Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.1957, Side 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
467
Reykþoka getur verið banvæn
í ÖNDVERÐUM apríl var einkennileg móða í lofti yfir Suðurlandi,
og gáfu veðurfræðingar þá skýringu á því, að þetta væri reykur, er
borizt hefði með suðaustanátt frá meginlandi Evrópu eða Englandi.
Englendingar kalla þetta „smog“ (dregið saman úr smoke-fog) og er
það sambland af reyk og þoku, og er altítt í borgum þar. Sérstaklega
er Lundúnaþokan illræmd. Hún myndast af því að smáagnir í reyk
draga að sér raka loftsins og þess vegna verður þokan „sótsvört", að
þar er bæði um sót og þoku að ræða. Mikil óhollusta fylgir þessu,
eins og sjá má á eftirfarandi grein. Hún er rituð af P. J. Lawther, for-
manni læknanefndar, sem rannsakar eitrun andrúmsloftsins.
FRAM að þessu hefi okkur leyfzt að
nota andrúmsloftið eins og ruslastíu
fyrir reyk frá heimilum, eimreiðum,
verksmiðjum og hreyflum, á þeirri
forsendu, að þetta geti ekki verið
hættulegt, því að reykurinn dreifist
þegar í allar áttir.
En samt sem áður öndum við að
okkur of miklu af þessum óþverra áður
en hann dreifist, og þegar hann dreif-
ist ekki, þá getur afleiðingin orðið
hættuleg, eins og reynslan sýndi í
Lundúnum í desember 1952.
Augljósasta hættan af óhollu lofti
stafar af þeim áhrifum, sem það hef-
ir á lungun. Andardrátturinn er til þess
að safna lyfti í blóðið og losa það við
kolsýru. Lyftið berst inn í blóðið gegn
um háræðarnar, en ef því fylgja
óhreinindi, er hætt við að æðarnar
þrengist, og þá getur manni orðið örð-
ugt um andardráttinn. Óhreinindin
geta líka valdið bólgu og af því geta
menn fengið lungnakvef og lungna-
bólgu. Ýmsir hjartasjúkdómar geta og
stafað af því, ef manni verður örðugt
um andardráttinn, því að þá á hjartað
óhægara með að dæla blóði til lungn-
anna.
Blóðrauðinn dregur að sér lífsloft-
ið, ildið, en til er þó gastegund sem
hann er sólgnari í, en það er kolsýr-
lingur (sem er bæði í útblæstri bíla
og í kolareyk). Ef nokkuð er af kol-
sýrlingi í andrúmsloftinu, gleypir
blóðrauðinn við honum og hættir að
flytja ildi út í líkamann.
Menn þurfa misjafnlega mikið aí
ildi, eftir því hvað þeir reyna á sig,
og því verður öndunin þeim mun hrað-
ari sem líkaminn þarf meira af lífs-
lofti. Þetta gerist ósjálfrátt, en þá er
voðinn vis, ef lungun eru ekki fær um
að flytja nóg af ildi út í blóðið.
Þeim mönnum, sem eitthvað eru
veilir í lungum eða hjarta, eða hafa
andarteppu, er óhreint loft hættuleg-
ast, því að það getur orðið til að reka
smiðshöggið á önnur veikindi.
Mest af óhreinindum loftsins stafar
af kolareyk og brennisteinsgufum, sem
í nonum eru. Reykurinn stafar af ófull-
kominni brennslu og er því sóun elds-
neytis. Brennisteinsgufan er ósýnileg
lofttegund og stafar frá brennisteins-
kís í kolum eða koksi. í olíureyk eru
einnig brennisteinsgufur, misjafnlega
miklar eftir því hve mikið er af
brennisteinsefni í olíunni. Hægt er að
draga úr reyk verksmiðja með öflugri
kyndingu, svo að varla sjáist nema
eimur upp úr reykháfunum, en það er
bæði erfitt og kostnaðarsamt að ná
brennisteinsgufunum úr eimnum. Mest
af kolareyknum í Englandi kemur úr
verksmiðjureykháfum og eimreiðum,
en þess ber að gæta, að helmingi meiri
kolareykur kemur úr hverri smálest
sem brennt er í heimahúsum, og sá
reykur fer ekki jafn hátt í loft upp.
Þá er útblástur hreyfla ekki síður
hættulegur í fjölbýli, því að í honum
er kolsýrlingur, og um áhrif hans á
líkama manna er kunnugt. En með
olíureyk koma ýmis önnur efni, sem
eru lungum hættuleg, einkum ef reyk-
urinn er svartur og þykkur, vegna
þess að vélunum er ekki vel við hald-
ið. —
í kola- og olíureyk eru smáagnir
af sóti og tjöru, svo smáar að þær
geta hæglega borizt niður í lungun og
staðnæmzt þar. Það hefir komið í Ijós
við krufningu að lungu hafa verið
svartflekkótt af þessu. Auk þessa er
í reyknum „benzpyrene" Þegar það
hefir verið borið á mýs, hefir komið
undan því krabbamein; „benzpyrene"
er einnig í tóbaksreyk.
Þétt brennisteinsgufa getur valdið
KOMIÐ HEIM
AÐ KVÖLDI
Hún, sem er af rósum rík,
röðulskini og varma,
réttir okkur Reykjavík
rökkurmjúka arma.
Eftir dagsins yndishót,
ævintýr og sögur,
brosir okkur borgin mót
blómarík og fögur.
KJARTAN ÓLAFSSON
dauða, en þótt svo sé ekki, getur hún
valdið andþrengslum. Ekki er enn
kunnugt hvort svo mikið er af henni
í reyk stórborganna, að hún geti verið
hættuleg.
Þótt allt það, sem hér hefir verið
talið, sé nógu slæmt, þá eru þó enn
fleiri hættuleg efni í loftinu og geta
aukið á skaðsemi hinna
„Smog“ þýðir reykblandin þoka, og
þegar þoka leggst yfir borgir, verður
hún alltaf reykblandin. Og þegar þok-
an grúfir yfir dag eftir dag, eykst
hættan af henni stórkostlega; hún
verður að banvænni blöndu i sambandi
við reykinn. Og það er kunnugt, að
brennisteinsgufa samlagast úðanum og
breytist þar i brennisteinssýru, sem
getur svo hæglega borizt niður í lungu
manna.
í hvert skipti sem dimm þoka kem-
ur í Lundúnum, er hún rannsökuð
grandgæfilega, og efnin úr henni reynd
á tilraunadýrum eða sjálfboðaliðum.
Nú er það kunnugt ,að ólæknandi
lungnakvef og lungnakrabbi, eru miklu
tíðari sjúkdómar í borgum heldur en
sveitum, en það þarf ekki að vera
vegna lofteitrunar. Margt annað get-
ur komið þar til greina, svo sem at-
vinna, viðurværi, heimilislíf, reyking-
ar og húsakynni, sem allt er ólíkt á
þessum tveimur stöðum ,og sumt af
þessu getur að minnsta Kosti stuðlað
að sýkingum af slæmu lofti.
En ef þú spyrð einhvern að því hvort
honum þyki betra loftið i borg eða
sveit, þá er enginn efi á því hvert
svarið verður.
4