Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.1957, Qupperneq 7
LESBOK MORGUNBLAÐSINS
895
ég skipherra á Ægi og sigldi með hann
i 10 ár. 1947 fór ég í land.
— Hvað vilduð þér segja um fyrstu
ár landhelgisgæzlunnar hér?
— Fyrstu árin var okkur aðallega
ætlað að stugga við landhelgisbrjót-
unum, en ekki of harkalega samt. Menn
voru hræddir um, að það mundi rísa
mótmælaalda gegn íslenzkri land-
helgisgæzlu og allt mundi fara í
handaskolum, ef við tækjum skip i
landhelgi í of stórum stíl svona fyrsta
kastið. Einnig voru dómararnir hik-
andi í byrjun. — Þór gamli var ekki
heldur til stórræðanna fyrst í stað,
byssulaus og hæggengur, en siðan fékk
hann byssu og breytti það mjög öllum
aðstæðum. Upp frá því fórum við að
taka skip í landhelgi, einkum norska
snurpubáta fyrir norðan. Þeir voru
mjög ágengir á þessum árum. Þeir
höfðu fengið að leika lausum hala inn-
an landhelginnar, en um þetta leyti
voru sett ný fiskveiðilög, sem bönnuðu
ekki aðeins veiðar í landhelgi, heldur
einnig alla vinnu við afla og veiðar-
færi. Síldarskipum var meira að segja
fyrirlagt að hafa nótina á dekki og
bátana uppi, þegar þau voru innan
landhelgi. Þessi nýju lög voru okkur
mikill styrkur í starfi okkar, enda
fundu Norðmenn fljótt, að þeir gátu
ekki hegðað sér eins og áður, þegar
þeir voru algerlega óáreittir innan
landhelgislínunnar. Þjóðverjar urðu
einnig mjög hart úti fyrst í stað, því
að þeir höfðu yfirleitt gömul og lítil
skip, sem áttu, að því er virtist, erfitt
með að fiska nema á grunnsævi.
Og Jóhann skipherra heldur áfram:
— Annars má rekja uþphaf land-
helgisgæzlunnar á Islandi til Björg-
unarfélags Vestmannaeyja, sem keypti
gamla Þór, fyrsta landhelgisskip okkar.
Einn helzti forráðamaður þess félags
var Sigurður skáld frá Arnarholti og
vann hann þar ágætt starf. Félagið
hugðist upphaflega láta Þór gamla
vera fiskibátaflotanum til aðstoðar á
miðunum, draga í höfn báta með bil-
aða vél o. s. frv. En ekkert verkefni
var fyrir Þór milli vertíða, og var hann
því tekinn í þjónustu íslenzku land-
helgisgæzlunnar og leigður ríkinu.
Þannig var það til 1926, þegar íslenzka
ríkið keypti Óðin.
— Ég hefði gaman af, ef þér vilduð
rifja upp einhvern minnisverðan at-
burð frá skipherraárum yðar, áður en
við hættum þessu spjalli.
— Já, það getum við reynt. Það var
á siðustu stríðsárunum. Sæbjörg hjtti
brezka togarann War Gray í landhelgi
fyrir vestan Reykjanes, stöðvaði hann
og setti mann um borð. Skipstjóran-
um er gefin fyrirskipun um, að fylgja
Sæbjörgu til Reykjavíkur, en þegar
þeir eru búnir að ná trollinu inn, set-
ur hann á fulla ferð og siglir suður
fyrir Reykjanes. Skipstjórinn á Sæ-
björgu lét útgerðina strax vita um,
hvernig komið væri. Við lágum suðaust
an við Vestmannaeyjar, þegar þetta
gerðist. Allt í einu kemur vélbátur frá
Vestmannaeyjum og rennir sér upp að
hliðinni á okkur. Skipstjórinn tilkynn-
ir okkur, að hann hafi haft tal af
enskum togara, sem hafi beðið þá um
að taka í land íslenzkan sjómann, er
væri um borð í togaranum. En í sama
mund kom íslendingurinn, Guðni
Thorlacius, stýrimaður á Sæbjörgu, upp
★ ★★★★★★★★★
Ekki hófu þeir skothríð á okk-
ur, enda hittum við damprör-
ið ... —
★ ★★★★★★★★★
á dekk og kallaði á skipstjóra mótor-
bátsins, og sagði, að hann væri fangi
Breta og bað um, að Ægir yrði sóttur
þegar í stað. Með þau skilaboð kemur
báturinn svo til okkar, en við biðuip
ekki boðanna, heldur héldum í skynd-
ingu þangað, sem togarinn var, þegar
Vestmannaeyjabáturinn hafði hitt
hann. Skömmu síðar sáum við reyki
nálægt þeirri stefnu, sem okkur hafði
verið gefin upp, og sigldum við þang-
að. Þar voru á ferð 2 brezkir togarar,
eins og venja var á stríðsárunum, því
að Bretar héldu ávallt hópinn í öryggis-
skyni, ef á þá yrði ráðist. Að nokkr-
um tíma liðnum náðum við svo sam-
bandi við aftari togarann, og sagði
skipstjórinn á honum okkur, að War
Gray væri á undan. Skutum við þá
nokkrum stöðvunarskotum á togar-
ann, en hann sinnti því engu. Nálg-
uðumst við nú togarann fljótt, kom-
umst í kallfæri við hann og renndum
upp að hliðinni á honum, en enginn
maður kom út á dekk og hvergi var
mann að sjá nema í brúnni. Þeir létu
ekki á sér kræla, hvernig sem við
reyndum að ná sambandi við þá. Loks
kölluðum við yfir til þeirra, að við
mundum hefja skothríð á skipið, enda
höfðum við fengið leyfi landhelgis-
gæzlunnar í Reykjavik til þess. Ekki
sinntu þeir því heldur, en héldu flótta
sínum áfram og nú var ekki um annað
að gera en hefja skothríð á skipið.
Við hittum í síðuna á þvi og var ég
satt að segja hálfhræddur um, að tog-
arinn sykki, enda kom talsverður leki
að honum. Vonaðist ég nú til, að skip-
stjórinn skeytti viðvörunum okkar, en
svo varð þó ekki, hann flýði allt hvað
af tók, og sáum við okkur ekki annað
fært en skjóta á yfirbygginguna og
skorsteininn. Um svipað leyti sáum
við, að maður hafði tekið sér stöðu
við vélbyssustæðið og óttaðist ég nú
mjög, að hann hefði fengið fyrirskip-
un um að skjóta á skyttuna okkar,
Jón Jónsson skipstjóra, sem stóð á
bersvæði og var í mikilli hættu, ef
Bretarnir létu til skarar skríða. Ekki
hófu þeir þó skothrið á okkur, enda
hittum við litlu síðar damprörið, og
gaus þá upp mikill gufumökkur. Skip-
stjórinn stöðvaði togarann þá þegar,
því hann hélt, að við hefðum skotið í
ketilinn og mikil hætta væri á ferð-
um. Við sendum menn um borð í tog-
arann að sækja karlinn, og þegar þeir
komu með hann um borð í Ægi, var
hann hinn bljúgasti — og svo var alla
leið til lands. Hann hét Agerskov,
hálf-dani, maður rúmlega fimmtugur
og hinn kempulegasti að sjá, enda
dugnaðarforkur, að því er ég frétti
síðar. Við höfðum hann í haldi um
borð í Ægi og sigldum síðan með tog-
arann á undan okkur rakleiðis til
Vestmannaeyja, en þegar þangað kom,
fengum við fyrirskipun um að halda
ferðinni áfram til Reykjavíkur, þar
sem málið var svo tekið fyTÍr.
— Það má geta þess til gamans,
segir Jóhann skipherra að lokum, að
þremur mánuðum eftir þetta kom
War Gray Súðinni til aðstoðar,
þegar Þjóðverjar gerðu loftárás á
hana á Skjálfandaflóa, og hjálpaði
henni að komast til Húsavíkur. Ager-
skov var þá í fangelsi, en nokkru
síðar kom hann svo aftur við sögu
hér við land: hann var leiðsögumaður
þriggja brezkra togara, sem voru á
leið á íslandsmið, og gerði sér lítið
fyrir og sigldi þeim öllum upp á
Meðallandsfjöru. Það féll þá í okkar
hlut, skipsmannanna á Ægi, að ná
skipi hans út aftur og draga það til
Reykjavíkur. Þannig endurnýjuðum
við kynni okkar af War Gray. En um
Agerskov skipstjóra má segja, að
hann hafi verið allsöguleg persóna
hér á stríðsárunum. M.