Lesbók Morgunblaðsins - 12.02.1967, Blaðsíða 11

The Glass Caga. Colln Wilson.
lArtihur Barker 1966. 21/—.
Colin Wilson kom íram 1
sviðsljósið með bók sinni „Tflhe
Outsider", sem eru snjallar
umþenkingar, settar fram. á
þann hátt, að aiuðmeltanlegar
eru öllum. Hann hefur einnig
sett saman nokkrar skáldsögur
og er þessi sú síðasta. Þetta er
saga dularfullra morða, sem
framin eru í London, morða,
sem virðast ekki hafa neinn til-
gang. Líkin finnaist öll nálægt
Thames og stundum virtist
morðinginn hafa skrifað setn-
ingar eftir Blake á múrveggi
yfir líkunum. Leynilögreglan
er ráðþrota og í vandræðum
sínum leitar hún til eins fremsta
Blake-fræðings í Englandi,
Reades, sem býr út í sveit og
fifir þar heldur frumstæðu
Jífi. Reade er skemmtileg per-
sóna og svo æxlast að hann
leysir morðgátuna. Samtal
Reades og morðingjans í bók-
arlok er ágætlega samið og frá-
brugðið andrúmslofti venju-
legra reyfara. Bókin er
skemmtileg.
Sámtliche Gedichte. Else Lask-
er-Schuler. Kösed Verlag 1966.
DM 12.80.
Else Lasker-Söhúler er oft
flokkuð til þýzku expression-
istanna. Hún bjó lengi í Ber-
lín og kynntist þar þeim höf-
undum og listamönnum sem þá
bar hæst, Trakl, Werfel og
Kokoscha og fleirum. Kvæði
hennar minna á drauma og
fantasíur og gefa fremur öðr-
um verkum ágæta mynd af
þýzkum expressionisma auk
þess að vera með því ágætasta
sem ort var í Þýzkalandi fyrir
og eftir fyrri heimsstyrjöld.
Lasker-Schúler fæddist í Þýzka
landi 1869. Hún var tvígitft og
lifði öfgafullu lífi; Berlín eftir-
stríðsáranna var hennar tími og
bezt naut hún sín í viðræðum
við vini sína á listamanna-
knæpum og kaffihúsum þess-
arar borgar, þar sem gætti
fyrstu merkja þess ragnarökk-
urs, sem skall yfir ættland
hennar og alla Evrópu með
uppkomu göturottunnar frá
Vínarborg. Hún flýði auðvitað
Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR

SVARTI DAUÐI hafði ægiileg áhrif á samtíð sína og gan,g söig-
unnar næstu aldir. Þó gloyma þessu mairigir sagnfræðingar og
Iþótt þeir viti betur, þá snúa þeir upp á söguna með því að
hætta að tafca ti'Hliit itil þeirra djúptæfcu 'breyting.a, sem þá
ur’ðu. í sögufcor.tum menntaskóla á Norðurlöndum eru iinurit,
sem sýna þá gífurlegu misskiptingu eigna, er hófst upp úr
Svarta dauða. í sögu vorri einkenndist tímabilið á eftir af
mönnum, með viðurnefnið „níki“. í drepsóttunum missti kirkj-
a>n mangt sinna beztu manna meðan þeir unnu að hjúkrun og
sáigæzilu, en eftir á eignaðist hún mikinn veraidarauð og flékk
vandiræðamenn og fcverúlanta inn í klaustur sín og aðrar
stofnanir.
Auðugir menn gátu á öldunum upp úr Svarta dauða haft
hag aknennings í hendi sér á stórum svæðum. Auðæifin veittu
mikil völd með ‘iítilili ábyngð, og þar með leita’ði spillingin á.
Menn keyptu og seldu kirkjuleg embætti. Almenningur fagnaði
því að kaupendur væru sem auðugastir, því þegar svo var
þunftd ekki að fcúga almenning með jafn miklum hnaða og
ella. Þetta brask hafði stundum mjög einkenniiegar aifleið-
ingar, einkum ef nýj'ar auðlindir fundust á umnáðasvæðium
brasbaranna, Verðtoólga hlijóp í syndirnar, og syndum fjölg-
aði, og varð æ erfiðara áð £á fyringefningu fyrir sumar þeirra.
Þegar aflátstoréf kornu á mankað, var verð þeirra breyti'legt
eftir efnum og ástæðum kaupendanna. En jafnvel þau dýr-
ustu undanskildu mokknar syndir, sem ekki var hægt að fá
fyrirgefningu á, utan Ihijá páfanum einum. Þessar syndir voru:
1. Samsæri gegn páfa, 2. flölsun páfalbréfa, 3. morð á foiskupi,
4. vopnasala tiil vantrúaðra (einkum Tyrkja),-5. innflutningur
á'Lúns í fcristnina úr döndum vaintrúaðra.
Nútimamenn ,geta skilið hveris vegna fyrstu fjórar syndirnar
hlutu að teljasit aivarlegar, en undrast að álúnskaup af Tyrkj-
um skyldu teljast til stærri synda en t.d. venjuleg morð eða
hórdómur. En tildrög voru þau að í nágrenni Tulsa, sem var
á valdasvæði páfla, fundust auðugax áiúnsuámur árfð 1463.
Fram undir þann tíma var kristnin háð Austuriiöndum um
innflutning þessa efnis. Nú urðu Vesturlönd sjá'Lflbjarga (Mkt
og vér erum með aimanök og dagatöl hér á landi nú) og var
þá toannaður innfilutningur álúns frá vantrúuðum miönnum og
talinn verri igíœpur en flestir aðrir.
Lúxusgræðgin þróaðist líkt og nú, og þræltoinding andans
undir valdi hégómans á síðmiðöldum minnir mjög á sams-
konar tjóðrun á vomi eigiin öld. Meðan bændur og einiflaldiir
prestar byiggðu kirkjunnar eftir þörfum manna, voru þær
sterkar, óbrotnar og heldur þunglamalegar, en gerðu þó fuilt
gagn. Svo komu til sögunnar konungar, aðalsmenn og lista-
menn, arkitektar og önnur stórmenni og tóku að sér a!ð
byggja aðalkirkjurnar og skreyta þær. Um þessar aðfarix sagði
heilagur Bernharður á sdnuim tima: „Auður er dreginn upp
með köðlum auðs. ... Ó hógómi hégómileikans, þó ekki hégóm-
legri en faann er írávita.... Kirkjan kiæðir steina sina guilli,
en lætur eyni sína standa nabta“.
Sem toetur fer v.ar ekki aMs staðar svo. Sumir forntoisk-
upar sáu flyriir þúsundium Æátæklinga af launum sinum, og
eyddu sjáifir minna en sveitalimir 'hjá oss. PíetietannLr og
j afinaðarmenn skópu smátt og smáift velfer’ðankerfi, sem
einnig er tii hjá oes og geriir mikið gagn, sv>o sem menn vita.
„Fuliorðna fiólkið eyðileggur flerminguna fyrir toörnunum
með gjöfum og veizlum". Þetta og annað álíka fær maður að
heyra frá umgu fólki, sem fermt var fyrir fáum áruim og er nú
farið að hugsa meira en margur hyg-gur. Réttara væri senni-
lega að segja að fermingin sé eyðilögð með „hégóma hégóm-
leikans“ — og börnin fái lítið eða ekkert af andlegum gjöfum,
en hins vegar nóg af veraldlegum, sum sennilega svo miki'ð
að þau gætu klætt sig í gull. En þegar þau eldast og vilja fá
að vita greinarmun góðs og ilLs frá ajónanmiði þroekaðs æsku-
'lýðs, þá er ekki til hairnda þeim bók. í menntaskóla er þeim
yifinleitt ekkent bennt um tnú, siðgæði, and'leg oig eiliif verð-
mæti né he'lztu göfugmenni mannúðar og fórn.fýsi. „Hvað
lærðuð þið í menntaskóla um guðfræðina?" spurði umdirriit-
aður nokkra nýstúdenta ifyrir fáum árum. „Við lær’ðum ekk-
ert“ var það skýra og eimfiaLda svan
Meðan þessu fer fram, getum vér ræktað þéttan skóg af
sjónvainpsgáigum í heiLli bong og mörgum þonpum, flutt inn
flota af bíium og bætrt einum hégómanum ofan á annan og
eiríum skattinum ofan á annan og gert skattakenfið áLíka flókið
og aflátskerfið var á síðmiðöldum, svo fáir vita með vissu hvort
þeir halda lögin eða ekki, þótt þeir vilji. Jafnvei þeir, sem
heiiis hugar vinna að uppbyggingu þjóðar og samfélags, verða
ekki iþess áskynja hver rífur niður jafnóðum og þeir byggja
upp. Nauðungin er svo sterk og mangslungin að menn hálda
a'ð hún sé nauðsynleg, jaifnvel þar sem auðvelt er að varpa oki
hennar af sér. Inni í mönnunum sjálfum vex upp nýr harð-
stjóni, stnangari en páfar síðmiðalda, og setur á markaðinn
nýja synd og gefur nýtt boðorð: „Þú skalt ekki dragast aftur
úr öðrum í neinni hégómlegri nýjung”. Að öðrum kosti verður
þú „bannfærður", og enga afilausn er að fá, nema þú lendir í
sliysi eða verðir hættulega veikur. Þá verður við þér tekið í
hreinsunareldi velferðarkerfis e'ða einhverrar af stofnunum
þess, og reyns'lan sýnir að margir vilja þaðan hvergi fara,
enda getum vér ekki án þess verið á vorri öld.
A erlendum bókamarkaði
land 1933 og hafðist við, fyrst
í Sviss og síðar í Palestínu, en
þaðan var hún að langfeðga-
tali. Og þar lézt 'hún 1945.
Selected Poems. John Heath-
Stubbs. Oxford University
Press 1965. 30/—.
Höfundur hefur sjálfur valið
þau kvæði, sem hér birtast, úr
sjö ljóðabókum, sem birzt hafa
eftir hann síðan 1942, alls sex-
tíu og fimm kvæði, auk nítján
uýrra kvæða. Heath-Stubbs
hefur stundað kennslu og einn-
ig starfað við útgáfufyrirtæki.
Bækur hans hlutu lofsamleg
ummæli, meðal annars í „The
Times Literary Supplement",
en. þeir sem skrifa ritdóma í
það blað, hafa næmt nef eink-
um fyrir moðreyk og sundur-
lausu gerviljóðarusli. Höfund-
ur hneigðist í fyrstu til róman-
tískrar ljóðrænu, en í síðari
bókum hefur stíll hans fergzt
og fágazt Hann var mikill vin-
ur Sidney Keyes. Þeir kynntust
1 Oxford, en Keyes var af
flestum talinr. efnilegasta
yngra ljóðskáld Breta (lézt
1944, þá aðeins tuttugu og eins
árs að aldri), og hafði hann
mikil á'hrif á mótun Heatih-
Agnon, Shmuel Yosef: Two
Tales. Walter Lever þýddi
úr hebresku. London 1966.
237 s.
Tvær stuttar skáldsögur eftir
Nóbelsskáldið Agnon. Þær
heita: Betrotihed og Edo and
Enam.
Baines, Anthony: Musical
Instruments Through the Ages.
London 1966. 344 s., myndir,
uppdrættir.
Safnrit um hljóðfæri, smíði
þeirra og þróun, allt frá því er
hinn frumstæði maður fyrst
Stubbs. Auk ljóðabóka hefur
Heath-Stubbs skrifað leikrit og
sett saman sýnishorn nútíma
ljóða, meðal þeirra „The Faber
gerði sér hringlu og reyrflautu
til vorra daga.
Fridegárd, Jan: Trágudars
land. Sth„ 1964. 157. s.
Gryningsfolket. Sth. 1965. 153
s. Vasabrotsútgáfa.
Skáldsaea frá víkingaöld um
ambáttina Ausi og þrælinn
Holme, ástir þeirra og örlög.
Kom fyrra bindi fyrst út 1940
og hið síðara 1944.
Lexikon över modern konst.
Svensk redigering Sven Löv-
gren. Sth., 1965 377 s„ myndir,
lilmyndir.
Book of Twentieth Century
Verse“ ásamt David Wright.
Four Tragedies and Octavia.
Seneca. Translated with Intro-
duction by E. F. Walting. Peng-
uin Books 1966. 6/—.
Seneca setti saman leikrit,
auk rita um heimspeki og bréfa.
Þó er þetta ekki óyggjandi, en
heimildir skortir til þess að af-
Uppsláttarbók um lista-
menn og listastefnur með 350
uppsláttarorðum.
Pereira, Michael: Mountains
and a Shore. London 1966. 244 s.
myndir, landabréf.
Höfundur lýsir ferð sinni um
lönd Tyrkja í Litlu-Asíu. Hann
fór meðfram strandlengjunni
frá Tarsus til Marmaris og
einnig langar ferðh um há-
lendið inni í landi. í bókinni
eru margar myndir af þessum
sögufrægu slóðum og einnig
landkort.
sanna Seneca sem höfund
þeirra leikrita, sem birtast í
þessu kveri og eru mjög svo
nálægt því að vera stælingar
grískra leikrita. Þessari útgáfu
fylgir ágætur inngangur, þar
sem útgefandi sýnir fram á
áhrif þessara leikrita í gerð
Seneca á fyrstu ensku leikrita-
skáldin.
Slierman, D. R.: Into the Noon
day Sun. London 1966. 159.
Skáldsaga frá Suður-Afríku,
þar sem ljónaveiðar eru stund-
aðar sem þáttur í lífsbarátt-
unni, þar eð ljónið er konungur
kjarrsléttanna og konungnum
ber að auðsýna virðingu ella
hefnir það sín.
Smith, Brian: Memory. London
1966. 214 s.
Dr. Smitfa reynir í bók
sinni að greina, hvenær við
með réttu getum sagt að við
munum og hvað það er, sem 1
raun og veru gerist í hug okk-
ar, þegar við munum. í bók
þessari er ýmislegt, sem orkað
getur tvímælis, en einmitt það
vekur oft fremur til umhugs-
unar heldur en fullkomin var-
kárni af höfundarins hendi.
E. H. F.
12. febrúar 1967
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS U