Lesbók Morgunblaðsins - 26.05.1957, Side 2

302
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Magnesium er nú framleitt í
Bandaríkjunum, mestmegnis úr sjó
í Mexíkanska flóanum. Hinn silfur-
hvíti málmur kemur þá fram,
hreinn og tær, eftir að fram hefur
farið eins konar bræðsla með raf-
magni. Úr sjó eru líka unnin tvö
frumefni önnur, nefnilega joð og
bróm; þau eru notuð í læknislyf
og til ljósmyndagerðar.
Amerískir kafbátar nýjustu gerð-
ar ná sjálfir súrefni (ildi) úr haf-
inu, með tækjum þar til gerðum,
en gerð þeirra er enn haldið
leyndri. Þau skilja að vetni og súr-
efni og vinna 600 lítra ildi úr einu
kílógr. af sjó. Níutíu manna áhöfn
notar 2.400 lítra af ildi á klukku-
stund; það er því nægilegt að
„kljúfa“ 108 lítra af sjó á sólar-
hring. '
í þessu sambandi má líka geta
þess, að öll hin stærri skip hafa
nú tiltölulega einföld eimingar-
tæki til að breyta sjó í ágætt
drykkjarvatn.
Fyrir heimsstyrjöldina fyrri
hafði norskur verkfræðingur fund-
ið upp aðferð til þess að framleiða
tilbúinn áburð (kalí) úr sjó. Árið
1950 var reist norsk-hollenzk til-
raunastöð í Amsterdam. Árangur-
inn varð svo góður, að stór verk-
smiðja var reist 1953. Ársfram-
leiðslan nemur um 1500 lestum,
miðað við að unnið sé allan sólar-
hringinn. Úr 1000 tenm. af sjó eru
unnin 450 kg. kalí. Það verður því
að vinna úr geysimiklu magni sjáv-
ar ef framleiðslan á að verða mik-
il. Þó er varla vafi á, að vinnslu-
aðferðirnar munu taka miklum
framförum. Jafnframt því að
vatnsþörf iðnaðarins mun vaxa
gífurlega og athuganir leiða í ljós,
að neðanj arðarvatn fer þverrandi
hvarvetna í Evrópu, kemur mjög
til álita, hvort ekki mundi hag-
kvæmast að sameina eimingu sjáv-
ar og framleiðslu tilbúins áburðar.
Nú er einnig þess að geta, að far-
ið er að framleiða sykur úr sjó.
Háskóiinn í Miami í Bandaríkjun-
um hefur gert rannsóknir í þessu
efni og komizt að þeirri niðurstöðu,
að hægt sé að framleiða 1400 lestir
sykurs úr einum tenkm. sjávar.
Fjögur árin síðustu hefur verið
framleiddur sykur úr sjó í Eng-
landi; sykur þessi nefnist „Mani-
tol“.
Mesta auðsuppspretta hafsins er
að sjálfsögðu fiskurinn, hinar
ýmsu tegundir fiska. Hafrannsókn-
irnar hafa fært oss heim sanninn
um, að mergð fiskategundanna er
næstum óskiljanlega mikil. En
þessi miklu auðævi eru ekki hag-
nýtt nema að litlu leyti — enn sem
komið er, má bæta við. í söltum
sjó lifa hvorki meira né minna en
16.000 tegundir fiska, en nytjaðar
eru aðeins 200 tegundir, en af þeim
eru aðeins sjö — segi og skrifa sjö
— tegundir, er hafa verulega þýð-
ingu fyrir matvælaframleiðsluna í
heiminum.
Á ári hverju er heildaraflinn í
heiminum 25 millj. lesta, en sér-
fræðingar FAO fullyrða, að auka
mætti framleiðsluna um helming
án þess að fiskistofninn biði tjón
af. Landbúnaðurinn hefur fyrir
löngu tekið upp vísindalegar að-
ferðir, sem hafa margfaldað upp-
skeruna á tiltölulega skömmum
tíma. En á hafinu hefur verið fram-
in fyrirhyggjulaus rányrkja síð-
ustu áratugina.
Uppdráttur sá af fiskimiðum, er
FAO hefur látið gera, yfir heims-
höfin sýnir, að sum beztu fiskimið-
in, sem að mestu hafa verið ónotuð
fram að þessu, liggja að löndum,
þar sem fiskveiðar eru enn harla
frumstæðar, en í þessum löndum
búa þrír fjórðu hlutar mannkyns-
ins við sult og seyru. Það er meira
að segja fullyrt, að hinir mestu
nytjafiskar sveimi um þessi haf-
svæði án þess að nokkur maður
geri tilraun í þá átt að veiða þál
Ef til vill kemur sá tími, að unnt
verði að „temja“ fiskitorfurnar sem
húsdýr hafsins og hafa hönd í
bagga með þróun þeirra allt frá
hrygningu til þess er fiskurinn
kemur á matborðið. ..
í Japan lifa fimm milljónir
manna af sjávarfæðu. Þörfin hef-
ur kennt þeim að nota einnig ým-
iskonar fæðu úr jurtaríki hafsins
til manneldis.
Dr. Paul Freudenthal, danskur
læknir, hefur fyrir löngu sannað,
að brúnþörungur er ágætur til
manneldis og er álíka bætiefnarík-
ur og bezta sumarsmjör. Hann er
einnig steinefnaauðugur á við
ýmsar tegundir grænmetis. Það er
í rauninni aðeins matvendni vor og
hleypidómar, er veldur því, að vér
notfærum oss ekki þetta rauðleita
og slýgræna „salat“ sjávarbotns-
ins.
í Danmörku er hafin framleiðsla
á þangmjöli sem fóðurbæti handa
húsdýrum; verksmiðja ein í Kaup-
mannahöfn framleiðir 15 lestir af
því á sólarhring. En Norðmenn
hafa þó, enn sem komið er, gengið
rösklegast til verks á þessi sviði.
Úr þörungunum fæst hin mjög
svo eftirsótta þarasýra. Árlega er
unnið úr 7000 lestum af blöðru-
þangi þangmjöl, er nefnist „Al-
gir“, sem er notað bæði sem áburð-
ur og fóðurbætir. Þangið er því
miður snautt af eggjahvítuefni
(protein). En norski þangiðnaður-
inn hefur tekið upp samvinnu við
síldarmjölsverksmiðjurnar. Áður
fyrr fóru úrgangsefni frá verk-
smiðjunum til spillis og nam verð-
mæti þeirra 30 millj. kr. árlega. Nú
er límefni frá þeim blandað sam-
an við fóðurmjölið og fæst með
þeim hætti fyrsta flokks fóður
handa kvikfénaði, svínum og naut-
peningi.
Við þangvinnslu fæst og undra-
efnið Agar-agar, er virðist hafa
ótakmarkaða notkunarmögulaika.