Lesbók Morgunblaðsins - 01.11.1959, Síða 11

LESBÚK MORGUNBLAÐSINS
499
hærri hlut í bardaga við 5000 sig-
ursæla úrvalshermenn.
Er Santa Anna eftir 36 klukku-
stunda hvíldarlausa hergöngu þ.
21. apríl, kom í námunda við Tex-
asherinn lét hann slá upp herbúð-
um á bökkum San Jacintoár. Cast-
rillon, ungi, spænski hershöfðing-
inn, sem hafði stjórnað Mexikön-
um með svo góðum árangri við
Alamo, var andvígur þeirri stöðu,
sem yfirhershöfðingi hans hafði
valið herbúðunum. „Þessi maður
tekum engum ráðum," sagði Cast-
rillon við einn liðsforingja sinna
fyrir framan tjald Santa Ana. Hafi
yfirhershöfðinginn heyrt orð hans,
þá lét hann a. m. k. ekki á því bera.
Það var engin hætta á því að aðrir
heyrðu orð hins unga hershöfð-
ingja, því hermennirnir voru allir
steinsofnaðir, úrvinda af þreytu
eftir hraðgönguna.
Sagnfræðingar hafa síðar haldið
því fram, að Santa Ana hafi brotið
þá meginreglu hemaðarvfsind-
anna, að vanmeta ekki andstæð-
inginn. En það var aðeins ein af
mörgum skyssum, sem Santa Ana
gerði. Undanhaldsleið var lokuð af
hafi og menn hans, úrvinda af
þreytu, voru óvígir með öllu.
Hann hafði gert hernaðarlegar
stórskyssur.
■ oQo *
En nú var ekki lengur hægt að
halda aftur af mönnum Sams
Houstons. Síðar hafa Mexikanar
haldið því fram, að Texasland-
nemarnir hafi gengið berserks-
gang, sökum þess að þeir hafi verið
óðir af wiskídrykkju. En sannir
föðurlandsvinir.. eins og gömlu
mennirnir, sem sögðu mér ungum
þessa sögu, fullyrða hins vegar, að
þetta hafi verið frelsisunnandi
menn, sem eðlilega hafi verið
þrungnir reiði og hatri, sökum þess
að Santa Ana hafði látið drepa
vini þeirra og vandamenn misk-
unnarlaust. En hver sem orsökin
nú annars kann að hafa verið er
hitt víst, að ekki varð þessum
mönnum lengur haldið í skefjum.
Mirabeau Lamar, sem síðar varð
forseti Texas, eins og Sam Houst-
on, reið á hvítum fáki sínum fram
með liðinu, sveiflaði sverði sínu og
hélt hvatningarræðu af miklum
eldmóði. En það var lítil þörf á
því að brýna þessa menn, sem
brunnu í skinninu eftir að komast
í tæri við óvininn. Houston hlýtur
að hafa gert sér Ijóst, að hann
fékk nú ekki talið menn sína á að
halda nær Sabinánni, þótt hann
hefði kosið það. Honum hefur og
verið ljóst, að óvinirnir tólf hundr-
uð voru nú steinsofandi og úrvinda,
og væri þess nokkur kostur að fá
sigrað þá, þá var þetta ákjósanleg-
asta stundin til þess. Hann ávarp-
aði því menn sína, gaf skipun um
árás og reið sjálfur fram í brjósti
fylkingar sinnar. Þetta sjö hundruð
manna lið geystist nú gegn um hó-
vaxið sléttugrasið og kom hinum
sofandi óvini í opna skjöldu.
Felmtur og flótti skapaðist þeg-
ar í upphafi í liði óvinarins. Ungi
hershöfðinginn Castrillon reyndi
að safna nokkrum mönnum undir
merki sitt, en lét lífið fyrir hreysti
sína. Aðrir liðsforingjar snöruðust
á bak fyrsta hestinum, sem varð á
vegi þeirra, því í þá daga var jafn
nauðsynlegt að vera fljótur á hest-
bak og nú er áríðandi að fleygja
sér í réttu augnabliki niður í holu.
En í þann tíð, er menn börðust,
maður við mann, var það fremur
fjarlægðin sem máli skipti en
skjólið.
Og fremstur á flóttanum reið
þessi Napóleon vestursins, Antonío
Lopez de Santa Ana. Hvaða hugs-
anir skyldu hafa ásótt hann, er hon-
um varð ljóst, að hann var um-
kringdur óvinum sínum og hafið
hindraði undankomu? Hann hafði
lagzt til hvíldar íullur sigurvissu
og þess að hann brátt gæti haldið
innreið sína í höfuðborgina, eins
og sigrandi hetja. En hann hafði
verið vakinn ruddalega við illan
draum af æpandi djöflum. Það
hefur ekki verið neitt smáræðis-
áfall fyrir hann.
Texaslandnemarnir, sem áttu
Mexikönum grátt að gjalda fyrir
manndrápin við Alamo, létu nú
hendur standa fram úr ermum og
stráfelldu óvinina. Þeir drápu
helminginn af óvlnaliðinu, 600
manns, og tóku hina höndum.
Santa Ana var tekinn til fanga dag-
inn eftir, er sex hestliðar komu
með hann; og er hætt við, að hann
hafi ekki sætt þeirri meðferð sem
tign hans átti tilkall til, því her-
mennirnir höfðu ekki hugmynd
um hver fangi þeirra var. Þeir
voru að vísu dálítið tortryggnir,
sökum þess hve fíngerðri skyrtu
hann var klæddur, þótt hann væri
í buxum óbreytts hermanns. En er
þeir komu með hann til herbúð-
anna hrópuðu Mexikanar einum
munni: „Viva Le presidente!“ og
varð þá öllum ljóst hver kominn
var.
Houston gerði sér fulla grein
fyrir því, hve mikils virði þessi
fangi var honum. Sumir hinna
æstustu manna hans kröfðust þess
að hann yrði hengdur þegar í stað
og komu með reipi. Þjóðsagan
segir, að Santa Ana hafi gefið
Sam Houston Frímúraramerkið um
hjálp. En hvort sem það er rétt eða
ekki, þá var það óþarft. Líf Santa
Ana var aldrei í minni hættu. Sam
Houston var ljóst, að herguðinn
hafði ekki einungis fært honum
frægan sigur, heldur einnig teflt
í hendur honum lyklinum að
veldi drauma hans.
Með Santa Ana sem gísl gat
hann neytt allan mexikanska her-
inn til þess að hverfa á brott,
tryggt sjálfstæði Texas og síðan
með mexikanska ófriðnum 1848