Lesbók Morgunblaðsins - 29.09.1957, Blaðsíða 4

488
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
bændur orðið að ráða sig til sjó-
róðra, og það er vitað að Sigurður
var við útróðra í Örfirisey.
Lýsing á jörðinni er stutt og lag-
góð: Tún meinlega grýtt og þýft,
engi mjög lítið, torfskurður til húsa
-gerðar nægur, en til eldiviðar tek-
ur hann mjög að þverra. Virðist
því sem landskuldin hafi verið
‘nógu há, þegar þess er og gætt, að
bændur áttu að halda við bæar-
húsum á sinn kostnað. En þetta
var ekki allt. Hér við bættust svo
kvaðir, og þær voru ekki smásmíði,
eins og sjá má á þessari upptaln-
ingu í Jarðabókinni:
„Kvaðirnar eru mannslán eitt
um vertíð, og gjalda ábúendur til
skiftist. Hestlán til alþingis eitt af
báðum, sem þeir gjalda til skiftis,
en fyr meir í tíð Heidemanns og
Jens Jurgenssonar var oft þar fyr-
ir utan hestlán heimt í ýmsa staði
til annara smáferða. Anno 1702
mátti Sæmundur láta tvo hesta til
alþingis og fylgja sjalfur með eftir
skikkan umboðsmannsins Páls
Beyer. Á þeirri reisu var Sæmund-
ur tvo daga og nætur og mátti
fæða sig sjalfur, og kveðst þar 1
móti hvorki þökk né lau-n fengið
hafa. Dagslættir tveir til Viðeyar
og geldur sinn hver ábúanda og
fæða sig sjalfir. Hríshestar tveir og
geldur sinn hvor. Móhestur af
deigulmó, einn frá báðum. Torf-
skurður til eldiviðar á Bessastöð-
um, ekki kallað í næstu tvö ár. Að
fara í Elliðaár, maður frá hvorum
tvisvar á sumri þegar áin er stífluð,
í hvort sinn, og er það dagur heill
í fyrra sinni, en á haustin stundum
frekara. Skipaferðir hafa til forna
verið og endust í Heidemanns tíð
þegar torfskurður tókst upp sem
fyr segir. Timbur að sækja í Þing-
vallaskóg í Heidemanns tíð, hvorki
fyr né síðar. Húsastörf á Bessastöð-
um. Lambafóður meira hvorki eður
minna en tvö lömb í senn, nema
alls einu sinni eitt lamb hjá báð-
Eldhúsið
í Árbae. Þar
er hór yfir
hlóðum og
hangandi
pottar. Úr
eldhúsi er
innangengt
í fjósið.
um. Á komið í tíð Johans Klein og
fyr aldrei“.
Þetta sýnir glögglega ágengni
Bessastaðavaldsins við lanHcpta
konungs. Var þeim íþyngt stórum
meira en öðrum leiguliðui: ;
hlutu því að eiga í sífeldu basli,
einkum einyrkjar, er urðu hvað
eftir annað að hlaupa frá bústörf-
um sínum til þess að vinna fyrir
þá Bessastaðamenn. \
Það varð illa með þeim Árbæar-
bændum Sæmundi og Sigurði, því
að Sigurður varð Sæmundi að
bana. Gerði hann það að áeggjan
Steinunnar, en síðan voru þau bæði
tekin af lífi á Kópavogsþingi, ári
seinna en Jarðabókin var gerð. Hef
-ir mikið verið ritað um það mál og
verður það því ekki rakið hér, en
stærsti atburðurinn er það í allri
sögu Árbæar.
----o----
Konungur hafði tekið undir sig
laxveiðina í Elliðaánum og rak
hana fyrir sjalfan sig fram til 1757.
Þótti þá ekki nægur hagnaður af
henni svo að hún var seld á leigu
eftir það.
Upp úr aldamótunum 1800 fer
konungur svo að selja jarðirnar.
Árbæ seldi hann 1838 fyrir 270 rdl.
og Ártún fyrir 210 rdl. Til saman-
burðar má geta þess, að Kleppur
var seldur fyrir 400 rdl., Bústaðir
fyrir 464 rdl., Elliðavatn fyrir 639
rdl. og Vatnsendi fyrir 1384 rdl.
Jarðirnar voru seldar samkvæmt
fornum máldögum og ekkert
minnzt á veiðiréttinn. Því var það,
þá er D. Thomsen eignaðist Ártún
1849, að hann taldi sér laxveiði fyr-
ir landi hennar, þar sem ekk-
ert væri á hana minnzt í af-
salsbréfinu. Risu af þessu mála-
ferli, en þeim lauk með því,
að konungur seldi Thomsen lax-
veiðina í ánum upp „að foss-
inum hjá Árbæ, þar sem nefnist
Stórhylur“. En jarðirnar þar fyrir
ofan heldu veiðiréttindum fyrir
4