Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1964, Page 8

Fétur Sigurösson, fyrrv. háskólaritari, heldur á Grallaranum.
▼antaði eitthvað í öll eintök safnsins og
væri ekki unnt að fá eitt heilt, þótt sett
væru saman úr þeim öllum, enda væri svo
um gamlar bækur, að fremstu og öft-
ustu blöðin týndust helzt. Eintakið, sem
Pétur sýndi okkur, er þvi ekki heilt, þótt
svo virðist við fyrstu sýn. Þegar betur
var að gáð kom í ljós, að nokkur blöðin
I bókinni, þar á meðal titilblaðið, voru
listilega teiknuð. Sagði Pétur, að blöðin
sem vantaði í eintakið, hefði teiknað séra
Lárus Halldórsson, prestur á Breiðabóls-
stað á Skógarströnd frá 1903 til 1918.
Oddur Gottskálksson hóf að þýða
Nýja testamentið í Skálholti, meðan
Ögmundur Pálsson var biskup þar, vann
Ihann að þýðingunni í fjósinu til þess
að reyna að koma í veg fyrir að spyrðist
hvað hann hefði fyrir stafni. Sagðist
hann vilja vera í fjósinu vegna þess hve
falýtt væri þar, og kvaðst vera að lesa
forn kirkjulög og gamlar bækur. En
bískup fékk grun um, hvað Oddur hafði
tekið sér fyrir hendur og vildi hvorki
heyra hann né sjá. Fór Oddur þá að
Reykjum í Ölfusi og lauk þar við þýð-
ittguna.
Nýja testamentið var prentað í Hró-
arskeldu 1540. Er prentunin ekki mjög
vönduð og mikið um prentvillur, en um
prentvillur þessar segir Oddur í eftir-
mála:
„Af því er það nú mín innileg bón
til yðar, kristilegir bræður, hverjir guðs
orð elska, ef ske kann það hér finnast
nokkrar þær greinar inni, sem þér þykk
ist eigi fullan skilning á bera, hverju
valda má mitt stirt tungutak, ellegar
það prentarinn kunni hafa misgáð
sig því honum er tungumálið næsta ó-
skiljanlegt það þér leggið hér eigi neina
glóseran yfir eftir yðrum þótta, þá er
hneigir til hins verra, því ef hér er nokk
að inni forséð, þá veldur því meir
gleymska mín og lítil kunnátta en vilja-
leysi því guð sé minn þess vottur, á
hvern ég trúi, það öngvan yðvarn vilda
ég villa, heldur gjörið svo bræður ást-
samlegir, sem guðs elskulegum útvöld-
um ástvinum hæfir, það er að snúa 511u
til betrunar, og svo lítillátlegana þess
biðjið af allri hjartans auðmýkt, guð
yðvarn himneskan í Jesú Kristi síns
signaða sonar nafni, það hann gefi yður
fyrir heilags anda uppbirting réttan
skilning sinna blezaðra orða, þau sem
alla andlega vizku í yður margfalda."
C orvinspostilla er næst elzta bókin,
eem til er prentuð á íslenzku, sagði Pét-
ur okkur. Hefur hún að geyma ræður
eftir þýzkan siðabótamann í þýðingu
Odds Gottskálkssonar. Hún er prentuð
í Rostock 1546.
Tvær sálmabækur voru á borðinu hjá
Pétri. Sýndi hann okkur þá þykkri
þeirra, en minni um sig, og sagði að það
væri fyrsta sálmabókin, sem prentuð
hefði verið á íslandi. Guðbrandur biskup
hefði látið prenta hana 1589, og væru
í henni margir þýddir sálmar m.a. eftir
Martein Luther, en einnig fjöldi ís-
lenzkra sálma, sem Guðbrandur hefði
fengið presta til að yrkja, t.d. séra Einar
í Eydölum. í eintakið af sálmabók
Guðbrands, sem Pétur sýndi okkur, hefur
séra Lárus Halldórsson teiknað nokkur
blöð, þar á meðal titilblað og á því er
mynd af Luther.
Hin sálmabókin, sem Pétur sýndi okk-
trr, er ljósmyndað eintak af sálmabók
Gísla biskups Jónssonar, en hún var
prentuð í Kaupmannahöfn 1558. Aðeins
eitt eintak hefur vax-ðveitzt af bókinni,
og er það í Konungsbókhlöðunni í Kaup-
mannahöfn.
Loks sýndi Pétur okkur skinnbók,
prentaða í Hólaprentsmiðju 1578. Er
þetta Jónsbók, og sagði Pétur, að skinn-
ið hefði verið fengið úr kaþólskum bók-
um, sem hefðu verið skafnaf upp. Mætti
með kvarzlampa sjá upphafsstafi
kaþólsku bókarinnar gegn um prentun-
ina, en þeir hefðu sogizt inn í skinnið
eins og það væri þerriblað. Síðan sagði
Pétur: „Bækur þær, sem skafnar hafa
verið upp, eru allar skrifaðar á erlent
bókfell, sumar þeirra a.m.k. hafa verið
í mjög stóru broti. Það sést m.a. af
stærð upphafsstafa og leturstærð, en
þetta má vel greina í kvarzljósi undir
prentinu. Saurblað aftast í bókinni, sem
hér um ræðir, hefur verið látið óskafið
að mestu. Þar, og víðar í bókinni má
sjá tóntákn þau, sem notuð voru áður
en nótnaskrift tíðkaðist, svokallaðar
„neum“-ur; mun sá háttur eiga upptök
á 8. öld eða fyrr, en alveg er hann
horfinn á 14. öld. Handrit þessi mega vel
r tsfiu fítu fuiiu/v*‘» »•«* r
f ftmij QutiMna ^ ^
ím: faauu |fai pai
pjepþattfm^ „
þa þopi þ«i> þuerjenrn&ft rr þjú f
j fiiwCu ifvpm ep þab er£)aí Canö/
pm pdíia fu m gmp $mí\
:: 0 hi'ipta aiöe
: n ab ettbiípmu ffapta, dlu per
tnm þar a %nar& 3sröu/f j
þmmm mm fa mít cr.
aKc cií
tmm

Ur logbokiiini. Neðst raa sja, að skriftin hefur ekki verið vandlaga skafin.
vera frá fyrstu öldum kristni á fslandl*
jafnvel eldri.
Lögbókin 1578 er prentuð „epter Bon og
Forlage Heidarligs Mans Jons Jonsson-
ar Lögmans", eins og segir á titilblaðL
A titilblaði þessa eintaks má í kvarz-
Ijósi lesa tileinkun að Sigurður Jónssoa
gefur bókina Guðmundi syni sínurn.
Árið 1709 hefur bókin verið bundin ina
á ný og settir á hana nýir spennslar,
því að það ártal stendur á öðruia
Lögbókin 1578 var bundin inn á ný 1709
og á efri spennslinum sést fangamarkið
L. C. G.
spennslinum. Á hinum eru stafirnir
L.C.G., en það er greinilegt fangamark
lögmannsins norðan og vestan, sem þá
var, Lauritz Kristjánssonar Gottrúps.
Hér eru þá tveir lögmenn, en hinn þriðji
mætti vera Sigurður Jónsson i Einax-s-
nesi; hann átti son, er Guðmundur hét.
Nú vill svo til að annað eintak lög-
bókarinnar er til í Konungsbókhiöðu 1
Kaupmannahöfn, prentað á skafið
skinn. Liggur þá nærri að ætla að Jón
lögmaður hafi látið gera þessi eintök
lögmönnunum til notkunar. Jón bjó að
Reynistað; þar var áður nunnuklaustur
og þar þurfti tíðabækur, sem Jón hefur
getað notað.
Þetta eintak bókarinnar keypti Lands-
bókasafn af bókaverzlun E. Munks-
gaards í Kaupmannahöfn fyrir rúmum
aldarfjórðunigi, en ekkert er annara
kunnugt um feril bókarinnar eftir 1709.“
Hér á eftir er sagt í fáum dráttum frá
upphafi prentlistar á íslandi. Heimild
er, sem fyrr segir: „Menn og menntir“,
eftir Pál Eggert Ólason.
mt að var Jón Arason biskup, sem
lét flytja fyrstu prentsmiðjuna hingað
ti’. lands. Ekki er vitað með vissu, hve-
nær prentsmiðjan var tekin í notkun, en
talið, að það hafi verið um 1’535. Ein-
hverntíma á tímabilinu 1535—37 var
prentuð eina bókin, sem vitað er með
vissu, að Jón Arason lét prenta,
Breviarium Holense. Talið er fullvíst;
að Jón biskup Arason hafi látið prenta
fleiri bækur í prentsmiðjunni, en þær
Framhald á bls. 10.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
38. tbl. 1984