Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.1964, Blaðsíða 2

Fyrir nokkrum árum kom út
skemmtileg ævisaga Bern-
hards Hollandsprins eftir banda ,
ríska blaðamanninn og rithöfuna-
inn Alden Hatch, sem samdi bók-
ina í samvinnu og samráði við
prinsinn. Þykir ævisagan um margt
merkileg, ekki sízt fyrir þá sök hve
hispurslaus höfundurinn er og hve
opinskár prinsinn hefur verið í sam-
tölum sínum við hann.
Hatch hefur skrifað sérkennilega
bók um óvenjulegan mann. Hann
hefur jafnframt fært mönnum heim
sanninn um það, að jafnvel eigin-
maður ríkjandi drottningar getur
varðveitt persónuleika sinn og sjálf-
stæði og látið til sína taka í mikil-
vægum málum. Hatch telur að ein-
ungis tveir eiginmenn ríkjandi
drottninga hafi rækt hlutverk sitt
með slíkum glæsibrag: Albert prins,
eiginmaður Viktoríu drottningar, og
Bernhard prins, eiginmaður Júlí-
önu drottningar.
Við samningu ævisögunnar hefur
Alden Hatch átt aðgang að góðum heim-
ildum — fólki sem hefur haft náið dag-
legt samneyti við prinsinn og mönnum
sem hafa átt samvinnu við hann um
lausn hinn margháttuðu verkefna, sem
hann hefur tekizt á herðar. Hefur hann
fengið sérlega verðmæta hjálp frá
Júlíönu drottningu og frá einkaritara
prinsins, ungfrú Kokkie Gilles, sem lét
honum í té skrá yfir átta höfuðgalla
prinsins, sem hann hafði ekki tiltekið
sjálfur. Samkvæmt þessari skrá á Bern-
hard prins að vera úrillur á morgnana,
sjálfselskur, meibhæðinn við fólk sem
hann kærir sig ekki um, stundum yfir-
borðslegur, og það sem er verst af öllu:
hann hlustar ekki með tilhlýðilegri at-
hygli á sögur annarra. Það gæti náttúr-
lega einfaldlega stafað af því, að hann
kunni sögurnar sjálfur og geti sagt þær
miklu betur. Bernhard las sjálfur yfir
skrá einkaritarans (þó varla yfir morg-
unkaffinu) og tók hana bæði sem grín
og alvöru. Slíkt hlýtur að vera einsdæmi
um mann í hans stöðu, en það gerir
bókina bæði læsilegri og trúverðugri.
I) erhhard fæddist árið 1911 og
var þá prins af Lippe-.Biesterfeld. Hann
náði því rétt í endann á hinni hetju-
legu lokabaráttu þýzku smáfurstadæm-
anna fyrir því að varðveita a.m.k. minn-
inguna um ytri form veraldar, sem var
löngu liðin undir lok. Það sem var hon-
um kannski verðmætast í uppvextin-
um var vitundin um, að mörg hin gömlu
hugtök heiðurs og sjálfsvirðingar, sem
voru nátengd þessari horfnu veröld,
stóðu enn í fullu gildi, þó hið ytra vald
væri úr sögunni. Þessi afstaða olli ýms-
um ýfingum milli Bernhards annars
vegar og kennara hans og annarra æðri
yfirvalda í Þýzkalandi hins vegar. Hann
fann sig líka knúinn til að lifa glöðu en
ekki alltof athafnasömu lífi í æsku, sam-
kvæmt ævagömlum venjum ættar sinn-
ax. . .
Þegar hann loks gekk undir lögfræði-
próf í Berlín eftir margra ára nám og
eins árs erfiða einbeitingu, náði hann
því einvörðungu vegna þess að hann
klæddist SS-einkennisbúningi, „saum-
uðum af bezta klæðskera í Berlín“, eins
og hann kemst sjálfur að orði. Skilyrði
þess að hann fengi að ganga undir lög-
fræðiprótf var, að hann léti fyrst prófa
sig munnlega eða skriflega í „pólitísk-
um viðhorfum", nema því aðeins að
hann væri meðlimur í einhverjum fé-
lagsskap nazista. Hann gerði fyrstu til-
raunina með því að ganga í flugklúbb,
en eyðilagði flugvél í fífldjörfum æf-
ingum og vannst rétt tími til að segja
sig úr klúbbnum, áður en honum væri
sparkað.
Ásamt hópi vina sinna gekk hann síð-
an í Berlínar-deild SS-bifhjólasveitar-
innar, og höfðu þeir áður gert með sér
samkomulag um, að þær gætu sagt sig
úr sveitinni jafnskjótt og námi væri
lokið. Aðrir hafa gert svipaða hluti með
slælegri árangri, en Bernhard og félag-
ar hans gengu úr bifhjóladeildinni strax
að prófi loknu. Aðalhlutverk þessarar
sveitar virðist hafa verið kappakstur í
einkennisbúningum. Aðeins einn af vin-
um prinsins var áfram í flokknum, og
löngu síðar skaut honum upp í Hollandi,
þar sem hann færði sér í nyt trúnaðar-
traust Bernhards til að fremja svika-
bragð. Það hefur ævinlega verið einn
af veikleikum prinsins, að hann álítur
menn fá heiðarleikann í vöggugjöf. Það
kemur honum óþægilega á óvart í hvert
skipti sem hann verður þess vís, að
maður sem hann bar traust til hefur
hlunnfarið hann.
I ævisögunni er hispurlaus lýsing
á kynnum Bernhards af hollenzku krón-
prinsessunni og einbeittum tilraunum
hans til að losa hana úr búrinu, sem
marrandi hirðsiðir höfðu læst hana í.
Eflaust hefði JúJíana brotizt út úr því
hvort eð var í krafti skarpskyggni sinn-
ar og atkvæðamikils persónuleika, en
það varð vissulega til að flýta fyrir
lausninni, að prinsinn lagði ótrauður til
atlögu við fordómana. Hann vissi að
sjálfsögðu ekki fyrirfram, að hann átti
hollan stuðningsmann í Vilhelmínu
droitningu, sem hafði sjálf átt erfitt með
að draga andann í hinu konunglega gler
búri. Hún var fljót til að veita samþykki
sitt, þegar Bernhard gerði það að skil-
yrði fyrir væntanlegum hjúskap hans
og Júlíöriú, að hann hefði heimild og
tækifæri til að „stunda áhugamál, sem
kunna að liggja utan við þau mörk, er
stjórnarskráin setur“, eftir að eiginkona
hans væri orðin drottning. Án þessa
ákvæðis í samningnum hefði Bernhard
reynzt erfitt að gegna þeim hlutverkum,
sem hann hefur tekið að sér á ýmsum
sviðum, sem eru í námunda við stór-
pólitík.
Bernhard og Júlíana gengu í hjóna-
band í janúar 1937. Þau hafa eignazb
fjórar dætur, sem allar eru vaxnar úr
grasi og hefur ein þeirra verið í heims-
féttunum upp á síðkastið vegna nýaf-
staðinnar giftingar hennar og spænska
prins, en áður hafði hún horfið frá trú
fjölskyldunnar og tekið kaþólska trú.
Júlíana tók við völdum í Hollandi af
móður sinni 6. september 1948. Ríkis-
arfinn er elzta dóttirin, Beatrix, sem nú
er 26 ára gömul.
í
íj ysmg ævisogunnar a monnum
og viðburðum gefur Ijósa mynd af já-
kvæðri afstöðu Bernhards. í rauninni
virðist hann aðeins hafa óbeit á einum
manni: Montgomery marskálki. Það var
nær óhjákvæmilegt að gneistar fykju,
þegar þessum ágæta og óþolandi hers-
höfðingja, sem vissi allt betur en allir
aðrir, laust saman við prins, sem með
persónutöfrum, hugrekki og miklum
samningshæfileikum var líka vanur að
fá sínum málum framgengt. Og þegar
þeir hittust í stríðinu, meðan Bernhard
var yfirmaður hollenzku frelsissveit-
anna og andspyrnuhreyfingarinnar, ea
Monty yfirmaður hins sigursæla 21.
hers, þá má segja að fundur þeirra hafí
einkennzt af fullum fjandskap.
Montgomery neitaði að taka trúanleg-
ar hinar nákvæmu upplýsingar sem hol-
lenzka njósnaþjónustan veitti honum
árið 1944. Fallhlífasveit hans sveif niður
í fangið á tveimur þýzkum bryndreka-
sveitum, sem Hollendingar höfðu gefið
nákvæmar upplýsingar um. Hann neit-
aði að samþykkja þær upplýsingar sem
Bernhard prins lagði fyrir hann varð-
andi möguleikana á beitingu skriðdreka
í hollenzku landslagi. Hann þekkti það
miklu betur sjálfur. Niðurstaðan varð
blóðugur ósigur bandamanna, sem að
áiiti prinsins hefði getað orðið sigur eða
1 versta falli mjög takmarkaður ósigur.
Að því er Holland snerti varð þessi
ósigur upphafið að hinum hræðilega
„hungurvetri“ 1944—45, sem ekki líður
úr minni þeim, sem séð hafa afleiðingar
hans. Bernhard prins er einn þeirra,
sem ekki geta gleymt honum.
Orlögin áttu eftir að færa prinsinum
eftirminnilega hefnd mörgum árum
síðar, þegar flotaæfingar Atlantshafs-
bandalagsins fóru fram úti fyrir Corn-
wall-strönd og Bernhard tók á móti all-
mörgum flotaforingjum, ásamt gamla
marskálkinum og borgarstjóranum í
Penzance, á hollenzka forinigjaskipinu.
Þegar gestirnir voru í þann veginn að
stíga af skipsfjöl eftir móttökuna, gaf
prinsinn einum sjóliðanna fyrirmæli um
að sækja höfuðfat marskálksins.
Hvernig sem á því stóð — og prinsinn
leggur æru sína við að það hafi ekki
verið hans sök — þá kom sjóliðinn til
baka með kúluhatt borgarstjórans, sem
Framhald á bls. S
Utgeíandi: H.f. Arvakur, Reykjavílt.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Siguröur Bjarnason frá Vicur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aöalstræti 6. Sínil 22480.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22. tölublað 1964