Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.1967, Page 9
ISLENZKIR LISTAMENN
Talað við Thor
Vilfojúlmsson
TÍU ár eru nú liðin síðan 'bókin And-
lit í spegli dropans eftir Thor Vil-
hjálmsson kom út. Sú bók var þýdd
bæði á sænsku og ensku svo sem
kunnugt er. Þær bækur, sem Thor
hefur skrifað síðan Undir gervitungli
(Helgafell, 1959), Regn á rykið
(Helgafell, 1960), Svipir dagsins, og
nótt (Helgafell, 1961) fjalla allar —
ef undan er skilin bókin um Kjarval
auðvitað — að mestu um reynslu
hans á ferðalögum; sjálfur er hann
alltaf nærstaddur í þessum verkum
sínum, í Rússlandi, Frakklandi,
Ítalíu ..... Smásaga eftir Thor í
síðasta jólablaði Morgunblaðsins vek-
ur forvitni mína.
Ég er alltaf að skrifa, segir Thor,
þetta hrúgast upp hjá mér og er orð-
inn mikill bingur. Sjálfur brölti ég í
hrúgunni, reyni að komast upp á hól-
inn og sjá yfir. En, jú;, það er stórt
skáldverk í mótun, og ég geri ráð
fyrir, að það verði einar þrjár bækur
úr þvi efni sem liggur fyrir. Ég held
mér sé óhætt að segja, að fyrsta bók-
in, sé væntanleg á þessu ári
■— Og sögusviðið?
Sagan gerist bæði erlendis og í ís-
lenzkri náttúru. íslenzkt landslag,
landið sjálft, á mjög rík ítök í mér.
■— Mig langar til að vita, hvernig þú
sjálfur skilgreinir skáldverkin í
fyrstu þrem bókum þínum — ef við
tökum sem dæmi Andlit í spegli
dropans. Er það safn smásagna?
Ég er eiginlega í vandræðum með
það. Smásögur? Ég hef ekkert á móti
því. Sjálfur hugsa ég lítið um slíkt,
mér finnst aðrir eigi að finna heitið.
Ég bý aðeins til það sem ég þarf að
búa til og hef aldrei lagt mig eftir
því að læra tækniheiti bókmennta-
fræðinga, allra sízt hjá þeim í norr-
ænudeildinni. En það er víst ekki
komið að því næstu hundrað árin,
að þeir fjalli um mig þar. Ekki veit
ég, hvernig norrænudeildin fer að
því að verja sig svona rækilega gegn
samtímabókmenntum, þeir hafa ekki
hugmynd um, hvað er að gerast og
oft dáist ég að því, hvað þeir eru dug
legir að exportera Gamla heyið ___
þeir eiga fyrningar eins og háttur er
góðra bænda. Annars hef ég heyrt,
að í deildinni núna séu kornungir
menn, sem ekki hefur tekizt að
murka alveg lífið úr og fylgjast dá-
lítið með samtímanum.
Finnst þér þú hafa lært af eða sótt
áhrif til einhverra sérstakra erlendra
höfunda?
Ég næ alls staðar í áhrif. Maður
veit ekki sjélfur, hvað hjálpar manni
mest. Ég hef aldrei vitað af því, að
neinn sérstakur hafi haft áhrif á mig.
Það er þá kannski helzt fólgið í því,
að maður finni stur.dum einhvers
konar samfélag við aðra, sfem eru
að fást við svipuð vandamál. Það
eru vissir hlutir, sem liggja í loftinu
og menn hér og þar, sem taka á móti
þessu og svara hver með sinum hætti.
— Hér á landi er alltaf verið að
reyna að hanka menn á því, að menn
séu að taka eftir einhverjum öðrum,
mér að sá sem færi til Indlands
yrði aldrei sami maður. Kannski
hefur þetta verið mitt Indland
í þeim skilningi, Það sveif líka
mikið á mig, þegar ég las Vef-
arann frá Kasmír. Þá fannst mér
líka Island vera svo stórt. Það gæti
ekki nægt íslenzkum höfundi að
skrifa bara fyrir ísland. Við getum
líka þakkað Laxness fyrir hvað hann
„Mér finnst ég hafa týnt þeim degi sem ég skrifa ekki“.
en jafnvel þótt menn séu afihjúpaðir
sem listrænir myntfalsarar og staðn-
ir að því að stela og setja nafn sitt
við annarra manna verk, þá er bara
sagt, greyið, hann er undir áhrifum,
og það er reynt að umgangast hann
af nærgætni eins og siður er að koma
fram við afbrotamenn hér á landi.
Listsköpun er allt öðruvísi starfsemi.
— Þú myndskreyttii sjálfur fyrstu
tvær bækur þinar. Kom nokkurn
tíma til þess, að þú yrðir að velja á
milli myndlistar og ritstarfa?
Nei, ég er eiginlega bara að leika
mér, þegar ég geri myndir — að auka
sjálfum mér yndi.
— Þú munt einna alþjóðlegastur
íslenzkra rithöfunda. Hvað heldurðu,
að það hafi verið, sem beindi þér í þá
átt?
Það stendur í mér að svara því.
Ég var svo heppinn að komast
snemma í kynni við magnaða erlenda
höfunda.. Á unglingsárunum komst
ég í kast við Tolstoj og Dostojevskí
og sá sem lendir í þessum stóru Rúss-
um, hann verður kannski ekki samur
maður, sérstaklega ekki, ef það er
óiharðnaður unglingur. Hiknar Krist-
jónsson, sem er forystumaður í
fiskveiðideild FAO í Róm, sagði
hefur kæft marga vonda höfunda
með því hvað hann hefur skrifað vel;
stækkað allar kröfur til þeirra.
Hann hefur innflutt heimsmælikvarð-
ann. En það hefur einlhvern veg-
inn ekki legið fyrir mér að binda mig
við minn hrepp.
— Hafði myndlist mikil áhrif í
þessa átt?
Ja, mynd’list var nú lokuð inni í
finum stofum, þegar ég var að alast
upp. Maður kynntist henni helzt af
bókum. Það er svolítið að lagazt — og
þó. Ég rak mig illilega á það, þegar
ég var að skrifa Kjarvalsbókina, að
hún er enn lokið inni í stofum. Maður
hefði getað haldið, að ég fengi varið
dögum — jafnvel nóttum — í Kjar-
valshöll með vinsamlegu leyfi safn-
stjórnar, en sú höll var bara ekki til
þrátt fyrir hrós valdhafanna í sinn
eigin garð fyrir framtakið sem aldrei
náði lengra en taka hver frammí
fyrir öðrum í veizluglaumi og skála-
glami.
— Og bækur þínar um ferðalögin
erlendis?
Ég hugsa aldrei um þær sem ferða-
bækur. Svipur dagsins. og nótt er t.d.
ekki skýrsla um túrisma eða land-
fræðilegar staðreyndir. Þetta er ein
af aðferðum minum til að átta mig
á þeim heimi, sem ég lifi í og hvar
ég sjálfur stend í þeim heimi. Ég
reyni að skynja manneskjuna í dag
í heimi sem er orðinn sameiginlegur,
og hér meina ég Evrópu.
— Finnst þér íslendingar nægilega
næmir fyrir samtíð sinni?
Islendingar eru meiri Evrópumenn
en þeir átta sig á þrátt fyrir amerískt
glamur. Það hefur að vísu skemmt
margt, en ekki meira hér en annars
staðar. Þó vérð ég að segja, að ég
skil ekki þá foreldra, sem gleyma
friðhelgi síns heimilis og hlutverki
þess sem uppeldisstöðvar og bjóða
inn á það efni úr Keflavíkursjón-
varpinu, sem er heppilegt til að
skapa réttan geðblæ í ameríska her-
menn og ætla svo vitlausir að verða,
ef einhverjir ráðamenn, sem bera
ábyrgð á þessu, rumska við og ætla
að bæta fyrir og bægja hermanna-
eldinu á elleftu stundu frá heimilun-
um.
— Leitar alíslenzkt söguefni aldrei
á huga þinn?
Ég mundi segja, að fsland væri
alls staðar nærri í verkum mínum.
Ég er íslendingur og það hefur aldrei
leitað alvarlega á mig að skrifa á
öðru máli en íslenzku — þó ég hafi
reyndar leikið mér að því að yrkja
Ijóð á ensku, en viðfangsefni mitt er
það, hvernig ísland mætir umheim-
'inum. Ég vil stækka heimsmyndina.
Æ, ætli það sé hægt að tala beinlínis
um meðvitað prógram. En það eru,
þegar allt kemur til alls, sameigin-
legar forsendur og sameiginlegar
hættur, sem ákvarða örlög manna.
Kynslóð, sem lifir við möguleika á
atómsprengju hugsar öðruvísi en sú
kynslóð sem lifði í óendanlegum
heimi.
— Form og stíll í verkum þínum
orkaði nýstárlega á sínum tíma.
Ég vona það. Fólk var vanara því
að fá bara hreina og beina sögu og
kannski er ekki lengur ríkjandi að
beita myndskyni við lestur. Menn
eru að týna þessu næmi, það er að
minnsta kosti í hættu. Form? Ég
reyni að finna form sem hæfir því,
sem ég er að búa til. Ég hef engan
áhuga á að taka annars manns form
og reyna að þrengja mínum hlutum
inn í það. Sjálfsagt hefur maður unn-
ið fyrir því að fá slengt á sig að vera
formalisti af þeim afturgöngum, sem
skilja ekki það sem Frakkinn sagði,
„Le style c’est l’homme" — „stíllinn
er maðurinn“. List án forms er ekki
til.
— Og stíllinn. Þú ert þekktur að
mjög myndríkum og íbornum stíl.
Leggurðu mikla vinnu í hann eða
kemur þetta eins og af sjálfu sér?
Það er lítið varið í það, sem fæðist
fyrirhafnarlaust.
— Hvernig er þinn eðlilegi Vinnu-
dagur? Skrifarðu á hverjum degi?
Mér finnst ég hafa týnt þeim degi
sem ég skrifa ekki. Með því að skrifa,
reyni ég að vinna fyrir hverjum degi
— fyrir að fá að vera til.
sv. j.
igengið er að starfi; þó er beimilt að
oiieyta % 1. bjórs eða 20 ol. af léttu vini
með heitri máltíð. .
1. l.ugmennimir láta það ekki á sig
,fiá, þó Raijia fari í háttinn, og leggja
ieið sína til heimi'liis Kaakkoláhtis og
halda þar gleðskapnum áfram, unz all-
ar áfengisbirgðir enu þrotnar, en þá er
klukkan gengin 20 mínútur í þrjú. Þeir
félagar ákveða nú að gista á gestrisnu
heimili Kaakkolahtiis.
Um morguninn 3. janúar, sem er kald-
•ur og drungalegur, rikir undarlegt á-
stand á flugvel'linum í Kruununkylá.
Fanþegar, sem ætla með flugferðinni
AY 311 til Helsingfors með millilend-
ingu í Vaasa og Pori, taka að safnast
saman í flugstöðvarbyiggingunni, en
samkvæmt flugáætlun skyldi lagt upp
'k'l. 7:00. En afgreiðsluopið, þar sem
Kaakikblahti á að afgreiða, er lokað, og
— en um það fá farþegarnir að sjá'lf-
sögðu ekkert að vita — filugvélin DC3
með einkennisstöf'unum OH-LiOC stend-
ur að visu til'búin til filugs á stæði sínu,
en áhöfnin, sem á að filjiúga henni, er
ókomin.
Drykkjufélagarnir þrír hafa sofið yfir
isig. Þegar filugmennirnir sjá fram á
Iþað, a'ð iþeir muni ekki ná í áætlunar-
bílinn út á flugvöll, síma þeir á gistihúsið
•til filugfreyjunnar, Raiju, og biðja hana
að sækja sig í leigutoil.
Fimim míniúitum fyrir sjiö eru þau
loksins kiomin út á flugvöll. Kaakkolahti
snýr sér strax að afgreiðstu faranguris
og farþega, sem bíða óíþolinmióðir. And-
stætt venjum ganga flugfreyjan Raija
og filugstjórinn Hattinen beint að filug-
vélinni. Og í staðinn fiyrir flugstjórann.
'hefur aðstoðarflugmaðurinn samiband.
við flugumferðarstjórnina á leiðinni til
þess að ræða flugskilyr'ðin og sækja
upplýsingar um veðurfarið. Á tæpum
fimmtán mínútum er skoðun á flugvél-
inni lokið og hinir 22 fanþegar eru
komnir um borð. 19.525 kg, eða tæpum
700 kg fyrir neðan bámarksflugtaiks-
iþunga, vegur flugvélin OH-LCC, er hún
ihefur sig til flugs 16 miiniútum á eftiri
áætlun.
Framhald á bls. 12.
12. febrúar 1967
-LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9