Lesbók Morgunblaðsins - 06.03.1966, Blaðsíða 7

að or'ði, a'ð lífsskoðun sé ekki eingöngu
og jafnvel fyrst og fremst skilningsat-
riði, eins og margir ætla. Hún er félags-
legt atriði og það mjög þýðingarmikið.
Arflielguð lífsskoðun veitir vaxandi
ungviði þá samstöðu, sem er nauðsyn-
leg til þjóðfélagslegs samhengis, hún
veitir þá fræðslu, sem hvetur til dáða,
þær hugsjónir, sem setja því ákveðið
mark, og er því sá bandvefur, sem teng-
ir þjóðfélagið saman. Barnið verður að
Apamaðurinn Australopethicus.
EFTIR PAL
MENNINGIN
AÐ kerfi hugmynda, lifn-
aðarhátta og tækni, sem á
íslenzku er nefnt menning, er á flest-
um öðrum tungumálum táknað með
orði sem á skylt við gróður, svo sem
culture á ensku eða Kultur á þýzku.
Hvorttveggja má til sanns vegar
færa, því að menningin er séreign
mannanna og þeirra einna, en jafn-
framt er hún lifandi og háð lögmál-
um vaxtar og hnignunar. Dýrin eiga
sér vissa verkkunnáttu eða tækni,
og þá einkum þau sem eru í sama
flokki spendýra og maðurinn, hin-
ir svokölluðu primates eða höfðingj-
ar dýraríkisins, en það er allt apa-
kyn. Þeir apar, sem næst standa
manni að stærð og líkamsgerð, eru
kallaðir anthropoidar eða mannap-
ar, en þær útdauðu tegundir, sem
lagt höfðu leið sína til þróunar í þá
átt, sem vissi til manns, eru kallaðir
hominidar eða apamenn og venju-
lega kenndir við þann stað, þar sem
leifar þeirra hafa fundizt. Einn
þeirra og aðeins einn varð forfaðir
manna, fyrir a.m.k. 600 þúsund ár-
um síðan, að talið er. Hinn breiði
vegur framþróunarinnar skiptist í
Asklepios mcð sl.öngustafinn
V. G. KOLKA
mörg einstigi, þar sem ekki verður
aftur snúið, og hvít og blásin bein
útdauðra tegunda er þar hvarvetna
að finna. Svo fór og með hinn fyrsta
mann, því aðeins ein grein ættar
hans rataði þann þrönga veg, sem
lá til áframhaldandi og vaxandi
mannlífs, og varð homo sapiens, viti
borinn maður. Þeim, sem vilja
kynna sér þennan feril nánar, skal
m.a. bent á — auk bókarinnar eftir
Gordon Childe, sem áður hefur ver-
ið nefnd — nýútkomna (1963) og
mjög myndskreytta bók: Ancient
and Medieval History í bókaflokkn-
um Larousse Encyclopedias.
Maðurinn er algerð nýsköpun innan
líffræðinnar, og einn af frumherjum
mannfræðinnar, Edward B. Tylor, tal-
aði því um hið „breiða bil, sem aðskilur
vitrasta apa villtasta mann“. Annars-
vegar við það eru aparnir, sem hafa
talsverða verkkunnáttu og námshæfi-
leika, hinsvegar maðurinn, sem á sér
menningu, þ.e.a.s. hæfileika til tákn-
rænnar hugsunar.
Menningin er, að mati Tylors, fram-
vinda langs og margbrotins vaxtar, sem
verður því aðeins skilinn, að hann sé
rannsakaður frá rótum, því að „þekk-
ingin á fortíðinni er ávallt nauðsynleg
til skilnings á nútíðinni og þekkingin
á heildinni nauðsynleg til skilnings á
einstökum hlutum hennar“.
L eslie A. White, prófessor í mann-
fræði við Michigan-háskóla, hefur bók
sína: The Evolution of Culture (1959) á
þessari skilgreiningu:
„Maðurinn er einstæður; hann er sú
eina lifandi tegund (species), sem á sér
menningu. Með menningu er átt við
ólíkamlegt (extrasomatic) kerfi hluta
og fyrirbæra, sem eru tengd saman í
tíma og háð táknrænni túlkun . .. AJlir
þjóðflokkar hafa ávallt og allsstaðar
átt sér menningu, engin önnur tegund
hefur átt hana........Sem líffræði-
leg tegund hefur maðurinn mörg skil-
yrði til menningar, og fremst þeirra
allra er hæfileikinn til að nota tákn ....
Darwin hélt því fram, að munurinn á
mönnum og dýrum væri aðeins stig-
munur en ekki eðlismunur, maðurinn
hefði aðeins fuillkomnari möguleika til
hugmyndatengsla (association). betta
hefur og verið skoðun margra sálfræð-
inga, mannfræðinga og félagsfræðinga
fram á okkar daga“.
White færir að því mörg rök og mis-
munandi dæmi, sem hér er of langt að
telja, að þessi skoðun Darwins er ger-
samlega röng. Það er eðlismunur en
ekki aðeins stigmunur á manni og dýri.
Sálarlíf mannsins er algerlega einstætt
og frábrugðið sálarlífi allra annarra
tegunda. Hánn einn er fær um tákn-
ræna hugsun. Margir hugsuðir og vis-
indamenn hafa gert sér fulla grein fyr-
ir þessu og nefnir White m.a. Descartes,
nýnefndan Tylor og líffræðinginn Sir
Julian Huxley, sem margir lesendur
munu kannast við.
White telur það hlutverk menning-
arinnar að þjóna þörfum mannsins, en
þeim má skipta í ytri þarfir og innri
þarfir. Það sem þjónar ytri þörfum, svo
sem fæði, klæði, áhöld og skrautmunir,
lætur hin ytri náttúra í té, en maður-
inn hefur líka innri þarfir, sálarlegar,
FIMMTI HLUTI
félagslegar og andlegar, sem hægt er að
næra án þess að leita til hinnar ytri
náttúru. „Maður þarfnast vellíðanar.
huggunar, trausts, félagsskapar, þess að
finna slikt samræmi í tilverunni, er
geri lífið þess vert að því sé lifað, og
einhverrar tryggingar fyrir góðu gengi
í lífi sínu“ . . . „það er hlutverk menn-
ingarinnar að þjóna þessum þörfum
„andans“ ekki síður en líkamans".........
„þær eru eins raunverulegar og geta
jafnvel orðið enn tiifinnanlegri.“
Síðar í bók sinni kemst White svo
fá fræðslu um, hverskonar veröld það
lifir í og hvernig það á að hegða sér
gagnvart henni. Þegar mest á ríður eru
það trúarbrögðin, sem veita þessa
fræðslu og slík hugsjónaleg stefnu-
mið.
Helgisiðir og hátíðahöld skapa ein-
drægni. Þátttakendurnir bindast and-
legum tengslum og jafnframt félags-
legri framkvæmd. Það örvar tilfinn-
ingalífið, treystir félagsleg verðmæti og
styrkir sameiginlegt hugarþel. Auk alls
þessa eru helgisiðir og hátíðahald upp-
sprettur fagnaðar og fegurðarnautnar.
Dasemd söngvanna, dramatísk áhrif bún
inga og ytra skrauts svala fegurðar-
þorsta fólksins. Þannig lýsir White
menningunni í stórum dráttum.
Deigla tímans
T áknræn merking hljóða eða
orða og orðasamfoanda er upplhaf og
undirstaða allrar menningar. Hún gerir
einni kynslóð það kleift að láta þeirri
næstu í arf reynslu sína í verki eða
hugsun, og menning nútíðarinnar er
reist á verkkunnáttu, háttum og hugs-
un liðinna kynslóða. Við erum arftakar
þróunar, sem tekur yfir tugþúsundir
ára.
Sérhver kynslóð breytir að jafnaði
Framhald á bls. 12.
LEIT AÐ MANNINUM
6. marz 1966
- LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7