Lesbók Morgunblaðsins - 02.06.1957, Síða 1

21. tbl.
FYRSTA ÍÞRÓTTAFÉLACIÐ
ÁRIÐ 1840 voru 896 íbúar í
Reykjavík. Var þá ekki hátt á
henni risið og óþjóðlegust var hún
talin allra staða á landinu. Dr.
Jón Helgason biskup lýsir því svo
í bókinni „Þeir sem settu svip á
bæinn“:
— Fram undir miðja næstliðna
öld mátti segja, að enda þótt kaup-
mannastéttin væri ekki fjölmenn-
ari en hún var hér í bæ, þá hafi
hún að mestu leyti ráðið lögum og
lofum í höfuðstaðnum....... Þeir
(kaupmenn) voru í augum almenn-
ings „auðvald“ bæarins og gátu
því fremur haft öll ráð í hendi sér,
sem margir hinna hérlendu íbúa,
einkum af húsmannastétt, voru
háðir kaupmönnum og áttu mikið
undir náð þeirra. Sjálfir vildu þess-
ir kaupmenn — svo sem kynland-
ar hinna dönsku embættismanna,
sem fóru með æðstu völdin innan
lands — láta telja sig til „fyrir-
mannaliðs“ (aristokrati) bæarins
og litu niður á hina „innfæddu“,
sérstaklega tómthúsmannastéttina,
sem var fjölmennasta stétt bæar-
ins. .. Þar sem nú þetta „fyrir-
mannalið“ höfuðstaðarins var af
dönsku bergi brotið, þá leiddi ekki
aðeins af því, að danska var þar
var stofnaB í Reykjavík
fyrir n'tufíu árum
almennast töluð, heldur og að alís-
lenzkar fjölskyldur, sem vildu telj-
ast til fyrirmannaliðsins, tóku að
gera hið sama. En við það mynd-
aðist hér ömurlegt hrognamál,
tungumálablendingur, sem hvorki
var danska né íslenzka, eða hin
svokallaða „Básenda-danska“ sem
lengi eldi eftir af hér í bæ.----
Þó hafði þetta verið enn verra
áður. Árið 1839 kom embættis-
mannanefndin saman tii að ræða
flutning skólans frá Bessastöðum
til Reykjavíkur. Hún gat ekki orð-
ið sammála. í áliti minnihlutans,
sem vildi láta flytja skólann, segir
svo: „Það þykir oss mega full-
yrða að Reykjavíkurbær naumast
mun standa mikið að baki nokkr-
um bæ í Danmörk af jafnri stærð,
að háttsemi og allri skipan, og þeg-
ar þetta er borið saman við bæar-
brag þann, er var í Reykjavík fyrir
20 árum og þar á undan, er þessi
mismunur einkum því að þakka, að
síðan hafa ýmsir embættismenn
tekið sér bústað í Reykjavík ....“.
Danir þeir, sem hingað fluttust,
voru aðallega kaupmenn og versl-
unarþjónar þeirra, og voru þeir
satt að segja ekki allir af betri end-
anum. En það var þeim öllum
sameiginlegt, að þeir höfðu alizt
upp við ólík kjör og ólíka háttu
við það sem hér var. Hér voru
þeir einangraðir um langa og
kalda vetur meðal fátækra fiski-
manna, sem þeir þóttust langt
hafnir yfir. Fiskimönnunum fannst
framkoma þeirra bera vott um
hroka og gikkshátt, og höfðu því
skömm á þeim. Var það vonlaust
að nokkur kunningskapur gæti