Lesbók Morgunblaðsins - 12.07.1964, Blaðsíða 2

J&MYi Ifik
SVIP-
MVND

Bandaríski vísindamaðurinn
dr. Linus Carl Pauling
hlaut friðarverðlaun Nóbels fyrir
árið 1962, sem veitt Voru í fyrra-
haust um leið og Alþjóðlega rauða
krossinum voru veitt friðarverð-
launin fyrir árið 1963. Dr. Pauling
er tólfti Bandaríkjamaðurinn sem
verðlaunin hlýtur, en naestur á und-
an honum var George C. Matshall
hershöfðingi, sem hlaut verðlaunin
fyrir árið 1953. Af öðrum Banda-
ríkjamönnum, sem fengið hafa frið-
arverðlaun Nóbels, má nefna Ralph
J. Bunche aðstoðarframkvæmda-
stjóra Sameinuðu þjóðanna, Cordell
Huli utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna, og forsetana Woodrow Wilson
og Theodore Roosevelt.
Linus Pauling er af eldri kynslóð
þeirra bandarískra vísindamanna,
sem nú ber hæst. Mestu afrek sín á
sviði vísindanna vann hann á árun-
um 1930—1940, en kenningarnar og
tilgáturnar, sem hann kom fram með
þá, eru enn veigamesti grundvöllur
vísindarannsókna á mörgum og ólík-
um sviðum.
Dr. Joseph E. Mayer, prófessor við
Columbia-háskólann í New York,
sagði nýlega, að Linus Pauling hefði
með rannsóknum sínum fært vís-
indamönnum heimsins bróðurpart-
inn af þeirri vitneskju, sem nú væri
fyrir hendi um magn og byggingu
Iífrænna mólekúla. Hann gat þess,
að ritgerðir Paulings um eðli efna-
sambanda (the chemical bond) og
„bergmáls“ (resonance) hefðu ger-
breytt fræðimáli lífrænnar efna-
fræði.
E inus Pauling, sem nú er 63 ára
gamall, fæddist í Portland í Oregon, og
var faðir hans lyfsali. Þegar í bernsku
fékk hann óslökkvandi áhuga á efna-
fræði. Áhugi hans á byggingu mólekúla
og eðli hinna leyndardómsfullu efna-
sambanda var orðinn svo djúptaekur þeg-
ar hann var 18 ára og í þann veginn að
hefja háskólanám, að hann var þess full-
viss, að lífsstarf hans mundi verða unnið
á þeim vettvangi. Það var því ekki nema
eðlilegt, að höfuðnámsgreinar hans við
ríkisháskólann í Oregon yrðu efnafræði
og eðlisfræði.
Hann hóf hinar víðtæku rannsóknir
sínar í þessum vísindagreinum árið 1922,
Bachelor of Science. Að námi loknu gekk
hann í þjónustu Tæknifræðistofnunar
Kalíforníu og varð aðstoðarmaður þar
með þáð fyrir augum að geta haldið á-
fram rannsóknum sínum.
sama ár og hann hlaut háskólagráðuna
LINUS PAULING
E ftir að hann hafði lokið doktors-
prófi árið 1925, stundaði hann fram-
haldsnám í Miinchen, Ziirich og Kaup-
mannahöfn í því skyni að auka og dýpka
þekkingu sína á þeim nýju hugmynd-
um, sem þá voru óðum að koma fram í
heimi eðlisfræðinnar.
Þessi þekking var honum lífsnauðsyn-
leg, því það var skoðun manna, að elek-
trónur, sem vísindamenn voru að fá æ
meiri vitneskju um, gegndu veigamiklu
hlutverki í myndun efnasambanda. Það
var samt ekki fyrr enn alllöngu eftir
1925, þegar magnfræðin hafði tekið mik-
illi þróun, að grundvallarkenningarnar
um eðli efnasambanda voru settar fram.
Það var með því að tengja saman magn-
fræðina og efnafræðina, sem dr. Pauling
vann ýmis af glæsilegustu og mikils-
verðustu afrekum sínum .
E ftir að dr. Pauling kom aftur
heim frá Evrópu árið 1928, varð hann
fastakennari við Tæknifræðistofnun
Kalíforníu (California Institute of
Technology). Á árunum milli 1928 og
1938 samdi hann allmargar vísindarit-
gerðir, sem voru afarmerkilegar og
færðu verulega út kvíar vísindalegra
hugmynda um efnasambönd.
í þessum ritgerðum gagnrýndi hann,
sundurgreindi og ræddi hinar ýmsu til-
gátur um hlutverk elektróna í öllum
efnafræðileguni breytingum og sam-
böndum, og hvernig elektrónísk blöndun
atómanna fer fram. Hann kafaði dýpra í
eðli efnasambanda og ræddi hinar ýmsu
gerðir elektrónískra sambanda, og beitti
elektrónu-kenningunni ekki einungis í
sambandi við byggingu mólekúla, heldur
einnig við kristalla, þ.e.a.s. þau form
sem mólekúlin fá í málmum og öðrum
föstum efnum. Hann varð líka fyrstur
manna til að beita magnfræði-kenning-
unni um „bergmál“ við rannsókn á bygg-
ingu mólekúla.
M
lraeð meistaralegum rannsóknarað-
ferðum sínum og með því að nota áhöld,
sem eðlisfræðingar höfðu nýlega búið
til, færði hann vísindaheiminum fyllri
mynd af byggingu mólekúla en hann
hafði nokkru sinni fyrr átt kost á. Jafn-
framt þessu lagði hann grundvöllinn að
næstu stóru framfaraskrefunum í efna-
iðnaði, framleiðslu algerlega nýrra gervi-
efna til klæðagerðar, gervigúmmís, plasts
og annarra sambærilegra „mann-gerðra“
efna.
Það eru þessi mikilsverðu og frumlegu
rannsóknarstörf, sem eru uppistaðan í
hinni frægu bók hans, „The Nature of
the Chemical Bond“, sem kom út árið
1939. Og fyrir þessi sömu afrek voru
dr. Pauling veitt Nóbelsverðlaunin í efna-
fræði árið 1954. Linus Pauling hefur
þannig tvívegis hlotið Nóbelsverðlaunin.
Hinn mikli fyrirrennari hans í eðlis- og
efnafræði, Madame Curie, hlaut verð-
launin líka tvisvar. Hún fékk efnafræði-
verðlaunin árið 1911, en deildi eðlisfræði-
verðlaununum með tveim öðrum vís-
indamönnum árið 1903.
seinni árum hefur áhugi dr.
Paulings beinzt æ meir að lífefnafræði,
efnafræði jurta- og dýralffs, og hefur
hann í því sambandi lagt sérstaka
áherzlu á rannsókn eiginleika og ein-
kenna prótein-mólekúlsins, sem er undir-
stöðuefni í öllum jurtum og dýrum.
Einnig á' þessum vettvangi hafa rann-
sóknir hans mjög aukið við -þekkingu
og skilning mannsins, jafnframt því sem
þær hafa lagt grundvöllinn að frekari
rannsóknum og þróun.
„Afarmikilsverðar uppgötvanir eru nú
mögulegar á þessu sviði (lífefnafræði)“,
sagði dr. Pauling nýlega.',,Lögð hafa ver-
ið fyrstu drögin að því, að maðurinn geti
lagt til atlögu við eðli sjálfs lífsins“.
Dr Linus Pauling hefur löngum
verið umdeildur maður, enda býr hana
yfir miklu hugrekki og fer aldrei í laun-
kofa með sannfæringar sínar. Hann hef»
ur alla tíð beitt sér mjög gegn tilraunum
með kjarnörkuvopn, og fyrir það var
um tíma reynt að koma á hann komm-
únistastimpli, eins og víða er mikill siður
þegar menn þora að hugsa sjálfstætt,
Andúðin gegn honum gekk svo langt, að
honum var synjað um vegabréf til a8
komast úr landi árið‘ 1952, en þá var
McCarthy upp á sitt bezta í Bandaríkj-
unum.
Árið 1958 beitti Linus Pauling sér fyrir
fjöldaundirskriftum í þeirri von, að tak-
ast mætti að koma á banni við tilraun-
um með kjarnorkuvopn. Fékk hanti
11.000 vísindamenn hvaðanæva úr heuu-
Framhald á bls. 4
UtgelancU: H.l. Arvakur, Reykjavnu
Framkv.stJ.: Slglús Jónsson.
Ritatjórar: Sigurður Bjarnasoti frá VUnvr.
Matthías Johannessen.
Eyjóliur Konráð Jónsson.
Auglýslngar: Arnl GaiSar Krlstlnssoo.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Simi S*480.
2 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
S4. tölúbtaðTWH