Lesbók Morgunblaðsins - 18.06.1961, Blaðsíða 8
348
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Islenzk náttúrugrös
geta komið sér vel í útilegu
GRASAFRÆÐIN er tvíþætt. Annar þáttur hennar er kenndur í
skólum og fjallar um nöfn jurtanna, einkenni þeirra og ættir.
Hinn þátturinn er hin almenna grasafræði, er fjallar um gagn-
semi jurtanna, og þar er þeim skift í ætijurtir og náttúrugrös.
Um ætijurtirnar og gagnsemi þeirra má margt lesa í Ferðabók
Eggerts og Bjarna. Þar er sagt frá skófum, sveppum, heimulu,
súrum, melkorni, skarfakáli, allskonar berjum, hvönn, villiertum
o. fl. og langur kafli er þar um fjallagrösin. En náttúrugrös kall-
aði almenningur öll þau grös, sem höfð voru til lækninga. Fróð-
leikur um þau helzt við fram yfir seinustu aldamót, en er nú
mjög fallinn í gleymsku. Auðvelt væri þó að rifja hann upp
vegna þeirrar þekkingar á grösum, sem skólarnir veita.
FYRIR rúmri öld, eða nánar til
tekið árið 1860, kom út lítið kver,
sem heitir „Um íslenzkar drykk-
urtir, söfnun þeirra, geymslu, nyt-
semi, verkanir og tilreið*3lu“.
Kverið var prentað á Akureyri í
prentsmiðju Norður- og Austur-
umdæmisins, og er snoturt að frá-
gangi. Höfundur þess var Alex-
ander Bjarnason bóndi á Þor-
steinsstöðum fremri í Haukadals-
hreppi í Dalasýslu (f. um 1815, d.
Blóðberg,
27. des. 1896). Hann var fæddur
í Víðidalstungusókn, en eftir lát
foreldra sinna mun hann hafa al-
izt upp á Borðeyri hjá móðurfor-
eldrum sínum. Var síðan vinnu-
maður á Hlaðhamri og síðan hús-
maður að Núpi í Haukadal. Síðan
var hann alllengi bóndi á Þor-
steinsstöðum fremri, en andaðist
í Villingadal í Haukadal.
Kverið hefir að einkunnarorð-
um: „Hollt er heima hvað“ og það
er tileinkað prestshjónunum á
Kvennabrekku með þessum orð-
um: „Þeim góðagerðasömu, vel-
æruverðugu hjónum, séra Guð^
mundi Einarssyni, presti til
Kvennabrekku og Stóravatnshorns
safnaða, og konu hans, Mad.
Katrínu Ólafsdóttur, eru þessi
blöð með elsku og virðingu til-
einkuð af ritaranum“.
í formála bókarinnar segir höf-
undur:
„Þegar eg sumarið 1858 lá fót-
lami, tók eg fyrir mig að rita um
íalenzkar drykkurtir, og hefi síðan
reynt að bæta við það, er eg þá
gerði sem bezt eg var fær um.
Af því að eg hafði bæði litla
þekkingu og litla reynslu að styðj-
ast við í þessu efni, þá dró eg
þetta úr þeim íslenzkum bókum,
Ætihvönn.
er eg gat fengið um það efni, og
skal nú getið þeirra er eg hafði
við hönd til þessa verks: íslenzk
grasafræði eftir Odd lækni Hjalta-
lín og Grasnytjar Björns prófasts
Halldórssonar, samt að nokkru
leyti lækningabók Jóns læknis
Péturssonar, einkum viðauka-
greinar þær, sem Sveinn læknir
Pálsson hefir bætt hana með.
Um kraft og verkanir urtanna
hefi eg að mestu farið eftir Grasa-
fræðinni, sem að því leyti ber
saman við hinar. Hvað skammta
þá, sem til eru teknir áhrærir, þá
er farið nærri því sem til er tek-
ið í Grasafræðinni, og segir höf-
undur hennar, að þeir kunni oft
að vera heldur linir en frekir, og
að hann hafi álitið betra, að sú
tilætlaða verkun nokkuð frestað-
ist, heldur en að of sterkir
skammtar settu nokkurn í hættu
eða vanda; en hann vonar, að
hvers og eins reynsla muni bezt
kenna að hafa skammta þessa
sem hentast er í hvert skifti; þar
hjá getur * hann þess, að fæstar