Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1957, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
M1
nauðsynlegt, þá er miðað við
þörf og hagræði en lítið hægt að
sinna erfðamenningu. Þannig er
þessu varið og dugar ekki um að
fást.
En í miðju annríki byltingar
finnum við stundum til þess að
moldin og sjórinn eða veðrið eiga
hug okkar hálfan — stundum all-
an. Þó ytri aðstæðum sé bylt, þá
er óbreytt þörf okkar fyrir lífssam-
band; og ef við getum enn ekki
gert okkur grein fyrir því að slíkt
samband sé milli alls lífs, þá skul-
um við reyna að átta okkur á þessu
nauðsynlega samræmi við jörðina
— náttúruna.
Nú geta menn farið að spyrja
hvað skáldskapur eða aðrar listir
komi þessu máli við.
— Það er eitt helzta þroska-
merki mannsandans að stunda list-
ir. List hverrar þjóðar lagar sig
eftir lífsskilyrðum og menningu.
Sé menning þjóðar veigalítil þá
lætur hún sér nægja hermilist eft-
ir öðrum þjóðum. Mikil einangrun
veldur þröngsýni og hindrar eðli-
legan þroska. íslenzk orðlist hefur
jafnan verið það þróttmikil að
í henni hafa skapazt andstæður og
af andstæðunum þroskuð list með
samræmi og sérkennum. Aftur
á móti hefur löngum skort gagn-
rýni og vandlætingu til þess að
heilsteypt verk yrðu til, fáguð og
formuð af miskunnarleysi þrosk-
aðs aldaranda. Einstaka snillingur
kom sér til slíks þroska, en al-
mennt voru kröfurnar á reiki og
ekki strangar. En í gegnum allt
þetta kom fram einkennilegt af-
brigði orðlistar og tónlistar — í
tvennum greinum: rímu og lausa-
vísu. Það var örlagaríkt fyrir mál
okkar að slík festa komst á helztu
listgrein þjóðarinnar; hennar
vegna hélt íslenzkt mál þrótti sín-
um, þrátt fyrir margháttuð áhrif
sem hefðu riðið veikbyggðu tungu-
máii að fullu.
Svo er það meginspurningin:
Hvaða gildi hefur þessi þjóðlega
orðlist fyrir framtíðarmenningu
okkar? Þetta heilsteypta ljóðform
er í rauninni það merkilegasta sem
eftir lifir af þjóðlegri menningu
okkar; þess vegna er vandgert að
velja því hlutverk í nútíma þjóð-
félagi, sem verður að mótast af
nýrri lífsskoðun. En einmitt í þess-
ari skefjalausu heimsbyltingu er
nauðsynlegast að vera í sambandi
við þá menningu sem óx við þá
möguleika sem enn skipta mestu
máli fyrir viðgang okkar, þótt ann-
að sé áhrifameira á yfirborði at-
vikanna.
Stalcan er oftast myndræn og
það er ríman einatt líka, og fer
vel á því. Þessi rímnamyndlist er
tíðum abstrakt í eðli sínu og nýtur
sín oft betur þannig en í nákvæm-
um lýsingum fræðilegum.
Ríman var áður fyrr allt í senn:
orðlist, sagnfræði, líkingalist og
tónlist. Nú eru aðrar listgreinar
búnar að taka þessi hlutverk að
nokkru Sagnfræðingar síðustu ára
hafa ekki sem skyldi þjónað list-
inni í rithætti sínum og stundum
vanmetið gildi orðlistar.
Leiklistin og skáldsagan hafa nú
tekið við því hlutverki sagna-
skemmtunar sem rímur gegndu áð-
ur. Sagnaritun hefur um skeið
snúizt mikið að æviminningum og
er fæst af slíku merkilegt. Það er
nú athugandi hvort ekki má í þessu
efni eitthvað gott af rímnalist læra:
taka upp myndrænar frásagnir af
því sem er einhvers vert en sleppa
mælginni. Orðlist í frásögn hefur
vafalaust hrakað síðustu áratugi
og sennilegt það stafi frá þrotlaus-
um blaða og reyfaralestri á slæmu
máli. Einkum er áberandi stílleysi
þeirra sem rita mest; þróttleysi
stílsins er verst. Úr þessu mætti
mikið bæta með almennri iðkun
braglistar. Rimnalistin er nokk-
urs konar leikfimi orðs og hugs-
unar og mjög þroskandi fyrir stfl-
næmi manna. Lestur fornsagna og
vísnagerð almennings átti eflaust
mestan þátt í því hvað ólærðir
menn skrifuðu góðan stíl, eins og
sjá má í gömlum sendibréfum og
þjóðsögum. Braglist þjóðarinnar er
þarna enn 1 fullu gildi til að kenna
okkur rökvísi í hugsun og hnit-
miðað mál.
En hvert er þá ljóðlistarhlutverk
rímna og stöku á þessari öld?
Það þarf skarpa sjón til þess að
geta ort góða vísu; draga upp
skýra mynd af atviki eða hlut —
ýkta eftir þörf listarinnar, en
sjálfri sér samkvæma. Það fer
sjaldan vel á því að vísan sé bein
frásögn eða eins og fréttaklausa;
fremur á hún að vera svipmynd
eða líking.
Ríman þarf ekki lengur að vera
nákvæm sagnfræði. Hún setti
fremur að vera ljóðrænt smá-
kvæðaform.
Góð nútímaríma geymir forn eða
ný sagnminni eða hugmynd án
nákvæmrar fræðilegrar útlistunar
á aðdraganda og afleiðingu. Þess-
um rímnamyndum má raða í sam-
felldan flokk þannig að fram komi
söguþráður. Rímnalist er skyld
leiklist og að mörgu reist á sömu
forsendum. Ríman ætti að sýna
meginatriði en ekki að vera bein
frásögn.
Ljóðskáld á íslandi hafa í seinni
tíð fengizt við ýmsar nýjungar í
ljóðagerð og þá stundum ort án
ríms og stuðla. Þetta er ágætt í
sjálfu sér og veitir svigrúm tii
margs konar tilbreytni í stíl og
hugmyndum. En jafnframt þarf að
haldast við þjóðleg formföst ljóð-
list sem stendur af sér allar svift-
ingar og stundlegar stefnur. Ríman
og stakan eru enn fullfærar um að
sætta og samræma gamalt og nýtt
í ljóðlist okkar. Þrátt fyrir tak-
mörkun rímnaformsins veitir það
möguleika til margþæUrar lúuur.