmúðlegum verk-
smiðjum iðnbyltingarinnar, sem
þá þegar hafði lagt Láglöndin und-
ir sig, að þá skyldi það skjótlega
ná frábærum tökum á hinni nýju
tæknikunnáttu, svo að enn í dag
eru menn af hálenzkum rótum
víðkunnir um allan heim sem verk-
fræðingar, sérfræðingar og upp-
finningamenn. Landnám í öðrum
heimsálfum var einnig við þeirra
hæfi, og þó þeir væru ekki margir
að höfðatölu hafa áhrif þeirra á
gang heimsmála verið mikil. Með
því að ryðja mörkina og byggja
sér býli í Nýfundnalandi og meg-
inlandi Norður-Ameríku hafa
margir þeirra horfið aftur að ham-
ingjusömu, friðsælu og mannsæm-
andi lífsstarfi.
En þrátt fyrir velgengni sona
Skotlands í fjarlægum löndum, eru
Hálöndin enn auð og yfirgefin,
byggðir dalanna vekja saknaðar-
full hughrif, en aðrir fá ekki not-
ið þeirra en skemmtiferðamenn og
fámennur hópur trygglyndra
bænda, sem af þrákelkni þrauka á
ofbeittum jörðum heimahaganna.