Lesbók Morgunblaðsins - 29.01.1961, Blaðsíða 4

40
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
móðir Björns af viðskiptunum við
þenna umkomulitla, góða og gáf-
aða pilt. En það er líklegast að
hún hafi verið ein þeirra kvenna
„sem úr öllu ávalt vilja bæta“.
Þær konur hafa um allan aldur
verið það Ijós sem lýsti krossferil
mannkynsins.
—OOO—
Nú kem ég loks að þeirri einu
setningu í bók Sigfúsar, sem ég
hét að taka upp og vil gera at-
hugasemd við. Hún er þessi:
„Fyrst er sól Björns Ólsens
var til viðar gengin fór verulega
að bera á tungli Finns Jónssonar
á þeim íslenzka málfræðishimni.“
Eg vildi óska að lesendur End-
urminninganna yrðu sem flestir,
því að sannarlega eru þær góð
bók, verulega góð. En hvort sem
þeir verða margir eða fáir, verða
í þeim hóp fleiri en eg, sem um
þessi orð hnjóta — en líka um
fátt annað, að eg ætla.
Að hugsa sér að maður með
þekkingu Sigfúsar Blöndals, gáf-
um hans og frábærum grandvar-
leik skyldi láta þetta frá sér fara.
Svona gat þá vináttan og þakk-
látsemin blindað jafnvel hann.
Það er alkunna að milli þeirra
Björns Ólsens og Finns Jónsson-
ar var um skeið alls engin vin-
•átta, svo að ekki sé meira sagt,
og aldrei mun hafa orðið alúð-
legt með þeim, þó að Björn skrif-
aði vinsamlega um verk Finns á
síðustu árum sínum. Það er erfitt
að verjast þeirri ályktun að í til-
færðum orðum Sigfúsar Blöndals
sjáist ávöxturinn af kalanum.
Hann kemur þarna fram í ofmati
á Birni og vanmati á Finni. Það
ofmat og vanmat er óumdeilan-
legt.
Ef tala skal um þessa tvo menn,
Björn og Finn, sem sólina og
tunglið, þá kemur það ekki til
mála að allir samþykki að setja
táknin á þá eins og hér er gert.
Björn hafði eflaust fjölþættari
gáfur en Finnur og var þeirra
fjölmenntaðri, en um hitt munu
ekki margir vilja deila að Finn-
ur væri þeirra stórum mikilvirk-
ari og skilaði langtum stærra og
mikilsverðara dagsverki, enda
náði hann hærri aldri, hafði betri
starfsskilyrði svo að naumast var
sambærilegt, og hann var heilsu-
hraustur, en hinn heilsuveill.
Sól Björns er naumast unt að
segja að gengi til viðar fyr en
við æfilok hans, því að starfs-
kraftarnir entust honum furðu
vel. En löngu fyrir þann tíma
hafði Finnur unnið sín stærstu
afrek. Útkomu bókmenntasögunn-
ar miklu lauk rétt upp úr alda-
mótum, en um hana sagði Þor-
steinn Erlingsson réttilega, að
þar hefir ennþá íslenzk hönd
orpið bjarma á Norðurlönd.
Síðan hafa komið tvær stórar
sögur íslenzkra fornbókmennta
eftir merka vísindamenn, en hvor-
ug þeirra þolir samanburð við
sögu Finns, og þó að við mund-
um óska að hann hefði gengið
frá henni með umbúðum svipuð-
um þeim er Eugen Mogk hafði
um sína, registrum og upptaln-
ingu útgáfna, þá er þar ekki um
höfuðatriði að ræða. Það errauna-
legt að þetta ágæta rit skyldi
valda okkur þjóðarskömm, en ekki
er það sök höfundarins. En
skömmin var sú, að menningar
og manndóms skortur okkar sýndi
sig í því, að við skyldum ekki
flytja það yfir á okkar eigin tungu
og gera það að íslenzkri þjóðar-
eign. Og sannast mun það, að ef
einhvern tíma seint og um síðir
einhver slepjuslápur skyldi taka
sér fyrir hendur að rita handa
{
okkur sögu fornbókmenntanna,
við skulum segja í þrem bind-
um (þann möguleika hafa sumir
menn hugsað sér, líklega af því
að í þrem bindum er saga Finns),
þá mundi slíkt verk enn á ný
minna með söknuði á afreksverk
Finns Jónssonar og standa í
skugga hans.
Ef líta skal yfir störf Finns
Jónssonar unnin í þágu íslenzkra
bókmennta og íslenzkrar tungu,
er einsætt að taka sér stöðu á
þeim tindastóli sem saga þessi er
og verður. Hitt er engu síður
einsætt, að ekki nær nokkurri
átt að telja þau hér fram eða
tíunda þau. En geta ber þess, að
löngu fyíir æfilok Ólsens hafði
Finnur gefið út Hauksbók, Heims-
kringlu og Egilssögu, svo að nefnd
séu mikil þrekvirki í útgáfu forn-
sagnanna. Hann hafði gefið út
hina ágætu nafnabók sína (íslenzk
viðurnefni og fornnorræn), gert
hina endursömdu útgáfu af Lexi-
con poeticum (sem Ólsen lauk
miklu lofsorði á) og gert hina
ómetanlegu heildarútgáfu forn-
kvæðanna. Hver sæmilega upp-
fræddur íslenzkur bóndi getur
svo haldið áfram þessari upptaln-
ingu, og hver barnakennari gert
skrána geysilanga.
Ekki legg ég það á mín öldruðu
augu að horfa í sólina ef þetta er
tunglið.
—OOO—
Enda þótt verk Finns Jónsson-
ar væru bæði mikil og merkileg,
voru þau að sjálfsögðu meira og
minna ófullkomin eins og verk
annara manna, allra manna, að
Birni Ólsen ekki undanskildum.
Stundum voru þau dæmd af engri
sanngirni og beinlínis óviður-
kvæmilega. Sænskur vísindamað-
ur, stórlærður og án efa skarpur,
mun hafa gengið lengst í þá átt