Lesbók Morgunblaðsins - 29.09.1957, Blaðsíða 8
492
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Kynjaverur í sjó og vötnum I.
Mannverur í sjó
Gjálfrar í mari, sogar sund,
sjómaður er á bát;
kaldur á hönd og hýr í lund
hefir á öngli gát;
og sem hann keipar og kveður, þá
klýfur sig aldan svöl,
hefur sig upp úr hafi blá
hafkona vot og föl.
(Goethe, þýð.
í KONUNGSSKUGGSJÁ segir
svo frá:
Það er mælt um Grænalands
höf, að þar sé skrímsl í, og ætla eg
þau þó eigi oft fyrir augum verða.
En fyrir því kunna menn þó frá að
segja, að menn munu séð hafa og
varir við orðið.
Svo er sagt um það skrímsl, er
menn kalla hafstramba, að það sé
í Grænalands hafi. Það skrímsl er
mikið vexti og að hæð og hefir
staðið rétt upp úr hafinu. Það hef-
ir svo sýnzt, sem það hafi haft
mannsherðar, háls og höfuð, augu
og munn, og nef og höku. En upp
í frá augum og brúnum, þá hefir
verið því líkast, sem maður hafi
haft á höfði hvassan hjálm. Axlir
hefir það haft svo sem maður, en
engar hendur. Og svo hefir það
sýnzt, sem þegar hafi það spengzt
frá öxlum ofan og æ því mjórra, er
það hefir neðar meir verið séð. En
það hefir engi séð, hversu hinn
neðri endi er skapaður á því, hvort
heldur er, að sporður hefir á verið
sem á fiski eða hefir hvasst niður
verið sem hæll. En líkamur þess
hefir því líkur verið að ásýn sem
jökidl. Engi hefir það svo glöggt
séð, hvort heldur hefir verið á
Gnauðaði mar og gjálfur skall,
gjálpaði sjór um keip,
honum af löngun hjartað svall
og hugann leiðsla greip;
en gýgurin söng og gól við hann
og glapti honum lund;
hálfdró hún hann, hálfhné hann fram
og hvarf á samri stund.
Gríms Thomsen).
hreistur sem á fiski eða húð sem
á manni.
Það hefir og enn séð verið þar
eitt skrímsl, er menn kalla mar-
gýgi. Þess vöxtur hefir svo sýnzt
sem það hafi kvenmanni líkt verið
upp í frá linda stað, því að það
skrímsl hefir haft á brjósti sér stóra
spena svo sem kona, langar hend-
ur og sítt hár og vaxið svo að
öllum hlutum um háls og höfuð
sem maður. Hendur hafa mönnum
sýnzt miklar á því skrímsli, og eigi
með sundurslitnum fingrum, held-
ur með þvílíkri fit sem tær tengj-
ast saman á fuglum. Niður í fra
lindastað hefir það skrímsl sýnzt
líkt fiski bæði með hreistri og með
sporði og sundfjöðrum. Þetta
skrímsl hefir verið svo sem hið
fyrra, að sjaldan hefir það sýnzt
nema fyrir stórum stormum. Það
skrímsl hefir og sýnzt mikið og
hræðilegt í andliti með hvössu
enni og breiðum augum, mjög
mynnt og með roknum kinnum.
----o----
ÞESSI trú á mannfiska var svo
sem ekki ný. Hún hafði fylgt mann-
kyninu um langan aldur og verið
víða um lönd. En fyrstu skráðar
sagnir um hana höfum vér frá
Sækýr með kóp, tilsýndar ekki ósvip-
uð mannveru. Myndin er úr bókinni
Natural History of Ceylon (1861)
Kaldeum á 3. öld fyrir Krist. Þá
var í Babylon prestur, stjörnufræð-
ingur, sem Berosus hét, og hann
hefir lýst fiskmanninum svo:
„Allur líkaminn var eins og á
fiski, en undir fiskhausnum var
mannshöfuð og við sporðinn voru
fætur sem á manni. Hann var viti
gæddur og rödd hans og mál eins
og í manni og auðskiljanlegt. Og
hann veitti mönnunum fræðslu í
listum og vísindum og um allt, sem
miðaði að því að fegra siðu og gera
mennina betri“.
Þessi góðvættur hét Oannes og
var í rauninni fiskagoð Babyloníu-
manna og var karlkyns. Hann kom
upp úr sjónum á hverjum morgni,
en steypti sér svo í sjóinn aftur
á kvöldin. Gamlar myndir sýna
hann í mannsmynd, en með fisk-
haus eins og hatt á höfðinu. Físk-
haminn ber hann á öxl sér, og nær
hann niður að mjöðmum eða jafn-
vel niður á ökla. Seinna breyttist
hann, eins og á myndum má sjá,
og var maður að ofan en fiskur að
neðan.
Fyrsta hafkonan, sem sögur fara
af, er mánagyðja semítískra þjóða,
sem hét Atergatis eða Derceto. Hún
var líka fiskagoð, er tók á sig fisk-
mynd, en breyttist síðar í það að