Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1957, Blaðsíða 6

254
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
að munnleg geymd sagna hafl ver-
ið bundin við afmörkuð landsvæði
og ákveðnar persónur og atburði í
gamalli tíð. Þessar dreifðu sögur
eða heimildir hafi ekki náð þeim
þroska sem birtist í hinum skrifuðu
sögum sem við þekkjum nú. Höf-
undar sagnanna hafi aftur á móti
tekið við arfsögnunum og hinum
ófullkomnu heimildum, notað þær
sem hráefni og spunnið þær inn í
sögur sínar. — Ekki er annað að
sjá en Nordal líti svipuðum aug-
um á þetta atriði, enda hefir hann
ætíð verið fulltrúi þeirra, sem lagt
hafa áherzlu á höfundaeinkenni ís-
lendingasagna og listrænt gildi
þeirra. Hann hefir ekki einungis
litið á sögurnar sem þurra sagn-
fræði, dauða annála um löngu liðna
atburði, heldur fyrst og fremst sem
lifandi dæmi um bókmenntaþroska
þjóðarinnar, og hann hefir haft
glöggt auga fyrir sérkennum höf-
unda í stíl og frásögn. Enda er
raunin sú, að íslendingar hafa átt
erfltt með að hugsa sér fornsögur
sínar eins og höfundalausar skýrsl-
ur, samsettar af einskærri tilvilj-
un. Á það við bæði um þá, sem
hafa lagt höfuðáherzlu á sann-
fræði sagnanna og heimildagildi
og hina sem telja listrænt gildi
þeirra, eða skáldskapinn, skipa
öndvegið. — Sumir fræðimenn,
þ. á m. Norðmaðurinn Knut Liestöl,
hafa verið þeirrar skoðunar, að ís-
lendingasögurnar hafi orðið til með
þeim hætti, að skrifarar hafi ritað
niður arfsagnir á kálfskinnið, jafn-
vel stundum án þess að breyta
þeim hið minnsta. Arfsagnirnar
hafi verið komnar á það þroskastig
sem Islendingasögurnar bera vitni,
svo að sérstakir höfundar hafi jafn-
vel verið óþarfir, kynslóðirnar hafi
farið með þeirra hlutverk:
„Niðurstöður þær“ segir hann,
„sem ég hef komizt að frá ýmsum
hliðum, eru í samræmi við skoðun
þá, sem Meissner og Heusler hafa
haldið fast fram: Saga gat verið
nokkurn veginn fullgerð í munn-
legri geymd; ekki aðeins að efni
til, heldur og orðfæri, ytra búningi
efnisins. og þessi munnlega gerð
sögunnar gat komizt um það bil
orðrétt á bókfellið. Eða með öðrum
orðum: Munnleg og rituð gerð sögu
eða stórra hluta af sögu geta verið
nálega samhljóða.” —
Rit Liestöls um Uppruna íslend-
ingasagna er hið merkasta framlag
til þessara fræða, og þó að ýmsum
finnist skoðanir hans allúreltar,
verður því ekki í móti mælt, að
þekking hans var frábær og niður-
stöðurnar voru ekki byggðar á
NORDAL: — Sannfærður um, að
Njáll var brenndur inni.
sandi, heldur á ítarlegum og at-
hyglisverðum rannsóknum. — Nú
er það svo, að erfitt er að draga
menn í dilka í þessum efnum, með
ólíkum skoðunum er margt sam-
eiginiegt; þó að sumir leggi höfuð-
áherzlu á skáldskapinn, er ekki þar
með sagt, að þeir hinir sömu varpi
allri sannfræði fyrir borð og öfugt.
Það sem á milli ber er ekki eins
mikið og virðist í fljótu bragði, og
oft er munurinn aðallega fólginn í
því, að menn leggja misjafnlega
mikla eða litla áherzlu á hin ýmsu
atriði. Þó að okkur bjóði í grun,
að Nordal túlki aigin afstöðu til
íslendingasagna í því, sem hér fer
á eftir, gerir hann engan veginn
lítið úr sannfræðilegu gildi þeirra,
þegar ástæða er til að ætla, að við-
burðir í sögunum eigi rætur að
rekja til raunverulegra atburða.
Nordal segir: Sagnfræðingi nú-
tímans hættir af ýmsum ástæðum
til að ýta íslendingasögunum til
hliðar sem sagnfræðiritum. Hann
lítur yfirleitt munnlega geymd
sagnanna hornauga, og frásögnin
orkar á hann með þeim hætti, að
hann metur söguna frekar sem
skáldsagnaverk en leiðinlegan sam-
vizkusamlega gerðan annál. Þar
að auki er aðallega fjallað í þess-
um sögum um einkalíf og atburði,
sem eiga lítið skilið við sögu ívenju
legum skilningi, jafnvel ekki sögu
íslands — En strax á eftir tekur
hann mönnum vara við því, að til-
einka sér ákveðnar kreddur í þess-
um efnum, þær séu skaðlegar og
til ills eins. Enda gerir hann sig
ekki sekan um slíkt, þó að hann
haldi fram skáldskapnum á kostn-
að sagnfræðinnar, en þó aðeins
með góðum fyrirvara sem lýsir sér
svo skemmtilega í þessari setn-
ingu: — Ég er sannfærður um,
segir Nordal, að Njáll var brennd-
ur inni ásamt fjölskyldu sinni. —
Það hefir ekki verið sannað — og
verður sennilega aldrei — þó að
þrjár tilraunir hafi verið gerðar til
þess, með því að grafa eftir forn-
leifum á Bergþórshvoli (1883, 1927
og 1951). Brunaleifar sem þar hafa
fundizt hafa litlu aukið við þekk-
ingu okkar, en samt trúir Nordal
því, að Njálsbrenna sé sögulegur
atburður, sem arfsagan hafi þá
væntanlega skilað síðari kynslóð-
um. Hitt er svo annað mál, hvort
brennan hefir orðið með þeim
hætti sem segir frá í sögunni, en
heldur er það ólíklegt, jafnglögg
skil sem höfundur kann á sálarlífi
og ummælum þeirra sem inni
brunnu. íslendingasögurnar eru