Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.1957, Page 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
355
yfirleitt skrifaðar 200—300 árum
eftir að atburðir þeirra áttu að hafa
gerzt, svo að ólíklegt er, að sagn-
fræði þeirra sé nákvæm, þó að arf-
sagan og munnmælin hafi geymt
stærstu atburðina nokkurn veginn
óbrenglaða. Eða hvað hefðum við
vitað um Odd lögm. Sigurðssori og
margþættan æviferil hans, ef ekk-
ert væri við að styðjast annað en
arfsagnir og munnmæli? í hæsta
lagi hefðu nokkrar setningar rekið
á fjörur tuttugustu aldarinnar, fá-
ar en ekki ómerkar heimildir, þó
engan veginn nægilegar til að
varpa ljósi á þennan ofstopafulla
ákafamann; sennilega hefðum við
rennt grun í gengi hans um það
leyti sem sýslumaður Stranda-
manna drakk honum til með þess-
um orðum: „Flatur með mínum
herra“. Óvíst er, að vitneskja okk-
ar næði lengra. Nordal gerir þess-
um efnum skemmtileg skil, þegar
hann ræðir um sögupersónuna
Njál, og skáldsagnapersónuna
Njál, sem hafa vafalaust verið
ólíkir menn til orðs og æðis. „Það
er annað að trúa því“, segir hann,
„að Njáll hafi lifað og verið
brenndur eða að trúa því, að hann
hafi að einhverju leyti líkzt þeim
Njáli sem lýst er í sögunni, sem
skrifuð er um 270 árum eftir dauða
hans“. Við hljótum að geta tekið
undir þessi orð, þó að við göngum
með því í berhögg við þær hug-
myndir sem hinir fyrstu vísinda-
menn höfðu um íslendingasögurn-
ar; vísindamenn 17. aldar litu t. d.
eingöngu á þær sem sagnfræðileg-
ar heimildir, eins og kunnugt er.
Það er þó ekki þar með sagt, að
við vörpum sannfræði sagnanna
algjörlega fyrir borð, því að þær
eiga sér áreiðanlega djúpar rætur
í sögu þeirra frumbyggja sem tóku
þetta land í arf, og þeim, sem hafna
því algjörlega, að íslendingasögur
geti verið góðar og gildar sagn-
fræðilegar heimildir, er hollt að
minnast þess, að skáldin eru oft-
ast beztu sagnfræðingar síns tíma.
En þá erum við komin að þeirri
spurningu sem ekki verður svarað
hér: hvort íslendingasögurnar lýsi
ekki, að sumu leyti að minnsta
kosti, betur 13. öldinni en þeirri
öld sem þær eiga að gerast á. Það
hlýtur að verða eitt höfuðviðfangs-
efni vísindanna að brjóta þetta mál
til mergjar og ólíkt verðugra hlut-
skipti en eltast við misjafnlega
dulbúna höfunda sem sjaldnast er
hægt að nefna með neinum telj-
andi rökum, enda óþarfi, því að
við þekkjum þá betur en flesta
samtíminga okkar, við höfum
heyrt hjarta þeirra slá, numið
tungutak þeirra og kynnzt þeirri
sköpunarþrá, sem þeim var í blóð
borin. Hitt er svo annað mál, að
með víðtækum rannsóknum á þess-
um flóknu vandamálum, kemur
vafalaust margt í ljós, sem okkur
er hulið í svipinn — og hver veit
þá nema grímunni verði kastað og
höfundarnir stígi fram í eigin
persónu. Einar Ól. Sveinsson og
Barði Guðmundsson þjóðskjala-
vörður hafa lagt hér mikið af
mörkum. Og áreiðanlega verður
fylgzt nákvæmlega með hinum
frumlegu rannsóknum Barða,
hvort sem mönnum líkar betur eða
verr við þá fullyrðingu hans, að
Þorvaldur Þórarinsson sé höfundur
Njálu og Ljósvetninga saga sé níð-
rit um hann.
Það hefir verið sagt, að íslend-
ingasögurnar séu einu sósíalreal-
ísku bókmenntirnar í heiminum
sem kenna megi við list. Víst er
um það, að þær eru margar hverj-
ar stórbrotin listaverk og aldrei
verður lögð nógu mikil áherzla á
raunsæi þeirra. En þær eru ekki
raunsæisbókmenntir í þeim skiln-
ingi, að þær séu áróðursverk fyrir
ákveðnu þjóðskipulagi. Þær lýsa
aðeins, með raunsæi, lífi og starfi
þess íólks miu um ar fjallað an
þess að gengið sé út í öfgar, og í
því tilliti eru þær hin merkustu
sagnfræðirit sem um getur — lit-
ríkar myndir úr grárri forneskju,
en um leið lifandi þáttur í sálar-
lífi hvers þess manns sem vill láta
kenna sig við þetta norðlæga land.
Raunsæi höfundanna kemur fram
með ýmsum hætti. Nordal bendir
t. d. á, að yfirleitt sé það svo, að
höfundarnir gæti þess að segja ekki
meira en rök sé til að þeir viti:
ef skip ferst eða aðra ógæfu ber
að höndum, fáum við aðeins að
vita hinar nöktu staðreyndir, en
smámunirnir látnir liggja milli
hluta. Þetta er hefðbundinn stíll
þessara sagna og á ekkert skylt við
það, að höfundur hætti þar frásögn
sinn? sem heimildir brestur. Þó ber
stundum út af þessu — eða eigum
við kannski að ætla, að Kári hafi
verið heimildarmaður að þessum
orðum Skarphéðins í brennunni:
„Snemma ferr faðir várr í rekkju,
ok er þat sem ván er, hann er maðr
gamall.“ Hér sem oftar hefir höf-
undur Njálu ekki þurft á því að
halda að leita snilldarummæla í
gamlar arfsagnir og ekki hefir
honum heldur fundizt hann bund-
inn af stílhefð samtíðar sinnar.
Hann fer sínar eigin götur, enda
kunni hann fótum sínum forráð
ekki síður en þeir höfundar sem
bezt hafa skrifað á síðari öldum án
þess þó að vera bendlaðir við sagn-
fræði. Að vísu er Njála þroskað-
asti avöxtur forníslenzkrar skáld-
sagnalistar og lýtur öðrum lögmál-
um en eldri og ófullkomnari sög-
ur eins og t. d. Heiðarvíga saga
sem rituð er um 1200 — brotakennt
brautryðjandaverk, sem stendur
nær arfsögum og munnmælum en
þau stórverk, sem síðar voru skrif-
uð við undirspil vígvilltrar Sturl-
imgaaldar.
M.
I