Lesbók Morgunblaðsins - 05.08.1962, Qupperneq 6

Tímarnir breytast, jafnvel úti á
Miklarifi. Nú hafa gistihús með dýnnd-
is húsgögnum risið. upp þar sem áður
voru léleg sæluhús fyrir náttúrufræð-
inga. Flugvöllur hefir verið gerður og
fólk streymir þangað frá Brisbane og
Sydney til þess að njóta náttúruundr
anna þarna. Og á lónunum má nú sjá
báta með glerbotni, fulla af skólabörn-
um, sem hori'a hugfangin á kórallaskóg-
ana og hið furðuiega dýralýf í sjónurn.
]Vorðaustur af Ástralíu er Mikla-
rif (Grand Barrier Reef) og er hið mesta
kórallavirki, sem til er í heimi. Það er
1250 sjómílur á lengd, og nær lángleið-
is norður undir Nýju Gíneu. Milli þess
og meginlandsins er mikið en grunnt
lón, og er þar fjöldi eyja með pálmum
og öðrum hitabeltisgróðri. Þarna er
löng og hæítuleg siglingaleið, og þó
einkum vegna þess. að þar geisa felli-
byljir frá því í desember og fram í marz.
En austurbrún rifsins er þverhnýptur
klettaveggur. Þar er aðdýpi eigi minna
en 1500 metrar og eru þar hinir ógur-
legustu brotsjóir þegar brim er. Það
segir oftast nær fátt af þeim skipum,
sem rekast á klettavegg þennan, þau
sökkva venjulega niður í grængolandi
djúpið.
Rifið er að mestu upp úr sjó um
fjöru, en þó eru þar óteljandi lón, sprung
ur, gjótur og hellar, sem flæðir inn í.
Og þarna er eitthvert fjölbreytilegasta
sædýralíf sem til er, og eins í kóralla-
skógunum innan við rifið. Og þarna eru
furðufiskar og furðudýr, baneitraðir
fiskar og gráðugir hákarlar. Margir
náttúrufræðingar leita því þangað, og
þar sem rifið má heita lítt kannað enn,
geta þeir átt von á að finna þar nýjar
tegundir dýra og plantna. Þeir klöngr-
ast yfir kóralahraunið, vaða polla,
skyggnast í hella og kafa í hinum dýpri
lónum, enda þótt þeir viti vel að þar er
allt fullt af hákörlum. En þarna er líka
ótrúlega fegurð að sjá í kórallaskógun-
um.
Illræmasta kvikindið þarna er stein-
fiskurinn. Hann er af sporðdrekaætt og
ferlega ljótur. Hann er allur settur grá-
um körtum og líkist því svo mjög kór-
öllunum, að það er hending ef menn
koma auga á hann, þar sem hann ligg-
ur hreyfingarlaus. Ekki er hann stór,
venjulegast um fet á lengd en upp úr
hrygg hans standa 13 oddhvassar nál-
ar, og í þeim er eitur álíka banvænt og
í hinni verstu eiturslöngu. Það er þvi
ekki gaman að stíga berfættur ofan á
hann. Oftast er það sama sem dauða-
dómur, og kvalirnar, sem eitrið veldur,
eru alveg óbærilegar.
Farna eru marglitar skeljar, sem
menn sækjast mjög eftir. Eru þær á
stærð við hnefa manns og ósköp mein-
íeysislegar. En fiskurinn innan í þeim
getur stungið og hann er baneitraður.
Árið 1935 var náttúrufræðingur að safna
skeljum þarna. Hann greip eina af þess-
um skeljum, en var um leið stunginn í
lófann. Stuttri stund síðar var hann
iátinn.
Þarna eru um 100 tegundir hákarla
og margir þeirra mannætur. Þar eru
hveljufiskar með löngum eitruðum fálm-
urum og geta verið mönnum hættuleg-
ir. Þar eru 200 punda fiskar í torfum
og eru svo grimmir, að frumbyggjarnir
óttast þá meira en hákarlana. Nyrst,
þar sem rifið er hátt og þakið frum-
skógi, eru krókódílar, oft 30 feta langir,
og þeir ráðast á menn ef þeir komast í
færi.
Sæsnákar, eitruðustu kvikindi í
heimi, eru á sveimi þar í lónunum, en
illhveli eru við síröndina, reiðubúin að
ráðast á sækýr eða skjaldbökur, sem þar
eru einnig á ferli. Sagt er að þarna séu
einnig 20 feta langir álar og risavaxnir
kolkrabbar koma upp úr djúpinu þegar
Tökkva fer og eru sjálflýsandi,
Enski landkönnuðurinn, Cook kap-
teinn, uppgötvaði Miklarif 1770, þannig
að hann sigldi skipi sínu „Endeavour"
beint á hamravegginn um myrka nótt,
og lá þá við sjálft að skipið færist. En
Cook komst þó af og gaf ekki fagrar
lýsingar á rifinu. Hann sagði einnig frá
nokkrum af þeim furðulegu skepnum,
sem hann sá þar.
„Uppi á þurru landi rakst ég á fisk,
egar Cook kom þarna var mikið
af skjaldbökum á rifinu. Þar var þá líka
fjögurra feta langur fiskur sem nefn-
ist „romora" Þeir eru með sogskálum
og höfðu þann sið að sjúga sig fasta á
skjaldbökur til þess að láta þær bera
sig. Þetta hafði gefið frumbyggjunum
hugmynd um hvernig þeir ættu að veiða
skjaldbökur. Þeir náðu sér í remora og
bundu færi við hann. Síðan var honum
sleppt í lón, þar sem skjaldbökur voru,
og leið þá varla nema lítil stund þar til
hann hafði sogið sig fastan á einhverja
skjaldbökuna. Og þá drógu frumbyggj-
ar allt í land, færið, remora og skjald-
bökuna, því remora sleppti ekki takinu.
Nú er orðið mjög fátt um skjaldbök-
ur þarna. Það var farið að sjóða kjöt
þeirra niður, og þá voru þær veiddar
miskunnarlaust þar til niðursuðuverk-
smiðjan gat ekki fengið nóg hráefni.
sem stökk eins og froskur og var skjðtt
horfinn sína léið“, sagði hann.
Þetta var leðjusprettan, og hún getur
sannarlega stokkið eins og froskur. Hún
hefir ófullkomin lungu, en getur þó al-
ve& eins hafst við á þurru landi eins og
í sjó. Þegar Cook sagði frá henni, sögðu
allir að þetta hlyti að vera lygasaga.
En nú fara margir náttúruftæðingar til
Miklarifs til þess að ná í leðjusprettuna,
enda þótt þeir verði að steypa sér í lífs-
háska við það.
Skeljasöfnun hefst þegar rifið kem-
ur upp úr sjó um fjöru og sjórinn belj-
ar fram af klettabrúninni eins og óend-
anlega breiður foss. Menn stiaulast þá
út í kóralhraunið, en verða að fara mjög
varlega og gæta þess við hvert spor hvar
þeir stíga niður. Þegar sjórinn hverfur
af rifinu, leita öll kvikindi þar í felur,
ýmist í holum og hellum, eða þau grafa
sig í sand. Mennirnir eru með fötu í
annari hendi og skóflu í hinni, til þess
að grafa upp skeljar og önnux kvikindi.
en þar er margt fleira, svo sem sæbjúg-
un, sem eru 2—3 fet á lengd og líkjast
mest stórvöxnum tröllasúrum-
Þótt margt sé furðúlegt þarna á rif-
inu, er þó rifið sjálft furðulegast af öllu.
Þar hafa menn borað 450 fet niður, en
ekki komizt niður úr kóröllunum. Það
þykir því sýnt, að allt þetta rif sé byggt
upp af hinum örsmáu kvikindum, sem
gera vistarverur sinar úr kalki í sjón-
um.
ar sem rifið er svo hátt, að sjór
gengur ekki yfir það, eru eyjar með
flóðinu, og þar hafast við sauðgæfir
fuglar, sem grafa sér hreiðurholur nið-
ur í jörðina, en koma út þegar rökkvar
og eru gjallandi, veinandi, blístrandi og
gargandi alla nóttina. Þarna vaxa und-
arleg tré. Stofnar þeirra eru að gild-
leika á við barngþunga.
vængja leðurblökur á kreik.
Á stærstu eyjunum eru hjarðir af
geitum. Þær voru fluttar þangað upp-
bjargazt við að veiða þær. En nú eru
þær orðnar svo villtar, að ekki er hægt
að komast nærri þeim. a,
WRIGHT-bræðurnir
Framhald af bls. 4.
P ost fylgdist með tímanum á úri
sínu. Honum til mikillar undrunar se ti
Orville heimsmet: 57 mínútur og 31
sekúndu.
Næstu vikur og mánuði kepptust þeir
bræður um að setja ný met, hvor í
sínu lagi, og allur heimurinn stóð á
öndinni af aðdáun og undrun. öryggi
þeirra og sjálfstraust hafði mikil áhrif.
Þeir breyttu flugi úr óráðsdraumi í
samgönguleið.
Á gamlaársdag 1908 setti Wilbur glæsi
legt heimsmet — flaug í 2 stundir 20
minútur og 23 sekúndur og vann þar
með hin eftirsóttu Michelin-verðlaun.
Hann flaug 123 km leið.
Flugvél bræðranna hafði staðizt allar
tilraunir hersins í lok júlí 1909. Orvihe
fékk 5000 dollara í verðlaun fyrir
hraða, 67.6 km á klukkustund. Verð
vélarinnar varð þannig 30.000 dollarar.
Þessi afrek Wright-bræðranna virt-
ust opna flóðgáttir. Um mitt árið 1909
voru menn farnir að fljúga um alla
Evrópu og Bandaríkin, smíða flugvél-
ar og setja met.
Þann 17. des. álr hvert helðrar banda-
ríski flugherinn minningu Wright-bræðr
anna við minnismerkið um þá að Kitty
Hawk í N-Carolínu.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
19. tölublað 1962