Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1964, Qupperneq 5

ngir geggjaö ir dýrlingar
cpjall um Jerome David Safinger
Oiætt mun að fullyrða, að eng-
inn amerískur rithöfundur a.
m. k. eftir stríð hafi náð öðru eins
töfravaldi yfir lesendum sínum, eink-
um hinum yngri, og Jerome David Stal-
inger. Ritverk hans eru þó ekki mikil
að vöxtum. A þeim 23 árum, sem hann
hefur helgað ritlistinni allan tíma sinn,
ljggja eftir hann aðeins 4 bækur, skáld-
sagan „Catcher in the Rye“, „Níu sög-
ur“ eða „For Esmé with Love and
Squalor“, „Franny and Zooey“ og „Raise
High the Roof Beam, Carpenters og
Seymour, an Introduction." f hvorri
tveggja síðastnefndu bókanna eru tvær
sögur. Auk þessara ritverka hafa 20
smásögur eftir Salinger birzt í tímarit-
um, einkum The New Yorker.
Mannblendni virðist ekki vera sterk-
ur eiginleiki Salingers. Síðustu árin hef-
ur hann að mestu lokað sig inni í fá-
brotnu húsi sínu í New Hampshire ásamt
konu sinni og tveimur ungum börnum.
Eina blaðaviðtalið, sem hann hefur
fengizt til að hafa, var við 16 ára stúlku
árið 1953, rétt eftir útkomu „Ca.tcher“
Það birtist í skólablaði hennar. — Sal-
inger hefur gefið nokkrar furðulegar
yfirlýsingar um verustað sinn. Flestar
virðast þær þó yfirborðskenndari en svo
að þeim geti í fullri alvöru verið ætlað
það hlutverk, að villa um fyrir þeim,
sem hann vill ekki hitta. í „Seymour,
an Introduction“ segir svo: „nokkrir
gamlir lesendur mínir hafa komizt að
því að ég eyði 6 mánuðum ársins í Budda
munkaklaustri og hinum helmingnum á
geðveikrahæli. „I kápupistli „Franny og
Zooey“: „Ég bý í Westport með hundin-
um mínum“. Vinir og ættingj-
ar Salingers eru auk þess samhlaupa
um að Verja hann gegn heimsóknum.
Standist sú fylking ekki ágengni biaða-
manna og forvitinna aðdáenda, þá er
garður hans rammlega umgirtur tveggja
metra háum vegg. í garðinum skamimt
frá íbúðarhúsinu er steinsteyptur klefi
með þakglugga, þar sem rithöfundur-
inn situr frá kl. 8.30 til 5.30 dag hvern
við arineld. Hádegisverðinn tekur hann
með sér, því enginn má raska ró hans.
Segja má, að allar sögupersónur Saling-
ers virðist raunverulegri og sennilegri
en hann sjálfur. í „The Catcher in the
Kye“ segir svo:
„Það, sem ég ætlaði að gera, var að
þykjast vera einn af þessum mállausu
og heymarlausu. Þá þyrfti ég ekki eiga
neinar bjánalegar og gagnslausar sam-
ræður við nokkui-n mann. Ef einhver
vildi segja mér eitthvað, þá yrði hann
að skrifa það á miða og koma honum
til mín. Ég mundi byggja mér lítinn
kofa fyrir það, sem ég gæti aurað
saman. Ég mundi byggja hann rétt fyrir
utan skóginn, en ekki inni í honum,
því ég vildi alltaf hafa allt á kafi í
sólskini.“
au 10 ár, sem liðin eru síðan
„Catcher“ kom út, hefur bókin verið
eins konar biblía ungs fólks í háskólum
og menntaskólum Ameríku. Ennþá selj-
ast um 250 þúsund eintök af henni á
ári í Bandaríkjunum. Söguhetjan, Hold-
en Caulfield, líkist um margt Stikils-
berja Finni Mark Twain. Hann er á
flótta frá hefðbundnu lífi siðmenningar-
innar. Holden hefur mjög sterka rétt-
lætiskennd, og er dómharður eftir sínu
eigin siðakerfi, einkum er allri tilgerð
búin eilíf útskúfun.
En Holden hatar ekki umhverfi það,
sem hann flýr. Hann er fullur við-
kvæmni fremur en uppreisnaranda. —
Þegar hann harmar, að klámyrði skuli
standa skrifuð á veggi, þar sem lítil
börn geta séð þau, eða kennir í brjósti
um vændiskonu, þá finnur hann ekki
beinlínis til biturðar í garð umhverfis-
ins, fullorðinna eða nokkurs sérstaks,
heldur þjáist hann vegna þess, hvernig
lífið er í heimi, þar sem kærleika og
skilning skortir. Flestum mönnum tekst
að bæla niður eða yfirvinna þá tilfinn-
ingu, sem stundum skýtur upp kollin-
um, að heimurinn sé óbærilegur en eins
og Salinger segir, þeir, sem eru ungir,
geðveikir eða dýrlingar, kunna ekki þá
list. Flestar söguhetjur Salingers eru
af þessum þremur flokkum, þó í mis-
jöfnum mæli sé.-Þótt undarlegt kunni
að virðast, eru þessir ungu, dálítið geð-
veiku dýrlingar fullir kímni.
Salinger hefur ekki brugðizt aðdáend-
um sínum. Hann hefur undanfarin ár
fengizt við að skrifa smásögur, sumar
á lengd við stuttar skáldsögur, um fjöl-
skylduna Glass. Sögurnar fjalla eink-
um um börnin 7, sem öll hafa verið
undrabörn og í æsku höfðu um 16 ára
skeið spurningaþátt í útvarpinu, þanmg
að hvert tók við af öðru eftrr aldri.
Faðirinn, Les, er gyðingur, en móðir-
in, Bessie, er írsk. Afi Les var frægur
sirkustrúður, sem hafði það höfuð-
áhugamál að stinga sér úr mikilli hæð
ofan í lítil vatnsker. Gagnrýnandi nokk-
ur sagði í ritdómi um „Franny and
Zooey“, fyrstu bók Salingers um Glass
fjölskylduna, að sá rithöfundur, sem
færðist það í fang að fæða og hýsa
sjö ímynduð undrabörn, virtist vera að
stinga sér ofan í mjög lítið vatnsker.
En þótt ýmislegt sé sameiginlegt með
undrabömunum, þá blæs Salinger þau
slíku lífi og gæðir svo mikilli anda-
gift, að því fer fjarri að þau séu einlit
hjörð.
S másögurnar, sem einhverjir með-
limir Glass fjölskyldunnar koma fram
í, eru nú orðnar 7. Verkefninu er þó
hvergi nærri lokið, enda segist Saling-
er hafa sitthvað fleira um þá fjölskyldu
í smíðum. „Franny and Zooey“, sem út
kom 1961, fjallar aðallega um tvö
J. D. Salinger
yngstu bðrnin. Fyrri sagan í bókinni
ber nafn tvitugrar stúlku, yngsta af-
sprengis Les og Bessie. Franny þjáist
eins og Holden af viðkvæmni gagnvart
heiminum og óbeit á tilgerð og met-
orðagirni. Hún flýr á náðir gamallar
rússneskrar pílagrímssögu, sem segir
frá flakki bónda nokkurs, er lærir að
biðjast fyrir án afláts og kennir það
síðan öðrum. Franny kemur til Dart-
mouth til að eyða þar helginni með Lane
Coutell og horfa á fótboltakappleik.
Lane tekur á móti henni og fer með
hana á franskt veitingahús til hádegis-
verðar. Þar gerist meginhluti sögunnar.
Franny reykir, en borðar ekki. Lane
gæðir sér hins vegar á sniglum og
froskafótum meðan Franny skýrir hon-
um frá Jesúbæninni í pílagrímssögunni:
„Ef maður hefur yfir þessa bæn aftur
og aftur, — fyrst þarf aðeins að segja
hana með vörunum, — þá skeður það
kannske, að bænin verði sjálfvirk. —
Eitthvað skeður eftir nokkurn tíma.
Ég veit ekki hvað, en eitthvað skeður,
og orðin komast í takt við hjartaslög
mannsins .... “
Lane leiðist þetta trúarhjal og legg-
ur lítið upp úr því, en segist þó hafa
á reiðum höndum augljósa sálfræði-
lega skýringu á slíkri trúarreynslu. —
Salinger leikur Lane mjög grátt, lætur
hann vera gagntekinn af sjálfum sér,
tilgerðarlegan og fyrst og fremst hvers-
dagslegan, metorðagjarnar menntamann,
gersamlega samdauna umhverfinu, sem
fjölskyldan Glass vex í og getur ekki
samlagazt. Þó er eins um Salinger og
sköpunarverk hans, Holden, að hann
leggur ekki fæð á þennan þyrni í auga
sínu. Er Lane tekur á móti Franny á
járnbrautarstöðinni, segir svo: „Eins
og svo margir, sem aðeins ætti með
vissum skilyrðum að leyfa að taka á
móti lestum, þá reyndi hann að þurrka
af andliti sínu öll þau svipbrigði, sem
gætu á einfaldan og jafnvel fallegan
hátt gefið til kynna, hvern hug hann
bar til persónu þeirrar, sem hann var
að taka á móti.“ Þegar Franny spyr
hann, hvort hann hafi fengið bréfið,
sem hún sendi honum þremur dögum
áður, og hann er næstum búinn að lesa
gat á, svarar hann: „Hvaða bréf? Nú
það já. Er þetta allur farangurinn þinn?
Hvaða bók er þetta?“
Uádegisverðinum lýkur með þvi,
að það líður yfir Franny. Eftir að sagan
birtist fyrst (í The New Yorker 1955),
var það almannarómur, meðal raun-
sæisfólks þess, sem ekki var of gin-
keypt fyrir níiagrímssögunni, að Franny
væri auðviuað með barni. Fjölmargar
mæður hringdu í heimavistarskólana og
harðbönnuðu dætrum sínum að fara til
Dartmouth um næstu helgi.
í síðari sögunni er Franny komin
heim úr helgarferðinni og heldur sér
dauðahaldi í pílagrímssöguna. Zooey, 25
ái'a gamall leikari, situr í baði, er sagan
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 5
1. tölublað 1964.