Lesbók Morgunblaðsins - 07.09.1958, Side 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
445
Úr riki náttúrunnar
Ferðalög jurta og dýra
ALLSKONAR dýr berast með
straumum langar leiðir. Rándýr og
snákar ferðast á röftum og stórum
jurtaflækjum niður stórárnar, svo
sem Amazon, Kongo, Ganges og
Níl. Þess eru dæmi að jagúar hafa
borist frá Venezuela á röftum nið-
ur Orinoco-fljótið út á haf og alla
leið að eynni Trinidad. Þangað
hafa og borist fiskar, sem aðeins
geta lifað í ósöltu vatni. Um rign-
ingatímann, þegar mikið er í Ori-
noco-fljótinu, berst ferska vatnið
úr því alla leið til Trinidad, og
svo ganga þessir fiskar upp í ár
og læki þar.
Sjávarstraumar bera einnig alls
konar gróður landa milli og jafn-
vel óraleiðir. Sú er orsök til þess,
að enginn veit hvar kokospálminn
er upprunninn. Hann hefir breiðst
út um allt hitabeltið þannig, að
hneturnar berast með straumum
og skjóta rótum þar sem þær ber
á land. Svifið í sjónum berst og
með straumum, en það er undir-
staða alls lífs í höfunum og alls
konar fiskar elta það. Þar af koma
fiskgöngur- og síldargöngur.
í loftinu eru einnig alls konar
straumar og bera með sér margs
konar líf úr einum stað á annan.
FLUG MAURA
Merkileg þykja flug maura og
köngulóa og voru menn lengi að
átta sig á því ferðalagi. Maurarn-
ir láta vindana bera sig. Þeir bíða
einhvers staðar þar sem þá ber
hátt, annað hvort á trjágreinum
eða á steinum og klettanybbum.
Þegar þeim þykir kominn hæfileg-
ur „byr“, byrja þeir að spinna.
Vindurinn lyftir þræðinum, maur-
inn heldur áfram að spinna og vind
-urinn ber þráðinn lengra og
lengra. Seinast er átak vindsins á
þræðinum orðið svo sterkt, að hann
lyftir maurnum til flugs, og svo
getur hann borist langar leiðir,
hangandi í þræðinum. Seinni hluta
sumars og á haustin, má oft á
morgnana sjá líkt og ótal gljáandi
silfurþræði á jörðinni. Það eru
þræðir mauranna, sem hafa fallið
þar niður. Þessir þræðir voru kall-
aðir „vetrarkvíði“ hér á landi.
En það eru fleiri smá skordýr,
sem láta sig berast með vindum.
Flugmenn á Labrador hafa verið
látnir nota smáriðin net á flug-
vélum sínum til þess að veiða skor-
dýr, sem eru á sveimi í loftinu.
Hafa þeir flogið á hverjum ein-
asta degi og „veitt“ í 20—16.000
feta hæð. í 20 feta hæð veiddist
1 skordýr til jafnaðar á hverjum
15 fetum sem flogið var áfram.
í 1000 feta hæð veiddist eitt skor-
dýr til jafnaðar á hverjum 25 fet-
um. En í 5000 feta hæð veiddist
einn maur á hverjum 49 fetum.
Maurarnir fara langsamlega hæst,
allt upp í 15.000 feta hæð.
LÍFIÐ í VATNSSKÁL
Vindarnir bera ótölulegan grúa
af alls konar lífverum um allan
hnöttinn. Þetta eru bæði fræ og lif-
andi öreindir og fellur til jarðar
sem ryk, og hefir þá oft borist
þúsundir kílómetra frá upphaf-
legum heimkynnum sínum. Menn
geta gert einfalda tilraun að sann-
færa sig um þetta.
Takið svo sem handfylli af töðu
og sjóðið hana hálftíma í einum
potti af tæru uppsprettuvatni. Við
f------------------------------9
Helgi Valtýsson:
Þrjú gömul Ijóð
(1905)
HAUSTKVÖLD
Sólin er slokknuð, dagurinn deyr,
dimmir nú skjótt af nótt.
Sveitin er bundin blundi,
á bænum er hljótt og rótt.
Fjörðurinn blikar sem bráðið stál
bærist ei minnsta strá.
Þögnin er þöglari en gröfin,
hún þrýstir svefni á brá.
Nóttin er vöknuð, dökkt og dimmt
drýpur hið mikla hár
niður um háls og herðar
og hylur öll dagsins sár.
SÓLARLAG
Nú bálar laufið í lundi
sem lýsigull, silfur og glóð,
og hafbrúnin logar og leiftrar
sem ljóskvikt, skjálfandi blóð.
Kvöldbláu fjöllin í fjarska
með fannkápu úr eldrauðum snjó
þau sveipast nú húmi og hverfa
í himinsins bládjúpa sjó.
Litfögur kvöidskýin líða
sem logandi skip til og frá.
Þau sigla með gulijaðra-seglum
og sökkva í náttbláan sjá.
H A U S T
Upp í eyðiholti
út við mýrarflóa
vælir soltinn valur,
vappar þvengmjó tóa.
Krummi krunkar hryggur,
kvíðir fyrir hörðu.
Hörkuþrunginn himinn
hangir yfir jörðu!
suðuna losna ýmis efni úr töðunni,
sem eru ágæt næringarefni fyrir
gerla. Seyðinu er síðan helt í skál
og hún látin standa opin, og fer þá
ekki hjá því að í hana safnast alls
konar gerlar. En gerlarnir eru upp-
áhaldsfæða ýmissa ósýnilegra líf-
tegunda, svo sem „paramecium“.
Það er fullt af þeim í andrúms-
loftinu og nú safnast þeir í skál-