Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.1957, Qupperneq 14

402
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
Molotov
og Eystra-
saltsríkin
EGAR Molotov lét af utanríkisráð-
herraembættinu i Rússlandi, fékk
hann þann vitnisburð í heimsblöðun-
um að hann væri sá maður er hefði
„svikið alla“. Nú hefir honum sjálf-
um verið mælt með sama mæli, en það
afplánar ekki hinar hryllilegu afleið-
ingar af svikum hans.
Engar af þjóðum þeim, er hann
sveik, eru jafn brjóstumkennanlegar
og þjóðirnar þrjár, sem byggja Eystra-
saltslöndin, Eistur, Lettar og Lithauga-
landsmenn. Þær höfðu ekki annað til
saka unnið, en að þær vildu vera
frjálsar, lifa í friði og starfa. Þær áttu
enga sök á því að seinni heimstyrjöld-
in brauzt út, og þær höfðu ekki gefið
minnstu ástæðu til þess að vera dregn-
ai inn í þann hildarleik, né að lönd
þeirra yrðu gerð að vígvelli í átökum
stærstu þjóðanna á meginlandinu.
Saklausar voru þær troðnar undir fót-
um innrásarherja og að síðustu svikn-
ar í tryggðum með aðstoð föðurlands-
svikara og kvislinga.
Þessar þrjár smáþjóðir endurheimtu
frelsi sitt og sjálfstæði upp úr fyrri
heimsstyrjöldinni, á sama tíma og Is-
land fékk sjálfstæði. En sá var mun-
urinn, að þær urðu að berjast og vinna
sjálfstæði sitt með vopnum.
Fram að þeim tima höfðu þær ver-
ið kúgaðar um aldir af framandi harð-
stjórn, rússnesku keisarastjórninni, líkt
og Ukrania, Georgia, Armenía og fleiri
smaþjóðir. Að yfirlögðu ráði var reynt
að drepa niður þjóðerniskennd fólks-
ins og gera það rússneskt. Tungumál
þeirra voru bannfærð og rússneska
eina löggilta málið í þessum löndum.
Með þessu móti átti að fyrirbyggja að
þjóðirnar gætu lifað sjálfstæðu menn-
ingarlífi. Rússar litu niður á þær eins
og þær væri skipaðar einhverjum ó-
•'ðri manntegundum.
Ei svo fongu þær frelsi, og þá sýndu
þær hvað í þeim bjó. A frelsisárunum
var -ar »Ut í uppgangi. Unriið var á
þjóðieguni grundvelli að uppbyggingu
MOLOTOV:
Lög frumskóganna
á öllum sviðum. Enski vísindamaður-
inn J. Hampden-Jackson ferðaðist um
löndin rétt fyrir stríðið og ritaði sér-
staka bók um Eistland, sem út kom
1941. Þar segir hann svo: „Þótt maður
hafi engar hagskýrslur í höndunum,
hlýtur maður að taka eftir þeim stór-
kostlegu framförum, sem orðið hafa
seinustu árin. Ferðamaðurinn undrast
það af hve miklu kappi er unnið að
húsabyggingum í borgunum, endurbót
gatna og samgangna, og nve bjartsýn-
ir bændurnir eru þegar þeir koma með
vörur sínar á markað".
Meðan Rússar réðu þar, hafði verið
kyrrstaða á öllu. t borgunum voru
íbúðarhúsin úr timbri og venjuiega
stráþakin. Þau voru svo lítil að í þeim
stærstu gátu aðeins þrjár fjölskyldur
búið Götulýsing var sama sem engin.
Samgöngutækin og flutningatækin
voru hestakerrur og vagnar. Bílar sáust
ekki. Og það voru ekki aðrir en hinir
allra efnuðustu, sem höfðu ráð ó því
að hafa síma.
Eftir 20 ár voru löndin gjörbreytt.
Borgirnar höfðu verið endurbyggðar
og voru nú komin þar stór íbúðarhús
úr steinsteypu. Allar götur voru vel
lýstar, svo að menn þurftu ekki að
ganga um í myrkri á kvöldin, eins og
áður var. Rafmagnssporbrautir, bílar
og áætlunarbílar önnuðust nú sam-
göngur, eigi aðeins innan borgarinnar,
heldur langt út fyrir þær. Skólar
höfðu verið reistir alls staðar og há-
skóli kominn í hverju landi. Bókaút-
gáfa hafði margfaldast. I Eistlandi
höfðu á þessum árum verið gefnar út
fleiri bækur, heldur en á þeim 400
árum, sem landið laut Rússum. Fagrar
listir döfnuðu, og leiklistin var komin
á mjög hátt stig, þótt miöað væri við
hið bezta í heimsborgunum. Iðnaður
hafði stóraukist og kjör hinna lægst
launuðu verkamanna voru slík, saman
borið við verkalaun í Rússlandi á sama
tíma, að fyrir vikukaup sitt gat verka-
maður keypt:
2 sinnum meira bauð en verkamað-
ur í Rússlandi,
7 sinnum meira kjöt,
4 sinnum meira smjör,
5 sinnum meira af fatnaði og skóm.
Ameríski blaðamaðurinn alkunni,
Knickerbrocker, ferðaðist um Eystra-
saltslöndin rétt fyrir stríðið, og hann
komst að þeirri niðurstöðu, að kjör
verkamanna þar væri þrisvar sinnum
betri heldur en í Rússlandi.
Er nú líklegt, að þjóðir, sem höfðu
skapað sér slík kjör, væri óðfúsar að
ganga undir ok sovétstjórnarinnar?
Baltnesku ríkin höfðu gert milli-
ríkjasamninga við Rússland. I þessum
samningum viðurkenndu Rússar sjálf-
stæði þeirra og fullveldi, lýstu því
hátíðlega yfir, að Rússland hefði ekki
framar neinar kröfur á hendur þeim
og hétu því hátíðlega að skerða aldrei
sjálfstæði þeirra.
En um leið og seinni heimstyrjöldm
hófst, heimtuðu Rússar að fá her-
bækistöðvar í löndunum og herskipa-
lægi. Ef baltnesku löndin yrði ekki
við þessum kröfum, mundi rússneski
herinn ráðast á þau.
Það var Molotov sem bar fram þess-
ar kröíur, þvert ofan í milliríkjasamn-
ingana og skýlaust loforð um að virða
hlutleysi baltnesku landanna. En jafn-
framt lýsti hann yfir því, að þetta væri
aðeins bráaðbirgðaráðstöfun, og her-
inn mundi fara úr löndunum undir ems
og friður kæmist á.
Smáríkin þrjú urðu að beygja sig
fyrir herveldi Rússa. En sérstakir
samningar voru gerðir við Molotov um
þessa hersetu. Um þessa samninga
sagði Molotov á fundi æðsta ráðsins
31. okt. 1939:
Þessi samningur byggist á gagn-
kvæmri virðingu fyrir sjálfstæði,
stjórnskipan og efnahagslífi hlutaðeig-
andi ríkja, og hljóta að efla vináttu og
friðsamlega sambúð vora og baltnesku
ríkjanna. Vér erum einráðir í því að
uppi'ylla samningana heiðarlega út í
æsar. Og það skal skýrt tekið fram, að