Lesbók Morgunblaðsins - 08.09.1957, Blaðsíða 2

438
LESBÓK MORGUNBLAÐ SINS
ÖNNUR BYLGJAN
Fyrsta bylgjan mundi fljótt hafa
gleymzt, ef önnur bylgjan hefði
ekki fylgt í kjölfar hennar. Sá
faraldur hófst í Frakklandi í ágúst
1918, og var kominn til Bandaríkj-
anna seinast í ágúst eða fyrst i
september. Fór pestin sem logi yf-
ir akur og náði hámarki sínu í
október. Þar sem hún fór yfir
veiktust 25—50% af fólkinu svo að
segja samtímis, og aðallega lagð-
ist hún á börn á aldrinum 5—14
ára. Veikin datt niður jafn skyndi-
lega og hún kom, svo að seint í
nóvember mátti hún heita um garð
gengin. Sams konar veiki gekk þá
víða um heim.
Þessi bylgja varð miklu mann-
skæðari en hin fyrri og er talið að
um 300.000 manns hafi látizt úr
henni í Bandaríkjunum. Aðallega
varð hún skæð ungu fólki, og þá
sérstaklega piltum, og dóu úr
henni fleiri ungir menn en gamal-
menni.
Sjúkdómseinkennin voru mjög
hin sömu og í fyrri bylgjunni, en
það var mjög algengt að henni
fylgdi lungnabólga, og það var hún
sem drap flesta.
ÞRIÐJA BYLGJAN
Veturinn 1919 fór þriðja bylgjan
yfir. Hún lagðist misjafnt á menn
í hinum ýmsu stöðum í Bandaríkj-
unum, en varð hvergi jafn svæsin
og hinar fyrri höfðu verið. Þessi
faraldur gekk yfir 4—6 vikur og
hjaðnaði svo niður. Veturinn 1920
gekk enn vægur inflúenzufaraldur
og má vera að það hafi verið fjórða
bylgjan af þessari sömu pest.
í þessum heimsfaraldri 1918—
1919 er talið að látizt hafi alls 21
—25 milljónir manna.
Síðan hafa gengið tiltölulega
vægir inflúensufaraldar með 2—4
ára millibili. Sjaldan hafa þeir
breiðzt svo út að heimsfaraldur
gæti kallast. Helzt væri þá að
nefna faraldurinn 1920 og 1928—29,
faraldrana 1941 og 1949 í Hollandi,
og faraldurinn 1951, sem varð
mannskæður í Liverpool á Eng-
landi. En engin af þessum pestum
komst í hálfkvisti við drepsóttina
1918—19. Annar mikill munur er
og þar á. Drepsóttin 1918—19 hjó
stærst skörð í æskulýð landanna
en pestirnar sem gengið hafa síðan
1920, hafa aðallega orðið hættuleg-
ar börnum og gamalmennum, eða
þeim sem eitthvað voru veiklaðir
fyrir.
VÍRUR SEM BREYTAST
Menn vita ekki enn hvað það var
sem olli drepsóttinni 1918—19, en
menn halda að það hafi verið vírur,
en þær eru svo smáar, að þær urðu
ekki sénar í þeim smásjám, sem þa
voru til. En síðan hefir vísindun-
um fleygt mjög fram. Með raf-
eindasmásjánni getum vér nú tekið
myndir af flestum vírum og oss
hefir tekizt að rækta þær.
Fyrsta víran fannst í inflúensu-
faraldri 1933. Þá tókst þremur
enskum læknum að ná vírum úr
hálsi inflúensusjúklings og sýkja
með henni dýr af hreysikattarteg-
und. Og síðan hefir tekizt að ein-
angra vírur í hvert skipti sem in-
flúensa hefir geisað.
Inflúensuvírum skipta menn í
þrjá flokka, sem kallaðir eru A, B
og C. Af þeim er A-tegundin
hættulegust og líklegust til þess að
geta valdið heimsfaraldri, einkum
vegna þess að hún tekur stökk-
breytingum. Hinar tegundirnar eru
ekki líklegar til þess að geta vald-
ið heimsfaraldri, því að af B koma
lítil afbrigði og alls engin af C.
Venjan er sú, að þegar vér höf-
um haft inflúensu, þá hefir líkam-
inn byggt upp hjá sér varnir gegn
henni, svo að vér erum ónæmir
fyrir sams konar inflúensti. En það
á þó aðeins við ef um sams konar
vírur er að ræða. Hafi vírurnar
tekið stökkbreytingu, þá getum
vér verið næmir fyrir þeim, og
fer það eftir því hvað afbrigðið er
orðið ólíkt foreldri sínu.
Síðan 1933 hafa komið fyrir tvö
hættuleg afbrigði af A-vírum og
mörg önnur meinlausari. Það var *
A-víra sem fannst 1933 og fyrsta
afbrigðið af henni fannst í Puerto
Rico 1934, og var tiltölulega mein-
laust. Sama afbrigði kom fram í
öllum inflúensu faröldrum fram
til 1947. En það ár kom fram nýtt
afbrigði, sem læknar kalla ;A
prime virus“.
Þótt vér vitum lítið um orsök
drepsóttarinnar 1918—19, vitum
vér mikið um fylgifiska sóttkveikj-
unriar, eða sýklana, sem lungna-
bólgu ollu. Það voru fjórar teg-
undir sýkla, streptococcus, staph-
ylococcus og pneumococcus og svo
einn sem menn kölluðu inflúensu-
sýkil. Það er mjög mikilsvert að
vita um þessa fylgisýkla, því að nú
höfum vér meðul gegn þeim. Peni-
sillin er mjög áhrifamikið gegn
streptococcus og pneumococcus.
Tetracycline og streptomycin duga
gegn inflúensu-sýklinum. Og nokk-
ur meðul, svo sem erythomycin og
chlorampheliol hafa reynzt vel
gegn staphylococcus.
NÝI FARALDURINN
Þessi nýi f^raldur kom skyndi-
lega upp og breiddist mjög ort út.
Á tæplega einni viku leituðu 250
þús. manna læknis í Hong Kong
vegna inflúensu, og er það tíundi
hluti borgarbúa. í öndverðum júní
var veikin komin til Singapore,
Formosa, Indónesíu, Filippseya,
Ástralíu, Thailands, Japan og
hafði borizt víða um Indland allt
vestur að Bombay. Það er erfitt að
gera sér grein fyrir því hvernig
veikin hefir hagað sér, en þetta
er vitað með nokkurri vissu:
1. Veikin hefir breiðzt óðfluga út