Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1964, Síða 5

6
ílljósin kljúfa náttmyrkrið
björtum, fagnandi brandi.
Þau sveiflast uppávið, þegar brekk-
an byrjar hvimandi og bleikan
vanga hlíðarinnar eins og í leit. Hér
er einhver á ferð, sem endir út dag-
inn. Kominn er háttatími í sveit.
Þegar bíllinn hefur numið staðar
á hlaðinu, er farþeginn óðara stig-
inn út og vindur sér hvatlega upp
Eftír Guömund
L. Friðfinnsson
til mín á húsþrepin, þar sem ég stend
með olíulugt í hendi og bíð gestkom-
unnar. Hér er kominn Sigurður Þórð
arson, fyrrum stórhóndi að Egg í
Hegranesi, kvikur í spori með þrótt
í lireyfingum, þótt hann hafi nú
alveg nýlega hálfnað hinn níunda
tug æviáranna og gatan ekki ávallt
verið þráðbein né slétt.
„Ég er hræddur að aka“, svarar Sig-
urður nokkuð harðmáll að vanda, og
með örfínum höfuðhreyfingum, sem gefa
manninum lítið eitt sérkennilegan og um
leið hressandi blæ. „Ég gæti það samt
enn, hef sjónvottorð og svoleiðis, en þetta
lætur sig nú allt. Og svo er það við-
bragðsflýtirinn. Hann minnkar".
„Er það ekki heldur hitt, að þú fáir
nú orðið færra kvenfólk upp í bilinn til
þín en áður?“ spyr ég og slæ upp á
glená.
Sigurður vindur sér til, nokkuð snöggt,
og hlær lágum hlátri. „Jú, það er satt,
þeim fækkar. En það stöð ekki á þeim
fyrst, enda var ég ekki nema sextíu og
sjö, þegar ég lærði. En svo við sleppum
nú öllu gamni, þá get ég sagt þér það,
að aldrei hefur neitt komið fyrir mig
á bílnum þessi ár. >að er náð eins og
annað. Allt er í raun og veru náð“.
Svo gengur gesturinn í bæinn.
O igurður er tímanlega á fótum
með morgni og ekki svefn á honum að
sjá, þótt seint hafi verið gengið til náða
kvöldinu áður. Hann er málhrsifur að
vanda og fellst fljótlega á þá tillögu
mína, að ég punkti niður eitthvað £if því,
sem okkur fer á milli.
„Já, ég er Svarfdælingur, fæddur að
Hnjúki í Skíðadal árið 1879. Faðir minn
bjó að Hnjúki, einnig afi minn og lang-
afi. Jörðin er enn í ættinni. Jón föðurafi
var búmaður og nokkuð snöggur upp á
lagið, að sagt var, en amma svo skaphæg,
að hún haggaðist aldrei. Hún hét Ingi-
björg. Sú saga gekk um afa, að einhverju
sinni í gleðskap hafi hann lýst skaps-
munum konu sinnar á eftirfarandi hátt:
Hún er einkennileg hún Imba. Þegar ég
er reiður og siga hundunum á kvíaærn-
ar, svo að þær tvístrast í sína áttina
hver, segir hún bara: Þetta gerir ekkert
til, Jón minn. Nú losna ég»við að mjólka.
Og þegar ég brýt hrífuna hennar og
kasta brotunum langar leiðir, minnir
hún mig hógværlega á, að nú þurfi hún
Sigurður Þórðarson
ekki að raka. Feli ég fyrir henni búr-
lyklana af stríðni, segir hún ekkert ann
að en það, að hún þurfi ekki að vafstra
við skömmtulag á Hnjúki. En taki ég
aftur á móti strákinn, hann Þórð, og
hendi honum á hausinn fram af hlað-
varpanum ætlar hún hreint vitlaus að
verða. Það voru samt ágætir partar í afa
alveg eins og föður mínum og langafa,
þótt allir væru þeir nokkuð skapstórir
og ákaflyndir, enda búsýslumenn mikl-
ir. Sú sögn gekk um Þórð langafa, að
þegar hann lá banaleguna og var nær
dauða, hafi hann snarað sér framaná
morgun einn og sagt um leið: Ekki dugar
þessi skratti. Aldrei gengur á Hnjúks-
völl. En þetta var á túnaslætti. Var þetta
síðan haft að orðtæki í Svarfaðardal."
„Þú hefur þó ekki verið annar eins
ákafamaður og þeir langfeðgar þínir á
Hnjúki“.
„Ég hef aldrei verið neinn sérstakur
ákafamaður. Náttúrlega hef ég unnið og
gert talsverðar kröfur til fólks míns. Þó
hefur einhvern veginn svo farið að skap-
azt hefur varanleg vinátta milli míri og
þeirra, sem hjá mér hafa unnið. Ber ég
óblandinn velvildarhug til þess fólks alls
óg hefur verið vel fagnað, þegar ég hef
heimsótt það á síðari árum“.
„Húsfreyjurnar á Hnjúki hafa haft
aðra skaphöfn en bændurnir“.
„Já, það var nú öðruvísi. Móðir mín
hét Halldóra Jónsdóttir Péturssonar frá
Hólárkoti. Hún var mikil trúkona og
gæðamanneskja. Ég heyrði hana aldrei
tala ljótt orð, og hún mátti ekkert aumt
sjá. Hún kenndi mér bænirnar og vers-
in, sem ég les enn í einrúmi og tel mér
tmetanlegan auð, sem aldrei fer frá
mér".
„Varstu alinn upp við knöpp kjör?“
„Ekki í fátækt. Hnjúksheimilið var
talið með þeim efnuðustu í sveitinni, og
pabbi var mjög duglegur að afla bæði
með veiðiskap og á annan hátt“.
„Sjósókn?11
andi borgarstjóri Fiorello LaGuardia
var mikill tónlistarunnandi og var það
hans mesta hjartans mál fyrir utan að
leggja fiugvöll í New York að sjá svo
til að reist yrði tónlistarhöll, þar sem
m. a. yrði ópera. Viðleitni hans til sam-
starfs við Rockefeller fjölskylduna
strandaði hinsvegar á eindreginni and-
stöðu Roberts Moses, þess sem skipu-
lagði yfirstandandi heimssýningu. Hafði
Moses þá yfirumsjón með opinberum
byggingarframkvæmdum og hafði í
etarfi sínu mætt andstöðu ýmissa efn-
aðra einstaklinga. Tók hann þá stefnu,
að óperan væri deyjandi listgrein, sem
almenningur kærði sig ekkert um, en
broddborgar héldu dauðahaldi í vegna
samkvæmislífsins.
Lá nú málið niðri um langt ára-
bil. Að lokinni heimsstyrjöldinni síðari
var skipaður nýr forstjóri Metropolitan
óperunnar, Charles M. Spofford. Hann
og stjórn óperunnar vildu gjarna, að
hún yrði áfram í gamla húsinu, sem
byggt var 1883 — þeir höfðu tekið við
það ástfóstri. En eftir að hafa varið
25.000 dölum til endurbóta, varð þeim
Ijóst, að óhugsandi yrði að gera það svo
úr garði að svaraði til kröfum tímans.
Var nú farið á stúfana í leit að lóð
fyrir nýtt hús. Fljótlega varð ljóst, að
óperan réði engan veginn við að kaupa
lóð annars staðar en í þeim bæjarhlut-
um, þar sem verið var að rífa niður
gamlar og fúnar byggingarí fátækra
hverfunum. Og enn var við að eiga
Robert Moses, sem nú hafði með að
gera skipulag borgarinnar auk annarra
starfa. Hann bauð fram lóð hjá Green-
wich Village, rétt suður af Washing-
Square þar sem Washington Square
village er nú — en sá staður
þótti ekki heppilegur. Nokkru síðar
fékk Moses þá hugmynd að byggja
vestan við Columbus Circle sem óperu-
stjórninni þótti ákjósanlegur staður —
en þegar til kom dró hann að sér hönd-
ina og lét reisa þar geysimikinn sýning-
arsal „Coliseum“.
Því næst fékk Moses augastað á hverf
inu umhverfis Lincoln Square, þar sem
Broadway og Columbus Avenue skerast.
Þetta var leiðindahverfi, niðuiniddar.
ibúðarblokkir á alla vegu. En allt átti
þetta að rífast niður — borgin hugðist
kaupa landið og skipuleggja það allt að
nýju. Málið var reifað í rúmt ár, vegið
og metið það sem mælti með og móti.
Loks í ársbyrjun 1955 setti Moses úr-
slitakosti — annaðhvort skyldi landið
keypt og greitt fyrir lok næsta júlí-
mánaðar eða ekkert yrði af samningum.
Og það réði úrslitum.
Hafizt var handa um fjársöfnun og
Wallace Harrison tók enn að gera upp-
drætti áð nýju óperuhúsi. Þegar til
kom var það hann, sem átti hugmyndina
að því að bjóða New York Philhar-
rnonic hljómsveitinni þátttöku.
E inmitt um þessar mundir hafði
hljómsveitinni verið sagt upp leigusamn
ingnum við Carnegie Hall. Átti að selja
húsið, þar sem útlit var fyrir að það
yröi rifið. Hljómsveitinni var að visu
gefinn kostur á að kaupa, en taldi það
ekki rétt. Þess í stað var ákveðið að
reyna að byggja eigið húsnæði. Forseti
Philharmonie Society, Arthur Hough-
ton, kallaði til skrafs og ráðagerða kunn
ingja sinn, arkitektinn Wallace Harri-
son, sem sagði honum þegar hvað til
stóð hjá Metropolitan.
Houghton og Spofford hittust þegar
að máli, íhuguðu hvað gera skyldi og
komust að þeirri niðurstöðu, að sjálf-
sagt væri að hafa samvinnu og að þeir
þyrftu að fá til liðs við sig einhvern
Rockefeller. Varð úr, að þeir sneru sér
til Johns D. Rockefellers III., elzta bróð-
ur Nelsons, sem þótti líkjast mjög afa
sínum, bæði í útliti og því, að hann hafði
hreint engan áhuga á músik.
Fyrstu viðbrögð Johns D. III. við mála
leituninni voru að kalla saman til fund-
ar 20—30 manns, sem hann þekkiti að
iniklum áhuga á tónlist. Spurði hann
hvort þau héldu, að borgin þyrfti á að
halda nýju óperuhúsi og hljómleikasal,
og fékk einróma játandi svar. Sam-
þykkti hann þá að verða formaður
nefndar, sem kölluð var Exploratory
Committee for a Musical Arts Center.
En eftir því sem John D. Rockefeller
ræddi við fleiri um þetta mál, tók að
renna upp fyrir honum sá möguleiki
að ráðast í ennþá stórfelldari fram-
kvæmdir. Frá vini sínum Lincoln Kir-
stein, framkvæmdastjóra New York City
Ballet vissi hann, að ekkert leikhús
var til í New York borg, sem hentaði
vel fyrir ballettsýningar. Aðrir kunn-
ingjar hans, sem áhugasamir voru um
leiklistarmál, kvörtuðu sáran yfir því,
að í New York væri ekkert Repertory
ieikhús eins og í öllum stórborgum
Evrópu. Og sjálfum fannst honum æski-
legt að sú listamiðstöð, sem reis og sí-
fellt stækkaði í huga hans, yrði jafn-
framt menntasetur.
Haustið 1955 hóf nefndin reglulegt
fundahald á hálfs mánaðar fresti. Var
rætt fram og aftur um fyrirhugaða lista
miðstöð, hversu víðtæk hún skyldi vera,
tilgang hennar og tilhögun, hugsanlegan
fjárhagsgrundvöll bæði til bygginga-
framkvæmda og reksturs. Þegar sam-
komulag hafði náðzt um, að Lincoln
Center skyldi verða miðstöð túlkandi
listgreina og kennslu sneri nefndin sér
til Juillard-skólans. Stjórn hans, eink-
um forseti, William Schumann, hreifst
fljótt af hugmyndinni — og ákvað þátt-
töku. í júní 1956 höfðu allar meiri háttar
ákvarðanir verið teknir. Lincoln Center
skyldi rísa af grunni.
Þau vandamál, sem risið hafa sl. 8 ár
vegna framkvæmdar þessa stórvirkis eru
meiri og flóknari en svo, að unnt sé að
rekja þau hér. Má geta nærri, að Lincoln
Center rís ekki átakalaust. Þar hafa
margir aðilar lagt hönd á plóginn og
sennilega álíka margar andstæðar skoð
anir á málunum komið fram. Kostnaður
við byggingaframkvæmdir hefur hvað
eftir annað farið framúr áætlunum og
gera þarf magvíslegar fjárhagslegar ráð
stafanir til þess, að unnt verði að upp-
fylla þær vonir, sem við rekstur Lin-
coln Centers eru bundnar. En þróunar-
saga Lincoln Centers gefur vísbendingu
um, að þeir stórhuga einstaldingar, sem
fyrir framkvæmdum hafa staðið — með
John D. Rockefeller í fararbroddi —
muni kappkosta að leysa öll fyrirsján-
leg- og ófyrirsjáanleg vandamál. Þeir
munu sjá túlkandi listamönnum fyrir
fullkominni starfsaðstöðu — síðan er
það listamanna og almennings að sýna,
að þeir meti það að verðleikum. — mbj.
38. tbl. 1964
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5