Lesbók Morgunblaðsins - 06.03.1966, Blaðsíða 5

usi
PIKUR
Eftir Gunnar Dal
iii
Allir menn stjórnast af löng-
un til að láta sér líða vel
og forðast sársauka og vanlíðan. Og
þetta, segir Epikúr, er mælikvarð-
inn á alla hluti: Hvort ákveðin at-
höfn sé rétt eða góð er komið undir
þeim gæðum eða sársauka, sem hún
veitir. Leiði athöfnin til farsældar
er hún góð og rétt. Hún er hins
vegar röng og ill, ef hún leiðir til
ófarnaðar og þjáninga. Þannig verð-
ur ánægjan eða lífsnautnin að mæli-
kvarða á hvað sé rétt og rangt, gott
og illt (hedónismi). En þekkja verð-
ur allar afleiðingar athafnarinnar.
Sem stundargaman er hún enginn
mælikvarði. Gleðin er eðli hins heil-
brigða lífs, en þjáningin hins sjúk-
lega. Gleðin og lífsnautnin viðhalda
lífinu, en þjáningin er eitur, sem
vinnur gegn því. Það skiptir ekki
máli, hvað veitir okkur ánægju,
segir Epikúr, því að öll ánægja er
í eðli sínu hin sama. Og í sjálfu sér
er engin unaðsemd ill eða röng. Hún
verður það hins vegar, ef hún hef-
ur sársauka og ófarnað í för með
sér. Tilgangur Epikúrs með heirn-
speki sinni er að kenna mönnum,
hvernig hægt er að lifa sem flestar
ónægjustundir og hvernig er hægt
að gera þjáninguna sem minnsta.
Það sem Epikúr telur nauðsynlegt til
að lifa hamingjusömu lífi er þrennt:
Sálarfriður, hreysti og að fullnægja
brýnustu lífsnauðsynjum. Og hin fjög-
ur læknisráð, sem hann hvatti menn
jafnan að hafa í huga til að ná þessu
marki voru: Við skulum ekki óttast
guðina. Við skulum ekki óttast dauð-
ann. Það er auðvelt að finna hamingj-
una. >að er létt að þola þjáninguna.
Öll þessi „læknisráð“ miðast við að
kenna mönnum að varðveita sálarfrið
sinn, því á það leggur Epikúr megin-
áherzlu, engu síður en Stóuspekingar á
hina „stóisku ró“. Hvemig á maðurinn
þá að finna sálarfrið og varðveita hann?
Fyrst af öllu þarf maðurinn að losna
við óttann við dauðann, óttann við
annað líf, óttann við guðina. Hann þarf
að losna við efann, losna við fáfræði
og hindurvitni. Hann þarf að læra að
komast hjá árekstrum við annað fólk,
árekstrum við samfélagið, árekstrum við
lög landsins. Hann þarf einnig að rækja
trú sína, iðka heimspeki og ástunda
hinar fjórar dyggðir: vizkuleit, hóf-
semi, hugrekki og réttlæti.
D auðann þurfa menn ekki að ótt,-
ast, segir Epikúr. Handan hans er ekk-
ert, og það er ástæðulaust að óttast
það, sem maðurinn mun aldrei hafa
neina reynslu fyrir. „Dauðinn skiptir
p" - ■ - - - -■■■■»■ ~ »■■■ i»
SEINNI HLUTI
okkur engu máli, vegna þess að þegar
við erum, er dauðinn ekki, þegar dauð-
inn er, erum við ekki“.
Það þarf heldur enginn að óttast líf-
ið eftir dauðann. Óttinn við dauðann,
segir Epikúr, er einnig bundinn við þá
ímyndun manna, að einhver vitund sé
Hcimspekingur. Forn-gxísk bronsmynd.

V”TB i i íiBBTti ~ ' ~
i
i
tengd hinu ömurlega ástandi líkamans
eftir dauðann, og enn aðrir trúa á hel-
heima og vesæla skuggatilveru sálar-
innar eftir dauðann.
En þetta er fáfræði, sem ber að út-
rýma með þekkingu: — Sálin er efni
eins og líkaminn og gerð úr atómum,
— að vísu hinum fíngerðustu atómum.
í dauðanum yfirgefa sálaratómin líkam-
ann, sundrast út í tómið og öllu er lok-
ið.
Og sízt þurfa menn að óttast reiði
guðanna, því að slík geðhrif þekkjast
ekki meðal guða. „Hindr óforgengilegu
Oft hefur það verið haft eftir
ýmsum spekingum, að í höfunum
sé framtiðar-
forðabúr
mannkyns.
Þetta lætur
ekki undar-
lega í eyr-
um okkar,
sem löngum
höfum feng-
ið björg úr
því forðabúri.
Hins vegar er
Ijóst, að sjó-
sóknin í núverandi mynd forðar
ekki örtvaxandi mannkyni frá
hungri um alla framtíð.
Við höfum fengið aðvörun um að
nú sé gengið of nœrri einum helzta
nytjafiski okkar — og við getum
eins átt von á því, að sagan endur-
taki sig: Að sú síaukna áherzla,
sem allar þjóðir leggja nú á fisk-
veiðar, rýri aðra fiskstofna svo
mjög, að aflinn nœgir okkar vax-
andi þjóð ekki lengur. — Ekki er
ólíklegt, að þörf mannkyns fyrir æ
meiri fœðu verði til þess að tak-
marka þurfi veiðar nytjafisks um
allan heim áður en margir áratug-
ir líða.
En þar með er ekki sagt, að við
höfum tœmt þetta stóra forðabúr.
Tími er kominn til þess að hug-
leiða hvort við getum ekki nú þeg-
ar farið að þreifa fyrir okkur og
kanna þá möguleika, sem lífið í
sjónum umhverfis ísland getur
hugsanlega veitt okkur í framtið-
inni.
Hér er ekki aðeins átt við teg-
undir fiska og annað, sem hrœr-
ist í sjónum, heldur líka og ekki
síður þann margvíslega botngróð-
ur, sem hafið hylur.
Hér er ekki hægt að fara út í
nein smáatriði varðandi þessi mál,
en Ijóst dœmi um það, hve stutt
er síðan við fórum að sinna öðr-
um en þessum helztu nytjafiskum
okkar, er sú staðreynd, að enn tel-
ur stór hluti þjóðarinnar humar
og annan skelfisk ekki mannamat.
Og hve margar raunhœfar tilraun-
ir hafa verið gerðar til þess að
vinna ýmis nothœf efni úr þangi?
Er ekki hugsanlegt, að þangið
gœti skapað stóra möguleika fyrir
efnaiðnað í landinu? Þegar vis-
indamennirnir hafa talað um forða-
búrið í höfunum hefur jafnvel ver-
ið minnzt á skipulagða rœktun á
sjávarbotni — hliðstæða þeirri,
sem fram fer á ökrum og öðru
gróðurlendi ofan sjávarmáls.
Ljóst er, að við þurfum að marg-
falda þjóðarframleiðslu okkar á
nœstu áratugum — og það er líka
Ijóst, að takmörk eru fyrir því hve
lengi við getum aukið veiðar þeirra
tegunda, sem við sœkjumst nú eft-
ir — og höfum gert.
Þessvegna vœri ekki óeðlilegt, að
nú yrði hafið skipulegt, víðtækt
rannsóknarstarf og leitað yrði er-
lendrar aðstoðar til þess að kanna,
hvort við getum ekki þegar hafið
undirbúning að frekari nýtingu
þess forðabúrs, sem við höfum við
bœjardyrnar. Með erlendri aðstoð
er átt við margvíslega tœknikunn-
áttu, sem hér liggur ekki á lausu,
og þær fjölmörgu stofnanir og fyr-
irtœki, sem hafa í þjónustu sinni
ýmsa færustu vísindamenn sam-
tíðarinnar — og þeirra verkefni
er beinlínis að skipuleggja fram-
tíðina: Reikna þróunina út, beina
henni inn á œskilegar brautir, gera
áœtlanir, skapa framtíðina.
Ýmsum mun sjálfsagt finnast
þessar bollaleggingar fjarstæðu-
kenndar — og ekki óeðlilegt að svo
Framhald á bls. 6
6. marz 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5