Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1964, Side 9
r* e{ j-fíi;; j W'UiíMj Í*»íí-;:ÍÍ
lllSiB
mawh \
jmm
■Æm
S»íSö!
dfundarmann í skóla, og þótti það fátítt
á þeim árum. Árið 1812 vígðist hann
prestur að Ásum í Skaftártungu og þjón
aði því brauði til 1823, að honum voru
veitt Holtaþing í Rangárvallasýslu.
Kona hans var Kristín Þorvaldsdóttir
sálmaskálds Böðvarssonar í Holti undir
Eyjafjöllum. Sonur þeirra var séra Ólaf-
ur Pálsson sem seinna var dómkirkju-
prestur í Reykjavík. Séra Páll fluttist
að austan vorið 1823 og settist að í Gutt-
ormshaga.
B enedikt Þórðarson skáld var
fæddur 1769. Hann var vel gefinn mað-
ur og skáldmæltur og er nokkuð af
ljóðum hans til í Eandsbókasafni. Eyrri
kona hans hét Katrín Jónsdóttir. Hún
var mjög heilsuveil og áttu þau því
löngum við nauman kost að búa. En
margir hlupu undir bagga með þeim,
því að Benedikt var mjög vinsæll og
„þakkaði góðgerðir flestum betur“, segir
Sveinn læknir Pálsson. Þau hjónin
eiga konu þá er fmríður hét Björns-
dóttir. Voru þau gefin saman þremur
dögum áður en Katla varð honum að
bana. Þótti þá að vonum merkilegt hug-
boð hans um, að Katla myndi verða sér
að aldurtila, og varð svo áleitið að hann
ákvað að flýja þau örlög. En ekki verð-
ur feigum forðað og Katla lét örlögin
ganga yfir hann, enda þótt hann teldi
sig óhultan eftir að hann var kominn
í Skaftártungu.
S vo stóð á ferðum þessara manna,
að Þórarinn öfjord fór embættisferð
austur í Skaftafellssýslu, og var með
honum fylgdarsveinn er Páll hét. Séra
Páll Ólafsson átti einnig erindi austur
í sína fyrri sókn, til þess að ráðstafa
iþar ýmsu, og slóst hann í för með sýslu-
manni. Þegar þeir höfðu svo lokið er-
indum sínum, héidu þeir á stað heim-
leiðis og komu að Hr-ifunesi laugardags-
kvöldið 13. september. Þarna gistu þeir
um nóttina. Höfðu þeir þá fengið þrjá
flóðbylgjan kom. Svipti hún honum af
hestinum, en hann kom fótum fyrir sig
og hélt sér í hestinn. Flóðbylgjan kast-
aði þeim báðum af hestum sínum, séra
Páli og sýslumanni. Sást prestur ekki
eftir það, en sýslumaður komst á fætur
og óð knálega þangað sem j^enedikt
var. Fylgdarmennirnir þrír voru komn-
ir skemmst út í kvislina og komust við
illan leik til sama lands. Sáu þeir þá
hvar sýslumaður og Benedikt stóðu á
grynningum. En eftir örstutta stund
hneig Benedikt niður í vatnið. Var talið
að hann myndi hafa fengið aðsvif af
kulda, gamall maðurinn, og þar drukkn-
aði hann. Sýslumaður ætlaði þá að
freista þess að vaða austur yfir kvísl-
ina. Brauzt hann sterklega í gegnum
boðaföliin, en kaffærðist von bráðar og
sást ekki framar. En hestarnir náðu allir
landi.
Daginn eftir var ólgan í kvíslinni um
garð gengin. Fundust þá líkin þrjú
skammt fyrir neðan vaðið, og lágu þar
svo að segja á þurru.
Ijúnímánuði 1823 tók Katla
að gjósa. Var þetta talið
15. gos hennar. Það var eitt af hin-
um minni gosuim og stóð ekki nema
í 28 daga. En þess mun þó lengi
verða minnst vegna manntjónsins,
eem varð á Mýrdalssandi um haust-
ið af völdum þess.
Gosið hófst að kvöldi hins 26.
júni og fófu á undan nokkrir
enöggir j arðskj álf takippir með
6tuttu miliibili, og hrikti þá í öllum
húsum í Vík. Sjálft gosið brauzt út
tim náttmálabil með dunum og vá-
brestum, þrumum og leiftrum og
vatnstflóði miklu fram sandana.
Skömmu seinna skall á ógurlegt
hagléh Voru höglin að tveimur
þriðju úr ísi, en einum þriðja af
eandi. Og svo undarlega brá við,
®ð reginfrost gerði til fjalla og
frusu lækir og dý í sjálfum Sól-
tnánuði
* Á þessu ge-kk 1 háifan mánuð, eða
lengur. Mökkinn lagði oftast til vesturs
og varð sandfall mest í vestanverðum
Mýrdal og tók þar af alla haga. Á Sól-
heimum sást varla stingandi strá,
eandfönnin svo hörð, þar sem hún lá
iyvkk á túni og engjum, að varla mark-
eði fyrir spori.
Álftaveri var mest hætta búin af
hlaupum, eins og vant er. Komu þau
hvert af öðru og sagði séra Jón Aust-
xnann, sem þá var prestur á Mýrum, að
tflóðbylgjurnar hefðu orðið 19 meðan
eldurinn var uppi. Fólk flýði suma bæi
og leitaði þangað sem hálendara var
og hafðist þar við í tjöldum.
Hinn 29. júní ruddi vatnsflaumurinn
eér farveg fyrir austan Hafursey og
myndaðist þar nýtt vatnsfall, sem nefnt
var Kötlukvísl, og helzt lengi þar eftir,
en Múlakvísl var þá varia annað en
lækur.
r
" Vosunum letti 18. júlí, en gufu-
mökkur var lengi á-eftir upp af Kötlu-
gjá og einnig úr gígnúm í Eyjafjalla-
jökli svo auðséð var að samband er
xnilli þeirra eldstöðva. En þótt gosunum
linnti, voru alltaf að koma hlaup í Kötlu
kvísl með undarlegum hætti. Stundum
var hún lygn og sakleysisleg, en skyndi-
lega var sem gos kæmi upp í hénni og
risu þar ægilegar holskeflur. Varð kvísl-
ín þá með öllu ófær og manndrápsvatn,
enda fór svo að menn vöruðu sig ekki
á þessu náttúruundri.
‘ Um haustið drukknuðu þrír menn 1
lcvíslinni, eða kaffærðust og' köfnuðu í
eandkvikunni. Það vom þeir Þórarinn
öfjord sýslumaður, séra Páll Ólafsson
og Benedikt skáld Þórðarson.
Þórarinn öfjord sýslumaður var sonur
Magnúsar Þórarinssonar klausturhaldara
®ð Munkaþverá og konu hans Ingibjarg-
ar Hálfdánardóttur Einarssonar rektors.
Þórarinn hafði að nokkru leyti alist upp
tjá föðurbróður sínum, Vigfúsi sýslu-
manni’ Þórarinssyni á Hlíðarenda í
IFljótshlíð (föður Bjarna Thorarensen
ekálds). Þar hóf hann nám, fór síðan
i Bessastaðaskóla og útskrifaðist þaðan
3813. Síðan fór hann til háskólans í
Kaupmannahöfn og lauk þar lögfræði-
prófi 1819. Sama ár var hann settur
■ýslumaður í Rangárvallasýslu, bjó
Eftir Áma Óla
fyrst á Garðsvika, en síðan á Skamm-
beinsstöðum. Líkaði hverjum manni v.el
við hann sem yfirvald. í júlí 1823 var
hann settur sýslumaour í Skiaftafells-
sýslu.
Séra Páll Óiafsson var faeddur 1788
að Korpolfsstöðum í Mosfellssveit. Faðir
hans var séra Ólafur Pálsson, síðar
prestur að Eyvindarhólum, sonur Páls
Jónssonar spítalahaldara frá Elliðavatni.
En móðir séra Páls var Helga dóttir séra
Jóns Steingrímssonar „eldprests'* á
Prestbakka á Síðu. Páll gekk í Bessa-
staðaskóla og útskrifaðist þaðan með
mjög góðum vitnisburði. Var hann gáf-
aður og vinsæll, og er þess sérstaklega
getið til sannindamerkis þar um, að
hann hafi ekki átt neinn óvildarmann né
menn til fylgdar vestur yfir Mýrdals-
sand. Er þar. fyrstan að nefna Bénedikt
skáld Þórðarson. Hann var aðalleiðsögu-
maður þvi áð hann var manna kunnug-
astur á sandinum og vanur vatnamaður.
Auk háns voru svo bændur tveir, sem
hétu Árni og Þoriákur.
bjuggu fyrst að Hvammi í Skaftártungu
og siðar í Herjólfsstaðaseli á Mýrdals-
sandi, og við þann bæ var Benedikt
oftast kenndur. ' Herjólfsstaðasel var
einnig kallað Selholmi og var í útnorður
frá Herjólfsstöðum í Álftaveri fyrir
ofan Skalm og beint fram undan Kötiu-
gjá. Þ\'í var það er fram í sótti, að
uggur mikill greip Benedikt út af því
að búa þarna. Grunaði hann að Katla
myndi fara að gjósa þá og þegar og jökul
hlaupið koma beint á bæinn. Virtist hon-
um sem sér og sínum yrði þá vart undan-
komu auðið, ef hlaupið bæri að fyrir-
varalaust, þar sem vötn voru þar á báð-
ar hendur. Miklaði hann svo þessar
ískyggilegu horfur fyrir sér, að hann
afréð að flýja, og fluttust þau hjónin þá
í húsmennsku að Flögu í Skaftártungu.
Þetta var vorið 1820, en skömmu seinna
andaðist Katrín. Þremur árum seinna
kvæntist Benedikt aftur og gekk að
Snemma á sunnudagsmorgun var svo
lagt af stað frá Hrífunesi. Var þá dimmt
yfir, þoka og mikil rigning, og síðan
gerði á þá hvassa austanátt er þeir komu
á sandinn.
Segir nú ekki af ferðum þeirra fyrr
en þeir koma að Kötlukvísl. Var þá enn
mikil þoka og skóf vatnið í kvíslinni svo
að þeir sóu ekki til lands að vestan-
verðu. Þeim virtist kvíslin mundú vera
vel reið. Ekki er getið um hestakost
þeirra, nema hvað Benedikt hafi verið
á ungum og óvönum hesti, en reiðhestur
séra Páis hafi verið afbragð annara
hesta.
Benedikt lagði fyrstur út í kvíslina
og þeir sýslumaður og prestur á eftir
honum og síðan hver af öðrum. En er
þeir voru komnir út í miðja kvíslina,
var sem botninn í henni lyftist fyrir
ofan þá og kom þar upp ógurleg flóð-
bylgja sem skall á þeim líkt og hoi-
skefla. Benedikt var kominn lengst og
staddur á eyri eða grynningum þegar
88. tbL 1964
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9