Lesbók Morgunblaðsins - 31.12.1959, Qupperneq 1

Upp úr aldamótum urðu
þáttaskil í byggingarsögu Reykjavíkur
FÆSTIR þeirra, sem nú eiga
heima í Reykjavík, munu gera sér
grein fyrir því hvað staðurinn átti
erfitt uppdráttar fram eftir öllum
aldri. Hann var barn síns tíma.
Hann ólst upp við harðindi, skort
og úrræðaleysi, og varð framan af
að sætta sig við handleiðslu ríkis-
stjórnar í framandi landi, sem
skildi ekki þarfir bæarins né vissi
hverjar ráðstafanir honum myndi
helzt verða að gagni. Sú ?aga skal
ekki rakin hér, en skýrsla um íbúa-
tal bæarins ber þess ljósastan vott,
hve erfiðlega honum gekk að kom-
ast á legg. Um 100 ár hjakkaði hér
flest í sama farinu, enda þótt
fólki fjölgaði nokkuð á hverju
ári. Sú fjölgun benti ótvírætt til
þess að hér væri að vaxa upp vísir
að höfuðborg íslands, þrátt fyrir
kyrking og erfiðleika á öllum
sviðum.
Um aldamótin verða svo tíma-
mót í byggingarsögu Reykjavíkur.
En þeirra hefir lítt verið getið, lík-
lega vegna þess, að menn hafa ekki
komið auga á hve merkileg þau
voru. Mönnum hefir orðið star-
sýnna á annað,sem þá var að ger-
ast, svo sem skútutímabilið, að inn-
lend stjórn kom hér 1904, ritsíminn
kemur 1906 og fyrstu togararnir
um svipað leyti.
Enginn neitar því, að breyting-
arnar á útgerðinni urðu lyftistöng
fyrir Reykjavík. En þær hefði þó
ekki komið að jafn miklu gagni og
raun varð á, ef engar framfarir
hefði orðið samtímis í byggingar-
háttum borgarinnar, svo að frjálst
og ótakmarkað atvinnulíf gæti þró-
ast hér. Og þær framfarir gerðust
hæfilega löngum tíma áður en tog-
araútgerðin hófst. Skal nú nánar
frá því sagt.
Með litlu var byrjað
Reykjavík fekk kaupstaðarrétt-
indi 1786. Þá var kaupstaðarlóðin
jafnframt ákveðin. Það var Kvosin,
í þrengstu merkingu þess nafns.
Þessi verslunarlóð takmarkaðist að
vestan af línu, sem dregin var úr
Grófinni vestast, fyrir neðan
Grjótaþorpið og suður að Hóla-
kotslóð, að sunnan af tjörninni, að
t------------------------------------
Ibúatal í Reykjavík
1786 302
1801 457
1835 639
1840 890
1845 1007
1850 1149
1860 1444
1870 2024
1880
1890 3886
1901 6682
1910
V---—---------------------- J
austan var lækurinn og að norðan
sjórinn. Þetta var það svæði, þar
sem versla mátti.
Nú hafði konungur gefið verk-
smiðjunum Reykjavíkurland, og
þar sem hinn ungi kaupstaður fekk
þetta land ókeypis, var talið sjálf-
sagt, að allir, sem þar vildi byggja,
fengi ókeypis lóð undir hús síns.
Árið 1792 var lóðum Stöðlakots og
Skálholtskoto bætt við verslunar-
lóðina, og helzt hún þannig óbreytt
í hundrað ár. eða fram til ársins
1892.