Lesbók Morgunblaðsins - 26.05.1957, Page 7
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
307
helmingurinn af öllum þeim sem
eiga heima í Suður Ameríku.
Portúgalar eiga einnig blómlegar
nýlendur í Afríku, Indlandi og
Kyrrahafseyum.
ítalska er útbreidd á ströndum
Miðjarðarhafs, og lifir að nokkru
leyti í fyrri nýlendum ítala, Libýu
og Eritreu, og einnig í Eþíópíu.
Miljónir ítala hafa flutzt til Suður
Ameríku og Norður Ameríku, og
eru þar víða heilar byggðir þar
sem ítalska er töluð, svo sem í
Bandaríkjunum, Argentínu, Brazi-
líu og Uruguay.
Meðal 13 helztu tungumála í
heiminum er arabiska talin. En
hún nær til ótölulegs fjölda manna
auk þeirra 50 miljóna, sem taldar
eru í skránni. Þar sem hún er boð-
beri kenninga Múhameds, nær hún
ef til vill til allt að 300 miljóna
manna, sem þó tala annað mál, og
eiga heima í íran, Afganistan, Ind-
landi, Pakistan, jafnvel Kína og
Indónesíu, að ekki sé minnst á
Tyrkland og miðbik Afríku, þar
sem trúboðar og þrælakaupmenn
hafa boðað Múhamedstrú. En þau
lönd, þar sem arabiska er aðallega
töluð, eru norðan við Sahara,
Egyptaland, Arabía, írak, Sýrland,
Jórdanía og Líbanon.
Hindustani, sem talið er þriðja
aðalmálið í röðinni, er blendingur
af Urdu (hinu opinbera máli Pak-
istan) og Hindi, sem flestir Ind-
verjar tala. Það er ekki mikill mun-
ur á þessum tveimur greinum
tungunnar í mæltu máli, en bók-
málið er sitt með hvoru móti.
Bengali er afspringur af tungum
þeim, sem talaðar eru í norðaustur
Indlandi og Austur-Pakistan.
KLASSISKU MÁLIN
Auk þeirra tungna, sem nú eru
talaðar í heiminum, eru önnur mál,
sem ekki má gleyma. Það eru hin
svonefndu klassisku mál, sem áður
voru þjóðtungur, en eru »ú litt
töluð, en lifa þó í bókmenntum og
vísindum. Tvö helztu málin eru
latína og gríska, en fleiri koma þó
til greina.
Sanskrít, eða hið helga mál forn-
Indverja, er elzta indo-evrópska
tungumálið, sem til er. Nefna
mætti einnig akkadíu, sem var mál
Babylonsmanna og Assýringa, svo
og forn-egypzku. Þessi mál eru
geymd í fornum ristum og mega
því vel teljast til klassisku mál-
anna. Og svo er aramiska og
hebrezka, tungumálin sem voru á
gamla testamentinu.
Annars verður að geta þess, að
hebrezkan er ekki eitt af hinum
„dauðu málum“. Hún er nú töluð
í ísrael og kennd þar í öllum skól-
um, enda þótt hún hafi breyzt
nokkuð og sé orðin þjálli fyrir nú-
tíma menn heldur en hebrezka
biblíunnar.
Gríska er heldur ekki „dautt
mál“. Hún er enn töluð í Grikk-
landi, enda þótt hún sé mikið
breytt orðin frá því sem var á gull-
öld Grykkja. Latínu tala allir
klerkar kaþólsku kirkjunnar, og
hún er stundum notuð á skjölum
og ritgerðum. Hún er og víða
kennd í skólum, og sagt er til
dæmis að ef enskir menn ferðast
einhvers staðar þar sem þeir geta
ekki gert sig skiljanlega, þá grípi
þeir til latínunnar. Latínan er og
„móðurmál“ frönsku, spönsku,
ítölsku og portúgölsku, og jafnvel
enskan er gegnsýrð af henni.
Læknastéttin um allan heim notar
hana og mjög í sínum fræðum. Það
er því ekki hægt að segja að latín-
an sé „dautt mál“. En úr grísku
eru tekin flest orð og nýgjörfingar
í vísindamáli og tæknimáli (svo
sem t. d. „microscope" sem orð-
rétt er þýtt á íslenzku smá-sjá, og
„telescope“ eða fjar-sjá).
En þótt þessi „gömlu mál“ verði
ekki talín séreign neinnar þjóðar
aú á tmium, saá það «kki gleym-
Veiztu þetta ?
ÞEGAR kaffi er brennt, verður
það að nokkru leyti að kolum,
en það er eðli kola að gleypa í
sig daunmiklar lofttegundir, og
þess vegna getur brennt kaffi
misst ilm sinn og bragð við að
geymast. Möluðu kaffi er þó enn
hættara við þessu, og skyldi það
því ætíð geymt í loftheldum
llátum.
® ® ®
RAUÐU blóðkornin eru að þver-
máli rúmlega 6/1000 úr einum
millimetra. Fjöldi þeirra er svo
mikill, að talið er að 5 milljónir
séu í hverjum teningsmillimetra
blóðs. Hvítu blóðkornin eru lítið
eitt stærri og miklu færri. Talið
er, að í heilbrigðum manni sé þau
500 sinnum færri en rauðu blóð-
kornin.
® ® ®
HAFÍS getur bráðnað af sjálfum
sér. Þegar tveir isjakar rekast
saman af miklu afli, mjmdast hiti
við núninginn og bræðir ísinn.
Sagnir eru um það, að kviknað
hafi í rekavið, sem var fastur í
ísjaka, við það að rekast á ann-
an jaka.
® ® ®
KOL eru vætt í vatni til þess að
þau gefi meiri hita. Þannig
stendur á þessu, að hiti aðgreinir
frumefnin í vatninu, ildi og
vetni; ildi glæðir eldinn og vetnið
er mjög eldfimt.
® ® ®
HLJÓÐIÐ berst rúmlega fjórum
sinnum hraðar í vatni en í lofti
og enn miklu hraðara berst það
í ýmsum málmum. .
ast, að á þeim voru fyrst hugsaðar
margar af hinum merkustu hugs-
unum mannkynsins, og að vestræn
menning er afspringur menningar
Forn-Grikkja og Rómverja.
(Útdráttur úr bókinni
„Language for Everybody"
. eftir Mario Pei, prófessor við
Columbia háskóla).