Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1964, Blaðsíða 1
sinni, og faðirinn sagði Tildu, að hún
mætti eiga folaldið. Tilda réð sér varla
fyrir gleði. Og hún var ekki lengi að
hugsa sér heitið á litlu hryssudótturinni,
héðan í frá skyldi hún heita Stjarna.
IL
Þ að var sannarlega bjart yfir
bernskulífi Tiidu litlu, eins og við höf-
um nú séð að dálitlu leyti. En' þessi
bjarta mynd, sem hefir blasað við sjón-
um okkar, hefir líka sína skugga.
Skammt frá heimilinu í Vasa var stórt
fangelsi. Stundum voru fangar frá þessu
fangelsi fengnir til að starfa á heimili
Tildu, svo sem í blómagarðinum. Hvert
skipti sem Tilda sá einhvern þessara
gráklæddu manna með hlekkina um
Jón Kr. ísfeld:
KONAN SEM KOLLIIÐ VAR
.VINUR FANGANNA'
Þegar ég fyrst fyrir allmörg-
um árum sá sæmdarheit-
ið „vinur fanganna", vaknaði hjá
mér löngun til þess að kynna mér
nánar, hver væri sú persóna, sem
hér væri um að ræða. Eftir því sem
mér tókst að afla mér meiri vitn-
eskju um hana, þeim mun meir
Jangaði mig að kynnast lífi
hennar. Svo las ég frásögn
um íslenzku fangahjálpina og
um félagið, sem kallast VERND.
Við það að kynnast þarna örlítið
starfsemi þeirri, sem hér á landi er
rekin til hjálpar föngum, datt mér
í hug, að ekki væri úr vegi að kynna
nokkru nánar kvenhetju þá, sem
fyrst hlaut heitið „vinur fanganna“.
Og hugsun mín varð að framkvæmd
um. Ég tók saman talsvert af því,
sem ég vissi um Matthildi Wrede.
Og hér er það svo, ásamt mynd af
henni.
L
Fu
ullu nafni hét hún Matthildur
Ágústa Wrede. Hún fæddist í Vasa í
Finnlandi 8. marz 1864, dóttir lands-
stjórans þar. Hún var yngst 9 systkina,
svo að það kom raunverulega í hennar
hlut að verða allra eftirlæti á heimil-
inu. Meðan Matthildur var í bernsku,
xnissti hún móður sína, en elzta systir
hennar tók þá að sér að annast heimilis-
stjórnina. Landshöfðinginn var lyndis-
góður, ljúfur í viðmóti og hlýr í fram-
komu við hvern og einn sem í hlut átti.
Hann var þar að auki sanntrúaður mað-
ur, sem byggði breytni sína svo sem hon-
um var auðið á kærleiksboðum kristin-
dómsins. Þegar hann missti eiginkonuna
sina frá mörgum ungum börnum, gerði
hann sér þegar í stað ljósa þá ábyrgð,
sem nú hlaut að hvíla á herðum hans,
þar sem hann varð að ganga börnum
sínum einnig í móðurstað. Það tókst hon-
um líka með hinni mestu prýði, eftir
því sem Matthildur og fleiri hafa bor-
ið honum.
Mikinn hluta ársins dvaldi fjölskyld-
an venjulega á ættaróðalinu Rabbelugn
í Anjala. Svo má segja, að þar væri
hið raunverulegá bernskuheimili Matt-
hildar. Það lætur nærri, að sá staður
og þau ár, sem hún átti þar heima, séu
í endurminningum hennar sveipuð sól-
arljóma fegurðarinnar, sakleysis og
áhyggjuleysis. Þar undi hún sér ánægð
og glöð. Þar var hún frjáls eins og
fuglinn. Hún lék sér í skóginum og í
víðlendinu. Frjáls og óhindruð fékk hún
að vera meðal starfsfólksins og hlusta
á frásögur þess um hinn víða heim
veruleikans, en líka fékk hún að heyra
marga frásöguna úr heimi hins óraun-
verulega. Létt og kát lék hún sér jafnt
hjá yfirmönnum sem undirmönnum. En
á því heimili var raunar lítill stéttar-
munur eða enginn, þó að verkaskipt-
ing væri þar auðvitað ekki lítil, þar
sem um stórbýli var að ræða. Allsstað-
ar var Matthildur litla aufúsugestur
meðal fólksins, ekki vegna þess, að hún
var dóttir hins vinsæla húsbonda, held-
ur vegna eigin verðleika hennar, yndis-
legrar framkomu hennar og léttleika, sak
leysis og ósnortinnar trúar á hið göfuga
og góða.
En það voru ekki eingöngu mennirn-
ir, sem voru vinir hennar. Hún var
einnig mikill dýravinur. Þótti hún þar
ganga feti framar en góðu hófi gegndi,
sérstaklega þegar hún var farin að láta
taminn íkorna og veikan kött sofa í
svefnherberginu hjá sér. En þó að hún
væri vinur allra dýra, var hún þó mest-
ur vinur hestanna. Þeir voru hennar
eftirlæti og hún eftirlæti þeirra. Þegar
hestasveinninn átti i erfiðleikum með að
handsama einhvern hestinn, var venjan
að kalla á Tildu — en það var hún köll-
uð í bernsku. Og það sýndi sig, að það
var ekki tilgangslaust, því að hún gat
róleg gengið til hestsins, meðan hún tal-
aði blíðmæli til hans.
Tilda litla átti alltaf erfiða daga, þeg-
ar leið að burtför hennar frá búgarð-
inum og til borgarinnar. Þá átti hún
annríkt, því að þá varð hún að kveðja
flesta vini sína meðal manna og mál-
leysingja á búgarðinum.
Ekki er unnt að lýsa fögnuði Tildu
litlu, þegar faðir hennar einu sinni
leiddi hana með sér út í hagann, þar sem
ein hryssan var á beit með lítilli dóttur
öklana, fann hún til djúprar meðaumk-
unar. En hvað henni fannst líkt á kom-
ið með þessum mönnum og erninum,
sem faðir hennar átti í búri! Henni var
sannarlega kvalræði að hlusta á glamr-
ið í hlekkjunum, þegar fanginn hreyfði
sig. Hún lagði sig fram um það að
vera hlýleg í viðmóti við fangana. Hún
fékk sig ekki til þess að tala til þeirra,
en hún brosti hlýja brosinu sínu og
hneigði höfuðið, svo að ljósu lokkarnir
féllu fram yfir herðarnar. Oft fékk hún
hlýlegt bros á móti og einstaka sinnum
vingjarnlega kveðju.
Dag nokkurn, þegar Tilda var 7 ára,
fór hún til einka-kennslukonu sinnar.
Henni var vísað upp í kennsluherberg-
ið. Hún stóð út við gluggann, meðan
hún beið eftir kennslukonunni. Úr
glugganum gat hún hæglega fylgzt með
því, sem fram fór í smiðju nokkurri
hinum megin við götuna. Þar stóð fangi,
sem haldið var af tveimur varðmönn-
um, meðan smiðurinn setti járn um
ökla hans. Tilda ætlaði að rjúka á dyr
og fara til jórnsmiðsins og tauta hón-
um til fyrir meðferðina á fanganum, en
mætti þá kennslukonunni, sem rak
hana til baka.
„Þetta er ekki fyrir þig að horfa á“,
sagði kennslukonan kalt og hryssings-
lega við litlu stúlkuna, sem svaraði:
„Eg var bara að horfa á — en fang-
inn . . .“ Hún fékk ekki að ljúka við
setninguna, því að henni var sagt það
kuldalega og með strangleik, að kennslu-
stundin ætti að hefjast.
En árin liðu, eitt af öðru. Smám sam-
an færðust fullorðinsárin yfir. Tildu
litlu. Og smátt og smátt máðist bernsk-
an út, nema í minningunum. Æskan
flæddi yfir hana eins og straumhart
fljót. Og Tilda litla varð smám sam-
an ekki til, nema í minningunum, en í
hennar stað kom unga stúlkan Matt-
hildur.
III.
M,
I atthildur varð 19 ára. Á þvi
ári varð trúarleg breyting í sál hennar.
Frá þeirri hugarfarsbeytingu hefir hún
sjálf sagt frá á þessa leið:
„Hinn 5. marz 1883 gekk fangi
syndarinnar út í frelsi og birtu. Þessi
Framhald á bls. 15
Matthildur Wrede
landsstjórans