Lesbók Morgunblaðsins - 21.07.1957, Blaðsíða 1
27. tbl.
Sunnudagur 21. júlí 1957
XXXII árg.
PRAGMATISMINN
og William James
^ SVEITASETRI heimspekings-
ins í New Hampshire voru
fjórtán dyr, sem opnuðust allar út
á við, — út í náttúruna, til hinnar
ytri veraldar, sem er enn í sköpun,
til mannfólks sem einkenndist af
lífsorku og rótleysi og æddi fram
í iðuköstum nýrrar menningar, sem
ekki hafði mótað sér ákveðinn far-
veg.
William James var spámaður
þessarar kynslóðar. Hann reyndi sð
finna lífi hennar heimspekilegan
grundvöll og stjömu til að stýra
eftir: — Nýtt umhverfi, nýjar að-
stæður og ný viðhorf í lífi manna
hefur nýtt andlegt gildi sem aðeins
„viss blinda manneðlisins" fær
flesta til að sjást yfir. Hinn nýi
heimur, Ameríka, krafðist þess
vegna nýrrar heimspeki, og
William James opnaði allar dyr og
glugga fyrir grósku hinnar líðandi
stundar. Hann skildi fátækt manns-
andans gagnvart auðlegð lífsins og
sá að vísindi og þekking voru að-
eins á byrjunarstigi. Manni hins
nýja tíma tjóaði því ekki að ein-
blína á grafir feðra sinna.
eftir GUNNAR DAL
FYRRI HLUTI
James: Spátnaður nýrrar kynslóðar.
William James er af mörgum
álitinn mestur heimspekinga í vest-
urheimi. — Þeim mælist vel, sem
fjöldinn skilur, og síðan Emerson
leið höfðu Bandaríkjamenn ekki
átt heimspeking, sem skildi skap-
gerð þeirra og talaði mál, sem þeir
skildu. Heimspeki hans er í dag
snar þáttur í lífsskoðun Ameríku-
manna og mótar á ýmsan hátt af-
stöðu þeirra til andlegra og verald-
legra mála.
Persónuleikinn, hinn gamli ásteit
ingarsteinn ýmsra viturra manna,
varð James uppspretta sannleik-
ans, — hins eina sem til var að
hans dómi. Hann trúði framar öilu
öðru á gildi einstaklingsins og hinn
skapandi mátt hans til að breyta
veröldinni. Maðurinn getur aldrei
runnið saman við neina hópsál þar
sem hann glatar sérkennum sín-
um: „Trésmiður, sem ég þekki,
sagði eitt sinn við mig: — Það er
mjög lítill munur á mönnum, en
þessi litli munur skiptir mjög
miklu máli. — Þessi munur nær
niður í innstu rót lífsins" Maður-
inn er, segir James, frjáls einstakl-
ingur og honum er í sjálfsvald sett
að umskapa og móta veröldina og
líf sitt — á sína eigin ábyrgð.
William James er fæddur í New
York-borg 11. janúar árið 1842. Ail