Lesbók Morgunblaðsins - 03.11.1957, Blaðsíða 12

576
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Ndmuvinnsla d tunglinu
Aðdráttarafl jarðar sér um
Talið er, að nú muni þess ekki langt að bíða, að menn geti ferðast til
tunglsins. En hvaða erindi eiga þeir þangað? i þessari grein, sem er eft-
ir Zdenék Kopal, prófessor í stjörnufræði við háskólann í Manchester,
er gerð grein fyrir því.
S V O M J Ö G hefir vísindum og
tækni fleygt fram seinustu áratug-
ina, að ekkert ætti að vera því til
fyrirstöðu að mönnunum takist að
ferðast til tunglsins í tíð þeirrar
kynslóðar, sem nú er uppi.
Þó verða erfiðleikarnir svo mikl-
ir og kostnaður svo gífurlegur við
það fyrirtæki, að líkur eru til að
það verði aðeins fært stórþjóð, eða
þjóðasamtökum. Og þá hlýtur svo
að fara að ákvörðun um þann leið-
angur verði tekinn af þjóðþingum.
En áður en þing veitir heimild
um fjárframlög, til þess að stand-
ast kostnaðinn, á hver þingmaður
heimtingu á að fá að vita með vissu
hve viturlega það sé ráðið að fara
í slíka geimferð, og eins hitt hvaða
gagn mannkynið muni hafa af því.
Ein veigamesta ástæðan verður
eflaust sú, frá sjónarmiði stjórn-
málamanna, að til tunglsins verði
hægt að sækja birgðir af dýrmæt-
um hráefnum, sem hætt er við að
gangi til þurrðar á jörðinni, vegna
þess hve gífurlega mikið er notað
af þeim.
Þá kemur sú spurning, hvort
hægt sé að rannsaka hve mikið sé
af slíkum hráefnum í tunglinu, án
þess að fara þangað.
þeirrar hættu sem yfir þeim vofir
og getur skollið á þegar minnst
varir.
Slíkt er dulmagn þeirra skips-
flaka, sem eru á reki.
Vér vitum nú, að meðalþéttleiki
tunglsins er ekki mikill, eða um
3,3 grömm hver teningssentimeter,
en það er um þrefaldur þungi
vatns. En þegar þess er gætt, að
mikill þrýstingur hlýtur að vera í
miðju tunglsins og efnið þar mörg-
um sinnum þéttara heldur en á yf-
irborðinu, jafnvel þyngra en yzta
lag jarðarinnar, þá er enginn efi á,
að efnið á yfirborði tunglsins er
miklu léttara en þetta.
Þessi niðurstaða gefur ekki góð-
ar vonir um, að á yfirborði tungls-
ins sé mikið að finna af dýrmætum
efnum, svo sem gulli og úraníum,
sem eru af skornum skammti á
jörðinni. Aftur á móti eru líkur til
að þar megi finna léttari efni, svo
sem „lithium11 eða „beryllum", sem
hafa mjög mikla þýðingu fyrir iðn-
að. Þess ber þó að geta, að litlar
líkur eru til þess að meira sé um
þessi efni á tunglinu en á jörðinni.
Vísindamenn munu ef til vili
geta skorið úr því, áður en langt
um líður, hvort þetta er rétt, eða
hvort horfurnar eru betri. En
hvernig fara þeir þá að því að afla
upplýsinga um það, án þess að fara
til tunglsins fyrst?
Þar til er að svara, að mismun-
andi efni endurvarpa birtu á mis-
munandi hátt, og þess vegna ætti
að vera hægt að ganga úr skugga
um hvort mikið magn muni vera
af einhverjum efnum á yfirborði
tunglsins. Þetta ætti að vera þeim
mun hægara, þar sem útbláir geisl-
f lutningana
ar sólarljóssins komast óhindraðir
til tunglsins, vegna þess að þar er
ekkert gufuhvolf. Og að lokum má
geta þess, að ekki er loku fyrir það
skotið að hægt muni að rannsaka
með öflugri ratsjá, hvort auðugar
námur sé á tunglinu talsvert djúpt
undir yfirborði. Þó er vafasamt að
þetta verði gert, því að vegna vega-
lengdarinnar milli jarðar og tungls,
yrði þessar ratsjár að vera óskap-
lega stórar.
SETJUM nú svo samt sem áður,
að upplýsingar fáist um auðugar
námur á tunglinu, án þess að farið
sé þangað, þá verða þessar námur
ekki hagnýttar nema því aðeins að
menn fari til tunglsins.
Það skal nú þegar játað, að enn
sem komið er erum vér ekki svo
langt komnir í geimsiglingum, að
vér getum einu sinni sent sjálf-
stýrt flugskeyti til tunglsins. En
þar að kemur, að smíðaðar verða
svo stórar rákettur, að þær geta
flutt menn þangað.
Gerum nú ráð fyrir, að náma-
menn sé komnir til tunglsins og
farnir að starfa þar. Hvernig á þá
að koma hráefnunum til jarðar-
innar?
Það getur reynzt auðveldara en
í fljótu bragði virðist. Tunglið er
mörgum sinnum minna en jörðin
og þess vegna er aðdráttarafl þess
líka mörgum sinnum minna. Það
ætti því að verða tiltölulega auð-
velt að lyfta miklum birgðum frá
tunglinu þangað sem aðdráttarafl
þess og jarðar upphefja hvort ann-
að. En hvað sem farið er með út