Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1957, Blaðsíða 6

602
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
Mannlegur máttur reyndur
Harðneskjulegar prÓfraunir flugmanna
MEIRI HRAÐI — meiri hraði, það
er kjörorð nútímans.
Þess vegna keppast menn við að
finna hinn Öflugasta orkugjafa, og
þess vegna vinnur fjöldi vísinda-
manna eingöngu að því að reyna
að fínna þau efni, er þolað geti
hinn ofsalega hraða flugvéla þeirra,
sem nú eru á uppsiglingu. En það
er ekki nóg að vita hvað efnið þol-
ir, það verður líka að komast að
raun um hvað mannlegur máttur
þolir. Hve mikinn þrýsting getur
flugmaður t. d. þolað?
Nú er farið að skjóta flugvélum
upp í loftið með rákettum, í stað
þess að láta þaer taka tilhlaup áður
en þær hefjast til flugs. En með
þessu snögga skoti verður þunga-
þrýstingur á flugvél og mann 28
sinnum meiri en á jörðinni, eða
28 G. (Þungaþrýstingur sá er að-
dráttaraflið veldur er mældur í G-
einingum, og er G 1 þunginn á
jörðu niðri við sjávarmál). í þot-
um er venjulegt að þungi flug-
mannsins verði 2—9 G, og þessi
þungaaukning hefir auðvitað
áhríf á blóðrás hans og öll líffæri.
Mikill þungaþrýstingur veldur því
að blóðið streymir til fótanna og
mönnum verður erfitt um andar-
drátt, og er þess þá skammt að bíða
að þeir falli í ómegin.
Snöggar sveiflur flugvéla á mikl-
um hraða valda einnig þungaþrýst-
ingi, en sú breyting hefír ekki
áhrif á blóðrásina. Aftur á móti
reynir þá svo mjög á líkamann, að
vöðvar geta hreint og beint slitnað
og bein hrokkið í sundur.
Til þess nú að ganga úr skugga
um hve mikið flugmenn muni geta
þolað af þessu tæi, eru þeir látnir
ganga undir svo harkalegar próf-
raunir, að manni hrýs hugur við.
En svo er sagt frá þeim í bók, sem
nefnist „Man Unlimited“ eftir dr.
Heinz Gartmann, þýzkan eðlisfræð
-ing, sem er sérfræðingur um þotur
og rákettur.
** **
Ein tilraunin er sú, að menn hafa
sérstakan klefa eða körfu, sem
hengd er neðan í 50 feta langan ás
Þessi ás er festur við möndul, er
getur snúzt með ofsahraða. Er
þetta einna líkast hringekju, nema
hvað hraðinn er mörgum sinnum
meiri, svo að þrýstíngur miðflótta-
aflsins innan í klefanum getur kom
izt upp í 40 G. Innra í þennan
klefa er svo tilraunamaðurinn sett-
ur. Margs konar vísindaáhöld eru
í klefanum, svo sem sjónvarpstæki
er útvarpa stöðugt mynd af mann-
inum og kemur hún fram á þilí hjá
umsjónarmönnunum. í klefanum
eru tæki, sem mæla loftþrýsting,
loftraka, súrefni, hita, hjartslátt
mannsins, öndun o. s. frv. Þar eru
líka Röntgen-myndavélar, er taka
myndir er sýna starfsemi hjarta
og annarra líffæra mannsins með-
an á tilrauninni stendur. Einnig
eru þarna áhöld til þess að soga loft
út úr klefanum og auka þar hita.
Þar eru og taltæki, svo hægt er að
hafa samband við manninn. En
inni hjá eftirlitsmönnunum eru
sjálfritarar, er sýna allar mæling-
ar, og er því hægt að fylgjast með
líðan mannsins.
Maðurinn liggur á bekk inni (
klefanum. Þegar klefinn fer að snú
-ast finnst honum sem hann lyftist
upp af bekknum og býst við að
hendast upp í þakið. Sú tilfinning
varir þó ekki nema andartak. Þá
gerir miðflóttaaflið vart við sig og
mannínum finnst sér vera þrýst
niður í bekkinn og jafnframt finnst
honum sem hann þyngist óskap-
lega. Á myndinni, sem kemur fram
inni hjá eftirlitsmönnunum, sést að
andlit hans afskræmist. Hraðinn
eykst og þunginn inni í klefanum
eykst að sama skapi, 2 G, 4 G, 6 G
I talstöðinni heyrist rödd hans ó-
greinilega því hann er linmæltur:
Fínn ekki til neins hraða — get
varla hreyft handleggina — það er
eins og höfuðið sé að þrýstast sam-
an — óþolandi verkur í augunum
Svo er hraðinn aukinn svo að
þrýstingurinn verður 7 G. Þá
finnst manninum sem hann sé
steyptur úr járni. Eftirlitsmennirn
ir kalla til hans: Lestu á mælir-
inn! Þá sést á útvarpsmyndinni að
hann reynir að festa augun á mæl-
inum. Eftirlitsmaður tekur ná-
kvæmlega eftir hve lengi hann er
að svara. Svo kemur svarið sem
hvísl, og efíirlitsmaðurinn athugar
hvort það er rétt eða rangt.
Enn er hraðinn aukinn og þrýst-
ingurinn í klefanum verður 8 G
Þá kallar eftirlitsmaðurinn: Gefðu
neyðarmerki. Maðurinn reynir að
hreyfa höndina, en getur ekki lyft
handleggnum. Aftur á móti getur
hann mjakað henni eftir fjöl, sem
til þess var ætluð. Og eftir nokkra
stund kemur neyðarmerkið. Til-
raunin hefir heppnazt!
Inni hjá eftirlitsmanni eru sjálf-
ritarar á sífelldu kviki og draga á
pappír blá og hlykkjótt stryk, er
sýna hvernig manninum líður.
Þessi stryk sýna hjartslátt hans,
heilastarfsemi, blóðrásina. Hér er
allt komið á fremsta hlunn. Eftír-
litsmaður verður þess var að
manninum í klefanum fer að förl-
ast sýn, heymin er farin, honum
sortnar fyrir augum — og svo líður
yfir hann. Hringekjan er stöðvuð.