Lesbók Morgunblaðsins - 15.01.1967, Síða 5

20. öld
einkum bókum varðandi Ameríku,
biblíuútgáfum, Shakespeare og ritum
varðandi hann. Að honum látnum hélt
systir hans áfram bókasöfnun og stofn-
aði 100 þúsund dollara sjóð, sem verja
skyldi til viðhalds safninu. Safn þetta
er nú í The Public Library, New York.
Robert Hoe átti prentvélaverksmiðju í
New York og safnaði bókum af mikl-
um dugnaði. Hann safnaði bókum
varðandi Ameríku, skinnhandritum,
Public Library í New York.
Bókasö'n forn og ný X:
Hann bjó í New York og hóf fyrst-
ur bókasöfnun í stórum stíl. Eftir-
sóttustu safngreinarnar voru: ensk-
ar bókmenntir, Caxton-prent, rit
Shakespeares, vögguprent, klassí-
kerar 18. aldar og einkum allt það
er varðaði fund Ameríku og sögu.
Meðal frægustu safnara á 19. öld
var James Lenox. Hann átti ágætt safn
málverka og bóka og lét byggja yfir
safnið um 1870. Hann var sá fyrsti sem
eignaðist Gutenbergsbiblíuna í Banda-
ríkjunum og galt fyrir hana 500 pund,
sem nú þætti spottprís. Lenox safnaði
vögguprenti og keypti Gutenbergs-
biblíuna úr Ashburnham-safninu enska.
Safn hans var selt á árunum 1911-14.
Einn var sá safnari, sem safnaði aðeins
Shakespeare og ritum varðandi hann,
sá var Henry Clay Folger. Safn hana
taldi um 20 þúsund bindi og hann átti
fimmtíu eintök af fyrstu útgáfum verka
Shakespeares, en af þeim eru aðeins
til 190 eintök í heiminum. Hann gaf
Congress Library í Washington safn
sitt og þar er það varðveitt sér. John
J. Astor var stórauðugur skinnakaup-
maður og einn auðugasti maður Banda-
ríkjanna, þegar hann lézt 1848. Hann
stofnaði Astorsafnið í New York, sem
Bókasöfn á 19. og
Effir Siglaug Brynleifsson
sem höfðu nánust tengsl við Eng-
Bandaríki Norðurameríku land og Evrópu. Þrír fyrstu for-
verða efnahagslegt stór- setar Bandaríkjanna áttu ágæt
veldi á 19. öldinni; þegar kemur söfn, einkum þó sá þriðji, Thomas
fram á síðari hluta aldarinnar er Jefferson. Það bar einkum á þessu
framleiðslugeta þeirra meiri en meðal plantekrueigendanna í Suð-
flestra annarra ríkja á jarðkringl- urríkjunum, en þar bar einna mest
unni. Landið var mjög auðugt, á evrópskum líferrdsmáta og smekk.
markaðir virtust ómettanlegir og Verulega stór söfn koma þó ekki
landsfólkið framkvæmdaglatt og upp fyrr en á 19. öldinni og einn
duglegt. Þegar á 17. og 18. öld hefst fremsti og elzti stórsafnari Banda-
bókasöfnun meðal þeirra stétta, ríkjanna var John Allan 1777-1863.
Kunnur lcaupsýslumaður hér í
bæ rakst inn á leiksýningu ný-
lega, eins og af tilviljun, og lýsti
________ _____ ____ því ufir í
| heyranda
I hljóði í hlé-
inu, að hann
vœri löngu
■ hœttur að
sœkja íslenzk
I leikhús, af
I pi| pH því hann
I ■ fl m I vœri orðinn
langþreyttur
•I á að sjá alltaf
sömu leikar-
ana á sviðinu. Þó þessi ummœli
séu að vísu til vitnis um harla
ra
einkennilegt mat á eðli og hlut-
verki leiklistar, skulu þau ekki
gerð að umtalsefni hér, heldur
hitt hvernig kaupsýslumaðurinn
rökstuddi þá kenning sína að
leggja beeri niður íslenzka leiklist-
arstarfsemi.
Hann kvað kominn tíma til að
fslendingar tœkju að sækja leik-
hús nágrannalandanna í stórum
stíl, og skildist mér að hagkvœm-
asta tilhögunin yrði sú að menn
hópuðust saman til leikhúsferða út
í lönd með svipuðum hœtti og ým-
is byggðarlög hafa samtök um
leikhúsferðir til höfuðstaðarins.
Með því móti gœfist kostur miklu
meiri fjölbreytni, bœði að því er
varðaði leikrit og leiken&ur. Meg-
Með því móti gœfist kostur miklu
inröksemd kaupsýslumannsins var
sú, að ísland væri þegar orðið út-
kjálkaverstöð, þar sem menn öfl-
uðu hráefna og stunduðu tíma-
bundna vinnu, en allt frumkvœði í
verzlun, iðnaði og menningu væri
orðið erlent; við værum ekki ann-
að en þiggjendur og betlarar er-
lendra miðstöðvá og væri því hlœgi
legt að vera að burðast með inn-
lenda verzlun, innlendan iðnað,
innlenda menningarviðleitni.
Ekki slcal ég neitt um það segja,
hve marga formœlendur þessi
kenning á hérlendis, en þeir kynnu
að vera fleiri en við kærum okk-
ur um að viðurkenna, og er vax-
andi viðgangur Keflavíkursjón-
varpsins og hraksmánarleg
frammistaða ríkisstjórnar og Al-
þingis í því máli meðal annars til
marks um það.
Sá möguleiki er engan veginn
fjarstœður, að Islendingar gefist
hreinlega upp fyrir ofurmagni er-
lendrar ásœlni á öllum sviðum,
þegar fram í sækir, af því þeir
telji hentugra og gróðavœnlegra að
gerast umboðsmenn og erindrekar
erlendra aðilja, sem sjá hér gull-
in tœkifœri til auðfengins gróða,
eins og á sér víða stað í vanþró-
uðum löndum. Hér eru óðum að
koma upp angar og útibú erlendra
stórfyrirtœkja, sem selja í stórum
stíl alls kyns girnilega munaðar-
vöru, allt frá ritsöfnum niður í
líftryggingar. Við þessu vœri í
sjálfu sér ekkert að segja, ef lands-
menn gerðu sér almennt Ijósa
þörfina á öflugri innlendri við-
leitni við að upprœta þann lúmska
og gróskumikla liugsunarhátt, að
Island hljóti að sœtta sig við hlut-
skipti útkjálkaverstöðvarinnar. En
sú viðleitni virðist eiga næsta
erfitt uppdráttar.
Eitt átakanlegt dœmi um linkind
eða blindu Islendinga á þessum vett
vangi eru tollar þeir, sem ríkið
leggur á pappír og annað efni til
innlendrar bókagerðar, á sama
tíma og erlendar bækur flœða inn
í landið tollfrjálst. Vitanlega eiga
erlendar bœkur að vera tollfrjáls-
ar, en hvernig verður œtlazt til
að íslenzk bókaútgáfa standist
samkeppni við erlendar bækur,
þegar henni er íþyngt með þessu
móti? Enda hef ég heyrt því fleygt,
að brátt muni íslenzkir bókaútgef-
endur sjá sig tilneydda að leita
út fyrir landssteinana, ef þeir eigi
að hafa von um að halda velli.
Furðulegasti þáttur þessa máls er
samt sá, að tollun ?;íkisins á efni
til bókagerðar er, að því er ég bezt
veit, skýlaust brot á reglum Menn-
ingar- og vísindastofnunar Sam-
einuðu þjóðanna (UNESCO), sem
Island hefur átt aðild að undanfar-
in ár.
Sigurður A. Magnússon.
15. janúar 1966.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5