Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.1958, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
511
Crúsk
Dagslátta
BÚALÖG nefndist samsafn af
verðlagsskrám eftir Grágás og
Jónsbók. Samkvæmt þeim var það
talið meðalmanns verk að slá á
einum degi í túni þá skák, sem er
30 faðmar á hvern veg, eða 900
ferfaðmar.
Þegar dró fram um miðja 18.
öld, reyndust þessi dagsverk allt
of erfið flestum mönnum, og voru
það aðeins beztu sláttumenn, sem
gátu lokið dagsláttunni. Venjulegt
var það þá, að lausamenn gæti
slegið 5 dagsláttur á viku, og voru
þó taldir fullgildir og fengu einn
ríkisdal í kaup á viku, auk fæðis.
En það þóttu fullgildir vinnumenn,
sern slógu 4 dagsláttur á viku.
Sumir kölluðu þetta afturför og
ljósan vott þess, að íslendingum
væri alltaf að fara aftur með dugn-
að og atgjörfi. En Eggert Ólafsson
segir frá því í Ferðabók sinni, að
á Vesturlandi hafi menn grunað,
að alinmálið hefði verið styttra a
íslandi í fornöld.
Þetta var að vísu rétt, alinin
hafði alltaf verið að lengjast.
Hin elzta íslenzka alin var miðuð
við lengdina á framhandlegg
manns frá alnboga, og samsvar-
aði hún um 18 þumlungum d. Síð-
an kom hin forna lögalin, og var
hún undir það einum þumlungi
lengri, eða samsvaraði 18.79 þuml-
ungum. Síðan kom hin svonefnda
„Hamborgaralin", líklega á 16. öld,
og hlaut seinna nafnið íslenzk al-
in, en hún var 219/n d. þumlungar.
Þrátt fyrir þessar breytingar
hefði dagsláttan þó ekki átt að
vera stærri en hún áður var. I
Búa lögum er talað um málfaðm,
en hann var sama sem meðal
mannshæð, eða 314 lögalin forn.
En þegar Hamborgaralinin kom
til sögunnar, áttu ekki að vera
nema 3 alnir í málfaðmi, og lét
nærri að dagsláttan heldist þá ó-
breytt, því að hún var mæld i
málföðmum.
En reyndin varð ekki sú. Menn
voru orðnir svo vanir því að telja
314 lögalin í málfaðmi, að þeir
heldu áfram að telja þannig, enda
þótt alinin hefði lengst. Þeir, sem
gátu haft hag af þessu, tóku því
fegins hendi. Og í staðinn fyrir að
dagsláttan átti að vera 900 fer-
hyrnings málfaðmar, varð hún nú
1225 ferhyrnings málfaðmar, eða
stækkaði rúmlega um þriðjung.
Þetta voru vísitölusvik þeirrar
aldar, og er sízt að furða þótt
mönnum veittist erfitt að ljúka
dagsverkinu. Þannig var ástatt
þegar Eggert var að ferðast hér
á landi.
Björn M. Ólsen hefir sagt eitt
dæmi um það, hvernig þessi svikna
vísitala komst á hér:
Þegar Lauritz lögmaður Gottrup
settist að á Þingeyraklaustri, fylgdi
sú kvöð ýmsum af hinum gömlu
klausturjörðum í nágrenninu, að
landsetar voru skyldir að slá á-
kveðinn blett, 3 dagsláttur fyrir
hverja jörð, í Þingeyratúni. Þetta
var gamall arfur frá klaustrinu og
hélzt fram á vora daga. Vellir þess-
ir voru kallaðir landskuldarvellir,
því að leiguliðarnir unnu af sér
með þessu móti nokkuð af land-
skuldinni. Gottrup tók upp á því
að láta mæla alla þessa velli upp
með Hamborgarfaðmi. Reyndusc
þeir þá svo rýrir, að allur Miðhóps-
völlur og allur Hólabaksvöllur,
hvor um sig 3 dagsláttur, fóru i
ofanálag á hina 8 landskuldavell-
ina eða þriggja daga slættina til
að gera þá nógu stóra eftir Ham-
borgarmáli.
Dönsk alin var lögleidd hér á
landi 30. maí 1776, en hún var V10
lengri heldur en íslenzka alinin og
þó rúmlega, eða 24 þumlungar á
móti 219/n. Og þá voru 3 alnir
gerðar jafnar einum málfaðmi.
Dagsláttan mæld í þeim föðmum
varð að vísu ekki eins stór og þeg-
ar mælt var með 314 Hamborgar-
alna í málfaðmi. Alls staðar, þar
sem tekizt hafði að halda í hina
fornu 900 málfaðma dagsláttu, varð
hún nú 1089 málfaðmar, eða stækk-
aði um 189 málfaðma.
Kennsla
með sjónvarpi
BANDARÍKJAMENN hafa tekið upp
þá nýbreytni, að láta kennslu fara
fram í sjónvarpi í skólunum. Þetta hef-
ir gefizt svo vel, að æ fleiri skólar taka
upp þetta fyrirkomulag.
Vegna hins mikla aðstreymis í skól-
ana, voru þeir nauðbeygðir til þess að
finna einhver ráð til þess að auðvelda
kennsluna. Nú eru þar 38 miljónir
nemenda, en búist er við að árið 1965
muni þeim hafa fjölgað upp í 47 milj.
Sjónvarpið má tengja samtímis við
margar kennslustofur, og við marga
skóla. 1 Hagerstown hafa t. d. 23 skól-
ar með 250 kennslustofum og 12.000
nemendum, sameiginlegt útvarp frá
einni kennslustöð. Og í haust verður
þarna bætt við 48 skólum með 18.000
nemendum. Sér þá þessi eina sjón-
varpsstöð 30.000 nemendum fyrir
kennslu.
Reynslan, sem fengin er af þessu,
virðist benda til þess, að nemendur
hafi eigi minna gagn af kennslunni en
áður. Og námstjórinn í Florida hefir
látið svo um mælt: „Við vorum van-
trúaðir á þetta kennslufyrirkomulag í
fyrstu, en nú get eg ekki hugsað mér
hvernig við eigum að komast af án
þess. Við munum áreiðanlega halda
þessu áfram“.
Það er slæmt að eiga konu, sern
kann að matreiða, en vill ekki gera
það; þó er hitt enn verra að eiga konu,
sem ekki kann að matreiða en vill
endilega gera það.