Lesbók Morgunblaðsins - 16.10.1966, Blaðsíða 11

Ijjjf \ ° Jóhann Hannesson:
pi ÞANKARÚNIR
S Á viðburður gerðist í menningarsögu vorri árið 1830 að út
kom bók, sem bar titilinn: „Lestrarkver handa heldri manna
börnum, með stuttum skýringargreinum um stafrófið og annað
þar til heyrandi, samið af Rasmúsi Rask, Prófessor í bók-
menntafræði, bókaverði Háskólans og me’ðlim af ýmislegum
lærðum Félögum. Að tilhlutun Hins íslenzka Bókmenntafélags,
Kaupmannahöfn 1830“.
Tuttugu og þrem árum síðar kom út „Nýtt Stafrofskver
handa Minni manna börnum með nokkrum réttritunarreglum
og dálitlu ávarpi til „hinna minni manna“ frá útgefara Ingólfs“.
Það sem spaugilegt er við þessa mjög þarflegu útgáfustarf-
semi fyrri tíðar manna þykjast nútimamenn sennilega sjá, en
fáir koma auga á „alvöruna", sem hér leynist undir. í fyrra
kverinu er sem sé ýmislegt, sem börnum er aldrei kennt nú,
en væri þó þarflegt að kenna þeim. Rask gerir ráð fyrir að
skynsamir menn segi börnunum til við lestrarnámið, og þegar
í bernsku vill hann láta kenna sumt, sem ýmsir fullorðnir
menn læra aldrei.
Umhyggjan fyrir „minni manna börnum" var gömul og
rótgróin í kirkjunni, og Lúther blés í hana nýju lífi með mörg-
um ræðum og merkum bókum um kennslu og uppeldi. Að
taka ekki tillit til framlags siðbótarmanna í þessum efnum er
sögulega séð hrein fölsun og fordómur. í forngrískri og róm-
verskri, fornkínverskri og indverskri menningu er þessi um-
hyggja alls ekki hugsanleg, eins og Dr. Hu Shih, kunnur kín-
verskur heimspekingur, bendir réttilega á. Stafrofskverið handa
minni manna börnum var aðeins hugsanlegt í „vestrænni,
kristinni menningu" eins og Toynbee nefnir menningu vora
í verkum sínum. Tillitið til þeirra, sem minna mega sín, er
sæmdarmerki þeirrar menningar, sem vestrænir menn hafa
ræktað, öld eftir öld.
Þetta sannar þó ekki að vér séum á réttri leið með því að
reyna að troða því sama í alla og reyna að gera alla eins, og
miða allt við „minni manna börn“. Menn eru mjög ólíkir og
bregðast ólíkt við verkum, verðgildum og hlutum. Það var
vordag einn hér í borg rétt eftir skólauppsögn að ég gekk um
nokkrar götur og tíndi upp tætlur af kennslubókum, sem ung-
lingarnir höfðu riffð i sundur og dreift um göturnar í kringum
skólann, einkum til að sjá hvaða efni þeir létu reiði sína öðru
fremur bitna á. Meðal þess efnis var stjórnarskráin.
Nú ber vissulega ekki að beina athyglinni að þeim til-
tölulega fáu, sem þannig hafa farið að ráði sínu, heldur spyrja
hvort rétt sé að farið af þeim sem forystu veita og ákvarðanir
taka. Fjöldi bóka handa börnum og skólaæsku er nú í gluggum
bókabúða, og það er ekki lítið af þessu, sem ber með sér minni
manna keim hvað ytri frágang snertir. Kemur þetta vel í ljós
þegar tekin er íslenzk kennslubók og lögð við hlið bókar í
sömu grein frá einhverri frændþjóð. Þegar líða tekur á vetur,
eru margar skólabækur orðnar heldur vesældarlegar, dottnar
úr bandi og blöð dottin aftan af sumum. Aðrar eru svo væskils-
legar þegar frá upphafi að menn hljóta að fá þá hugmynd áð hér
sé eitthvað lítilvægt á ferðinni, eitthvað sem ekki sé þess virði
að því sé gaumur gefinn. Hins vegar sjá börnin skáldsögur, sem
þannig er frá gengið að þær hljóta að vera ætlaðar meiri háttar
persónum, og eru þó margar lesnar aðeins einu sinni og sumar
aldrei. Þessar bækur standa í hillum í fínum stofum, innan um
húsgögn og málverk og eru „statussymból", táknmyndir um
menningarlega stöðu eigandans. En kennslubækurnar eru það
líka og gegna vel því hlutverki að vera táknmyndir, ekki flott-
ræfilsháttar, heldur venjulegs ræfilsháttar, svo sem sjá má
þegar á veturinn líður.
Með öðrum þjóðum skilja menn betur en hér gildi góðs
frágangs á kennslubókum, enda eru sumar þeirra jafn góðar
eftir margra ára notkun og þær voru í upphafi. Söngbækur
handa norskum börnum eru mjög fallegar, með nótum við
kvæði og söngva, með skreytingum og myndum af öllum hljóð-
færum. Menn ættu að sjá þær — og bera síðan saman við það,
sem hér er til. Eins mætti bera saman bækurnar í stærðfræði,
en sú fræðigrein hefir þá náttúru að vera eins í öllum löndum.
Bækurnar eru auk þess til í úrvali, en það hefir mikið gildi
fyrir kennarana að geta valið þær bækur, sem þeim lætur bezt
að kenna. Skynsamir menn áttu, að áliti Rasks, að hjálpa
börnunum við námið, og það gera sumir ennþá. En það uppá-
tæki að skipta bókunum niður í snepilsleg hefti hefir m.a. þær
afleiðingar að skynsamir menn vilja helzt ekki taka þær sér
í hönd, og sá ræfilsblær, sem á bókunum verður, veldur þvi að
menn vilja ekki hafa þær í hillum, heldur í kössum, þar sem
enginn sér þann minni manna brag, sem á bókunum er. Mönn-
um myndi bregða í brún ef þeir sæu hve mjög aðrar þjóðir
vanda til bókagerðar fyrir börn og unglinga — og gerðu saman-
burð á því, sem vér fáum þeim í hendur.
Vér vanmetum ekki þær umbætur, sem orðið hafa á inni-
haldi sumra bóka á síðari árum, t.d. skólaljóðum, Biblíusögum
og ýmsum fleiri bókum fyrir yngri kynslóðina. Það er fyrst og
fremst sá minni manna bragur og vesaldómur í ytra útliti —
og vér vitum a'ð á sinn þátt í skólaleiðanum — sem vér að þessu
sinni viljum mælast til að menn gefi gaum og reyni að bæta úr.
A erlendum bókamarkaði
Þjóðfélagsfræði:
The Sociology of Religion. Max
Weber. Translated by Ephraim
Fischoff. Introduction by Talcott
Parsons. Methuen & Co Ltd. 1965.
30/—.
Max Weber er einn afkasta-
mesti fraeðimaður um þjóðfélags-
fræði sem um getur og ekki síð-
ur merkilegur. Hann fæddist
1864, stundaði nám við háskól-
ana í Heidelberg, Göttingen og
Berlín. Hann varð snemma pró-
fessor við háskólann í Heidel-
berg og eftirsóttur fyrirlesari.
Hann veiktist alvarlega 1897 og
eftir að hann náði bata, hvarf
hann frá kennslu og helgaði sig
fræðistörfum. í fyrstu lagði hann
sig einkum eftir rannsóknum á
skipulagningu og atvinnurekstri
klaustra á miðöldum. Þessar
rannsóknir opnuðu honum stöð-
ugt ný rannsóknarsvið varðandi
þjóðfélagsfræði. Helztu rit hans
eru ’ „Wirtschaft und Gesellsc-
haft“, „Religionssoziologie" og
„Gesammelte Aufsátze zur
Sozial und Wirtschaf tsgesc-
hichte“. Þessi bók er hluti helzta
rits hans „Wirtschaft und Ges-
ellschaft", sem hann vann að um
fjölda ára og vannst ekki tími
til að ganga frá til fullnustu. í
þessu riti fjallar hann um stöðu
og áhrif trúarbragða innan þjóð-
félagsins, tengsl þeirra og trúar-
legra stofnana við aðrar stofnan-
ir; áhrif þjóðféiagslegrar þróun-
ar á trúarbrögð og öfugt. Höf-
undur telur að trúarbrögð séu að
meira eða minna leyti mótuð af
efnahagslegum og stjórnarfars-
legum aðstæðum og móti einnig
mjög efnahagsstefnur og stjórn-
arhætti. Þetta rit er sá hluti
„Wirtschaft und Gesellschaft",
sem höfundur lauk við áður en
hann lézt 1920.
Saga:
The Pelican History of Greece.
A. R. Burn. Penguin Books 1966.
7/6.
Bók þessi kom út í fyrra hjá
Hodder & Stoughton undir heit-
inu „A Traveller’s History of
Greece“. Þessi bók er einkum
ætluð þeim, sem lítt fróðir eru
um hellenska sögu. Hún er mjög
vel rituð, lifandi og skemmtileg
og mannlýsingar með miklum
ágætum. Höfundur segir þessa
ágætu sögu, allt frá dögum Hóm-
ers og til þeirra daga á fjórðu
öld eftir Krist, þegar Ólympíu-
leikarnir voru bannaðir og
Aþena rúin glæstum goðastytt-
um og heiðnum hofum lokað.
Kristnin kemur þá í stað heiðn-
innar, hinir ódauðlegu guðir
víkja fyrir hinum nýja guði og
þar með var púnkturinn settur
aftan við hina glæstu og tignu
menningu Forn-Grikkja. Bóka-
skrá fylgir auk registurs og tima-
talstöflu.
The Geography Behind History.
W. Gordon East. Nelson 1965.
25/—.
Landshættir, landaskipun og
landslag hafa alltaf haft og hafa
áhrif á gang sögunnar. Þessi bók
kom í fyrstu út 1938 og hefur
verið endurprentuð tólf sinnum
og er þessi útgáfa endurskoðuð
og aukin. Það hefur verið stöðug
eftirspurn eftir þessari bók um
allan heim, enda engin svipaðs
efnis af þessari stærð á mark-
aðnum. Höfundur stundaði sagn-
fræði við háskólann 1 Cam-
bridge og er nú prófessor I
landafræði við háskólann í
London. Þessi bók var upphaf-
lega skrifuð að frumkvæði R. H.
Tawneys prófessors. Höfundur
tekur margvísleg dæmi um þýð-
ingarmikla atburði úr veraldar-
sögunni og sýnir fram á að þeir
verða ekki að fullu skildir né
ástæðurnar til þeirra, nema
tekið sé tillit til veðráttu, lands-
hátta, samgangna, sem markast
af landslagi, og legu atburðasviðs
að fljótum eða sjó. Þessi bók er
skýringarrit við mannkynssög-
una, svo langt sem dæmi hrökkva
og með aðferðum höfundar skilst
betur þýðing landfræðilegra for-
senda að mörgum þýðingar-
mestu atburðum sögunnar.
Fjöldi skýringarmynda fylgir,
auk bókaskrár og registurs.
>f.
BLWEY/'e'S AT ITAGAIN/,
ALWAVS O/sl THE
POLISH, ITMAKK
VER SICK -
E THINKS
MORE 0' THAT
FLIPPIN’ CAR-
VVHY OON'T
YBR KN/T /T
A PULLOVER/
En er hann að! Hann og bíllinn hans. — Alltaf ao buna; maour fær bara khg ju. — hann liugsar meira um þennan blessaðan bíl
HVERS VEGNA
SAUMARÐU EKKI Á HANN PEYSU?
16. október 1968
-LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11