Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.1957, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
401
/ heilagt hjónaband
Það sagi, í Ameríku geti allt gerzt, og mætti nota þessa mynd til
staðfestingar því. Hún er af brúðhjónum í Nashville í Tenessee-fylki í Banda-
ríkjunum. Brúðguminn er 21 árs gamall og heitir Tom Henderson. Brúðurin
65 ára gömul ekkja að nafni Florence Morris. Þau hittust fyrst fyrir þrem vik-
um, og það var „ást við fyrstu sýn“ sagði Tom Henderson. Hann kvaðst vilja
eignast stóra fjölskyldu, en brúðurin var fáorð um það efni.
bænheyrsla, hugarfarsbreyting, frels-
un frá ótta og hjálp í neyð“. Kjarni
hinnar trúarlegu reynslu er, að maður
Inn telur sig skynja ósýnileg máttar-
völd. James taldi ekki ólíklegt að menn
gætu öðlazt þessa reynslu með tilstyrk
æðri vitundar, sem duiin kynni að vera
að baki hugans. Trú James á híA ó-
sýnilegu máttarvpld fékk hann árið
1894 t. d. til að hneyksla alla stéttar-
bræður sína með því að beita sér gegn
lagafrumvarpi um að banna andlegar
lækningar.
En James notar einnig Pragmatism-
ann sem mælikvarða á gildi trúarlegra
hugmynda. Samkvæmt honum verða
þær trúarhugmyndir sannar sem upp-
fylla andlegar þarfir manna og leiða
til góðs. Þótt trúarlegar hugmyndir
verði ekki sannaðar vísindalega, þá
notar James samt sem áður í raun og
veru tvo mælikvarða á sannleiksgildi
þeirra: Annars vegar andlega skynjun
eða innri reynslu fyrir tilstyrk vit-
undar sem er æðri skynseminni. Hins
vegar Pragmatismann, til að skera úr
um það hvaða trúarlegar hugmyndir
eigi rétt á sér í lífi manna með tilliti
til þess gildis sem þær hafa fyrir
okkur: Þar sem skynsemi mannsins
og staðreyndir þrýtur, verður tilfinn-
ingartrú og innsæi að taka við. Sá
sem afneitar hinni trúarlegu reynslu
vegna þess að hún verður ekki sönn-
uð vísindalega hefur aðeins tekið hina
neikvæðu afstöðu. Skoðanir hans eiga
sér hvorki vísindalegan eða vitrænan
grundvöll fremur en skoðanir trú-
mannsins. Trúmaðurinn byggir lífs-
skoðun sína á tilfinningum og innri
reynslu. Hann öðlast trú á lífið og
bjartsýni sem leiðir til aukinnar lífs-
hamingju. Sá sem velur hina neikvæðu
trú, að ekkert sé til nema það sem
hann sér og þreifar á, eða vísindin
telja sig sanna, finnur oft engan til-
gang með lífinu og fyllist beizkju og
bölsýni sem leiðir til ófarnaðar, —
án þess þó að þessi afstaða hans rétt-
lætist á nokkurn hátt af viti, reynslu
eða andlegri þörf.
James gat ekki að hætti vísinda-
manna um miðja 19. öld litið á veröld-
ina sem andlausa vél sem gengi af
sjálfu sér. Hann gat heldur ekki sætt
sig við að himinn trúarinnar væri að-
eins „skál á hvolfi". Og sízt af öllu
gat hann sætt sig við að ekkert rétt-
læti væri til annað en valdið. En ein-
mitt það var rökrétt niðurstaða manns
sem hafnaði trúnni og því siðíerði sem
henni er samfara. Eftir því sem James
hugsaði meira um rök lífsins fannst
honum „erfiðara og erfiðara að kom-
ast framhjá þeirri kenningu að til væri
guð“ „Ég ætla að kalla hin æðri svið
tilverunnar guð. Menn og guð eru sam-
herjar, og með því að opna vitund
sína fyrir áhrifum guðs nær maðurinn
sínu hinzta takmarki".
Áhrif William James á amerískin
hugsunarhátt (fram til 1940 a. m. k.)
hafa orðið mikil og víðtæk Trúin á
frelsi og sköpunarmátt einstaklingsins
Framh. á bls. 404
4
«
i