Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.1957, Síða 4
456
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
sér með fjórðungi fiska fyrir hvern
hríshest, vegna þess að þar var ekki
hrís að fá. Vatnsleysubændur
máttu þó ráða því hvort þeir vildu
heldur, en Hvassahraunsbóndi varð
að flytja tvo hríshesta að Bessa-
stöðum á hverju ári. — Um Stóru
Voga segir: Skóg hefir jörðin átt
til forna til kolagerðar naumlega,
nú er hann fyrir löngu svo eyddur,
að þar er varla rifhrís að fá sem
þéna megi svo styrkur heiti til eldi-
viðar. Um Minni Voga og Brunna-
staði er sagt að þar sé dálítið hns-
rif.
Álftaneshreppur. Þar voru 27
kóngsjarðir og áttu bændur að
skila 48 hríshestum heim til Bessa-
staða og stundum meira. Flestum
var vísað á skóg í Almenningum.
Allar jarðirnar og hjáleigur þeirra
höfðu rétt til kolagerðar í Almenn-
ingum. Um skóg er getið á nokkr-
um jörðum. — Lónakot: Skógur
hefir til forna verið og er það nú
meira rifhrís, það brúkar jörðin
til kolagerðar og eldiviðar og fóð-
urs. — Þorbjarnarstaðir: Skóg
hefir jörðin átt, en nú varla nema
rifhrís, er nægir til kola og elds-
neytis og fóðrunar. — Hvaleyri:
Hrísrif hefir jörðin nokkurt í
heimalandi og er það að mestu
eytt. — Setberg: Skóg hefir jörðin
átt til forna, nú er þar hrísrif lítið.
Garðakirkja átti 17 jarðir í
hreppnum og af þeim skyldi skila
25 hríshestum. Skyldu bændur
taka hrísið 1 Kirkjulandi „so lengi
það varir, síðan kannske í Almenn-
ing, ef þar er þá nokkuð“. Um
Garða segir: Skóg á staðurinn sem
brúkast til kolagerðar og tekur
mjög að eyðast. Um Vífilsstaði
segir: Skóg hefir jörðin átt og er
hann nú eyddur svo að þar er eftir
lítið hrísrif.
Seltjarnarneshreppur. Þar voru
13 köngsjarðir, sem af voru heimt-
ir 23 hríshestar, en presturinn á
Lambastöðum neitaði sinni kvöð
og bóndinn á Kleppi skilaði aldrei
sínum tveimur hríshestum, þótt
eftir væri kallað. Bændurnir á
Hrólfsskála og Eiði fengu að leysa
sig undan kvöðinni með því að
borga 5 fiska fyrir hvern hríshest.
Um Vatnsenda og Elliðavatn er
sagt að þar sé rifhrís notað til kola-
gerðar og eldsneytis en sé komið
að eyðingu. Um Hólm segir að
jörðin hafi áður átt skóg en hann
sé nú alveg eyddur, svo að ekki
sé þar nægilegt hrísrif.
Mosfellssveit. Þar voru 19 kóngs-
jarðir og skyldu greiðast af þeim
35 hríshestar, en bændur á Reynis-
vatni, Kálfakoti og Lambhaga
fengu sig leysta undan kvöðinni
með 10 fiskum í kaupstað hver.
Bóndinn í Laxnesi neitaði harðlega
að inna kvöðina af hendi, þótt eftir
væri gengið. í Helgadal var tví-
býli og skilaði annar bóndinn,
Markús, einum hesti af hrísi til
Bessastaða. „Kvaðst hann hafa gert
það fyrir hræðslu sakir, því þá er
hann kom til Bessastaða að taka
heimajörðina af Jens Jurgensson
hafi þetta borið í tal og Markús
mælst undan þessu hríshestsgjaldi
og kallað það væri nýtt, hafi þá
Jens reiðst og slegið sig með
stokknum á öxlina“. — Þess er
getið að í Helliskoti sé ,skógur til
eldiviðar mjög eyddur.“ Annars er
ekki getið um skóg, og hafa bænd-
ur orðið að sækja í Almenning til
þess að leysa kvöðina af hendi.
Kjalarneshreppur. Þar voru sex
hríshestar heimtir af þremur
kóngsjörðum, Þerney, Álfsnesi og
Fitjakoti. Bændur kváðust verða
að sækja hrísið suður í Almenn-
ing og fari til þess 2—3 dagar í
hvert sinn.
Alls eru það 150 hríshestar, sem
heimtaðir eru af bændum á hverju
ári, en „hríshestur er svo mikið
hrís, sem hestur getur borið“ Auk
þessa hafa bændur svo tekið hrís
til sinna þarfa, svo sjá má að það
er ekkert smávegis skarð, sem
höggvið er í skóglendurnar á
hverju ári.
Sjötíu árum seinna skrifar Skúli
Magnússon sýslulýsingu sína.
Þar segir hann: „Af flestum jörð-
um verður að svara tveimur hrís-
hestum, nema jörðum í Grinda-
víkur-, Býaskersþingsókn og
Njarðvíkursókn. Samanlagt eru
hríshestar 121, og eru 27 þeirra
færðir til tekna, hver á IIVí sk.,
samtals 3 rdl. 16 sk. Hinir 94 eru
lagðir Bessastöðum og Viðey“.
Hann segir einnig: „Um skóg er
hér ekki að ræða á síðari tímum,
og ekki annan trjágróður en lítið
eitt af smávöxnu birkikjarri."
Engan þarf að undra þótt svo
sé komið eftir alla þá rányrkju,
sem hér hefir farið fram öldurn
saman. Hitt er furðulegra að nokk-
uð skuli vera eftir af kjarri í Gull-
bringusýslu.
----0----
Viðey er eitt af þeim gömlu
nöfnum, sem benda til að skógur
hafi verið hér um allt í fornöld.
Eggert Ólafsson segir í Ferðabók
sinni: „Ekki vita menn til þess, að
nokkuru sinni hafi verið skógur
í Viðey, en þó fundust þar heilir
stofnar af fúnum birkitrjám i
jörðu nú fyrir skemmstu, þegar
mór var tekinn á nýu svæði“ —
Þannig hefir víðar verið þar sem
engan grunar nú að skógar hafi
nokkuru sinni þrifizt.
Fyrstu tilraunir um skógrækt
voru gerðar hér 1752. Komu þa
hingað danskir menn og settu nið-
ur nokkrar víðiplöntur á Bessastöð-
um. Komu á þær bloð, en þó dóu
þær sama sumarið. Nokkrar
plöntur af sömu tegund voru sett-
ar niður í Reykjavík og Viðey, og
einnig yllir, greni og fleiri trjáteg-
undir, en það dó allt á næsta ári.
Grenifræi var þá og sáð í órækt-
að land hingað og þangað í Viðey,
V
4