Lesbók Morgunblaðsins - 25.02.1962, Page 5

Hans Pieter Verhagen.
Þ
. AÐ er kunnara en frá
þurfi að segja, að góðir
þýðendur góðra bók-
mennta eru jafnfágætir ef ekki fá-
gætari en góðir höfundar.
Meðan Boris Pasternak var í ónáð
eovézkra valdhafa o*g kom verkum sin-
«m ekki á prent, var hann látinn þýða
ýmis stórverk heimsbókmennitanna á
móðurmál sitt. Slíkar aðfarir eru að
vísu alls ekki til eftirbreytni, en gefa hins
vegar til kynna hve náðargáfa hans sem
þýðara var hátt metin.
íslendingar hafa eignazt nokkra frá-
bæra þýðendur síðusbu hundrað ár eða
svo. Meðal þeirra eldri ber Sveinbjörn
Egilsson, Matthías Joohumsson og Stein
grím Thorsbeinsison hæst. Síðar kom
Magnús Ásgeirsson með töfrasprota sinn
og opnaði okkur ný og stórfengleg víð-
erni í ljóðlist umheimsins.
Hann er horfinn
og skarð hans
vandfyllt, einkan-
lega á vettvangi
Ijóðaþýðinga. Þó
höfum við eignazt
einskonar arftaka
ihans þar sem er
Helgi Hálfdanars.
á Húsavík. Hefur
hann fært okkur
tvö sötfn þýddra
ljóða („Á hnot-
skógi“ og „Undir
íhaustfjöllum“) sem mikill fengur var að.
Slákan mann á fortakslaust að „virkja“
íslenzkum bókmenmtum til stóraukins
vegs og gangsemdar. Hann setti fyrir
löngu að vera kominn á sérstök laun hjá
ríkinu, sem gerðu honum kleift að helga
sig óskiptan þýðingum, og kynnum við
þá að eignast ýmis fleiri af öndvegis-
verkuim heimsbókmenntanna á íslenzku,
t.d. örmur verk Shakespeares, verk
Goebhes og Dantes og kannski einn-
hverra fleiri andans jöfra. Menn með
náðargáfu Helga Hálfdanarsonar eru á-
kaflega sjaldgæfir með hvaða þjóð sem
er, og er ekki vanzalaust, að honum
skuli ekki gefinn kosibur á að beita hæfi-
leikum sinum til hins ýtrasta.
Þetta er því fremur nauðsyn sem
þýðingar á erlendum bókmenintum eru
með endemum á íslandi, og þeir menn
teljandi á fingrum annarrar handar sem
vinna verkið sjálfum sér til sóma og
bókmenntum okkar til gagns. Einn
þeirra er Árni Guðnason magister sem
um árabil hefur þýtt enskar og ameriisk
ar leikbókmennitir á íslenzku, bæði fyr-
ir leikhús og útvarp. Hefur honum farizt
það vork svo vel úr hendi, að til fyrir-
myndar er öllum sem við þýðingar fást,
og hefur þó verið einkennilega hljótt
um nafn hans í bókmenntaheiminum.
s-a-m.
ra
Djúpstœðusfu
ahrítin komu
frá útlöndum
Eftir Wim F. van der Hofsteóe
ÞA-Ð er sennilega fátítt að er-
lendir ferðamenn í Hollandi
séu ósnortnir af því sem hollenzkir lista-
menn hafa afrekað á liðnum öldum. f
öllum hinum fjölmörgu borgum Hol-
lands eru eibt eða fleiri listasöfn sem
geyma verk hinna gömlu meistara, sem
nú eru virtir um heim allan. En það er
ekki aðeins á sviði málaralistar, sem
hollenzkir listamenn hafa látið að sér
kveða. í hverri einustu borg Hollands
getur einnig að líta furðuverk bygginga-
listarinnar. Er ekki úr vesíi að líta sem
snöggvast yfir þróun hollenzkrar listar
frá upphafi fram á okkar dag.
Við getum byrjað á tímabilinu þegar
Rómverjar ríktu um skeið yfir landinu
sem síðan fékk nafnið Niðurlönd, eins
og Holiand er raunar enn kallað á sum
um tungum. Þvi næst má líta á forn-
leifarnar í suðausturhluta landsins, sem
bera vitni býsönskum áhrifum snemma
á miðöldum. Síðar koma svo þýzfcu og
frönsku áhrifin á 14. öld.
Á þessu skeiði sem er venjulega kallað
„Búngunda-skeiðið“ í sögubÓKum, tók
Holland yfir landsvæðið sem nú kallast
því nafni auk Belgíu og norðurhluta
Frakklands. Þá voi-u frægastir málarar
þeir Jan og Hubert van Eyck. Þeir fædd
ust í bæ einum nálægt Maastrieht. Ævi
Huberbs er að heita má öll móðu hulin,
en um Jan er það vitað, að hann starf-
aði fyrir Búrgunda-hertogann Filippus
góða. Hann vann í Burgas og lagði höf-
uðáherziu á að mála mannamyndir. Var
hann jafnvel sendur til Portúgals til að
mála a.m.k. eina mynd af ástkonu her-
togans. Frægasta mynd hans er í eigu
Belga og nefnist „Tilbeiðsla hins heit-
aga lambs“. Hún sýnir allar þjóðir
heims tignandi konung sinn, Jesúm
Krist.
ÞAÐ varð smemma venja hol-
lenzkra málara að fara suður
til Flandiurs, sem var auðugt land þar
sem listir og viðskipti blómguðust. Stíll
þessara flæmsku listamanna hefur ver
ið nefndur „frumstæður“, þó enn sé
ekki Ijóst hvað sú skil-
greining mehkir ná-
kvæmlega. í lok 15. ald
ar mátaði Hierony-
mus Bosch hinar
frægu sýnir sínar af
djöflum og martröð-
um, og þróaði þannig
list sem kenna mætti
við súrrealismann, þó
það orð kæmi ekki til
sögunnar fyrr en mörg
um öldium seinna.
Beztu verk hans eru
nú í Lissabon og Mad-
rid. Á 16. öld var lögð
mest áherzla á manna
myndir í hollenzkri
málaralist, og náði sú
grein mikiLli fullkomn
un, en jafnÆramt var
unnið að eyðiteggingu
. hinna miklu baþólsiku
listaverka, sem marg-
ar kynslóðir höfðu átt
þátt í að skapa.
A17. öld hóflst
þróun hinna
sérkennilegu hoi-
lenzku hópmynda, sem
síðar urðu heimsfræg-
ar. Ýmsir hópar em-
bættismanna fóru að
gera það að reglu að
láta mála af sér mynd-
ir. En sáralitið af hol-
lenzkri list fyrir árið
1600 hefur varðveitzt,
nema mannamyndir. Á
hrif Kalvins leiddu til
eyðileggingar á kirkju
glugguim, höiggmyndum og málverkum.
Einn fyrsti „nútímaimálari“ Holtandis
var Frans Hals, sem uppi var í byrjun
17. aldar. Honum tóket að festa á léreft
ið til framhúðar ytra borð borgarastétt-
arinnar. Hann haiði meðfæddaæ málara
gáfur og gat lokið við mannamynd á
klukkustund. Sérstaka ánægju hafði
hann af að ná svipbrigðum augnabliksins
á léreftið, brosi eða grettu, á líkan hátt
og impressjónistarnir síðar. Hann eyddi
megninu af ævi sinni í Haarlem, þar
sem flest verk hans eru til sýnis í
Frans Hals-safninu. Gagnrýnendur telja
Frans Hals oftast upphafsmann „hol-
lenzka skólans“ í málaralist, sem var við
lýði eina öld eða svo. Fjölmargir sam-
tíðarmenn Hais stældu tækni hans og
viðfangsefni.
M’
I
skólans" og mesti bollenzki
listamaðuir allra tíma var Rembrandt van
Rijn. Hann fæddist í Leiden, fimmta
barn malara nokkurs, og varð auðugur
á list sinni og kennslugjöldum nemenda
sinna. Eftir þvi
sem árin liðu gróf
hann æ dýpra nið-
ur í kjarna við-
íangsefna sinna.
Gagnstætt Frans
Hals, sem hélt sig
ævinlega við yfir-
borðið, leitaðist Rembrandt alla ævi við
að ná á léreftið innri fegurð lífsins.
Enda þótt hann yrði fyrir miklum fjár-
hagslegum skakikaföllum af öflundar- og
óvildarmönnum og væri rændur aleig-
unni, hélt hann áfram að mála myndiir
sem urðu æ stói-fenglegri. Ævintýralegt
vald hans yfir Ijósi og skuggum í
myndum smum er listamönnum enn í
dag stöðugt undrunarefni. Hann var snill
ingur að mála landslag, biblíulegt efni
og- mannamyndir, og hann varð jafn-
framt heimsfrægur sem dráttlistarmað-
uiT. Stórbrotnasta málverk hans, „Næt-
urvaka", er í ríkislistasafniniu í Amster-
dam.
Tímabilið eftir Rembrandt hefur ver-
ið nefnt „gullöldin", Oig þó var það til-
komulítið borið saman við hans eigin
tíma. Elgi að síður kom fram margt
mikilla málaira á þessu skeiði. Það sanna
nöfn eins og Jacob van Ruysdael og Jan
Vermeer. Sá síðarnefndi fædidist £ Delfit
og að því er bezt er vitað fór hann aldrei
þaðan. Hann málaði einkum lítil mál-
verk þar sem lýst er rólegum og hvens-
dagslegum viðburðum í lífi miðstétbanna.
Mynd hans „Útsýni yfir Delft“ er taiin
bezta hollenzka borgarmálverkið sem til
er.
Hollandi er til máltæki sem seg-
ir „Húshald Jans Steens“ og
merkir húshald þar sem allt er á tjá
og tundri. Jan Steen, sem fæddist í
Leiden árið 1626, málaði stórar myndir
af fólki í erli og þys daglega lífsins. Þar
er hvergi ró. Hann var málari hollenzka
smákaupmannsins og fjölskyldu hans,
þ.e.a.s. hann hélt sig einkum við lægri
stig miðstéttanna. Jan Steen átti erfitt
með að finna mólverkum sínum markað,
og þegar hann lézt voru um 500 óseld
ar myndir á heimili hans.
Undir lok aldiarinnar tók að halla und-
an fæti, og mátti m.a. marka afturför-
ina á því, að málurum var ógjarnt að
skyggnast undir yfirborð hlutanna. Á 16.
öld beindist áhuginn æ mieir að bygging
arlist, ytri og innri skreytingum á hús-
um.
Endurfæðing hollenzkrar málaralist-
ar átti sér stað þegar Haag-skóilinn svo-
nefndi kom til sögunnar, og má sjá úr-
val úr verkum þessa skóla í Mesdag-
safninu í Haag. Samtíða honum og eng-
um háður var Vincent van Gogh, sem.
lifði í lok síðustu aldar. Hann varð læri-
meistari ófárra málara og fór frá Hol-
landi til að koma fram einkabyltingu
sinni í liistinni í Frakklandi. En Hollend-
ingar heiðra minmingu hans með stóru
og fjölbreyttu úrvali úr verkum hans í
fjölmörgum listasöfnum, þó mikið af
verfcium hans hafi farið til Ameriku eins
og svo margt amnað úr listafjórsjóðuim
okkar.
FTIR hörmungar fynri heims-
styrjaldar komu fram ýmsir
byltingarmenn í málaralistinni og létu
til s® taka á víðari vettvangi. Þekktastir
þeirra eru Theo van Doesburg og Piet
Mondriaan, sem máluðu rétbhyminga í
hvítu og frumlit m, og aðgreindu þá
með þykkum eða þunnum svörtum lín-
um.
_ Enda þótt við höfum eignazt hóp ný-
tízkulegra málara eftir seinni heimsstyrj
öld, meðal þeirra t. d. Karel Appel,
Corneille og Jan Cremer, þá verður því
ekki neitað að hollenzk málaralist er
íhaldssöm, sé hún borin saman við
franska nútímalist.
í höggmyndalist hafa hollenzkir lista-
menn lært af erlendum meistumm, þó
þeir hafi aldrei árætt að ganga jafnlangt
og t.d. Henry
- - — -■ 'j, Moore í Bretlandi.
En bæði Moore og
myndJliöggvarar
eins og Zadkine
_____ _ og Arp hafa haflt
djúptæk áhi’f á
hollenzka högg-
myndalist. Meðal beztu myndlhöggvara
okkar má nefna John Raedecker, sem nú
er látinn, en hann gerði Þjóðminnisvarð
ann ó flóðgarðinum við Amsterdaon.
k gotneska skeiðinu, meðan aðr-
ar þjóðir voru að byggja stór
ar og mikilfenglegar dómkirkjur,
hyggðu Hollendingar smærri kirkjur.
Hinn gljúpi og ótrauisti jarðvegur gerir
það að verkum, að háar og viðamiklar
byggingar eru óskynsamlegar. f stað þess
að byggja hatt i ioft upp urðu hollenzkir
húsameistarar því að byggja lárétt,
breiða sem mest úr byggingunni. Um
Xangt skeið létu þeia sér nægja að stæla
erlendar stilfyrirmyndir, en í byrjun
Framhald á bls. 6.
E’
Holtenzk list
fyrr og nú
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5