Lesbók Morgunblaðsins - 02.04.1967, Blaðsíða 8

að amast enginn lengur við konungdæminu.
John Osborne, hinn reiði Breti, urraði: „Ég er á
móti konungstákninu, af því að það er dautt, það er
aðeins gullfylling i tannlausu gini.‘' En þetta var nú
fyrir nærri áratug síðan og jafnve; Osborne hefur
róazt. Fyrir eina tíð var andúð á kóngum svo rík, að
jafnvel Bandaríkjamenn sem í rauninni dá kónga,
tóku undir ummæli Marks Twains:
„Það hefur aldrei verið til það hásæti, sem ekki
hefur verið roðið blóði.‘
Þetta á ekki við kóngana í dag, þeir eru ekki leng-
ur neinir þorparar og það sem myndi vekja mesta
undrun Marks Twains, ef hann mætti líta upp úr gröf
sinni, væri ekki hversu margir kóngar hefðu misst
kórónur sínar, heldur hitt, hversu margir héldu
þeim enn.
Hin miklu kóngamorð og lýðveldishy ggja, sem hófust
með frönsku stjórnarbyltingunni, náðu hámarki í
fyrri heimsstyjöldinni. Það var Edward VII, sem síð-
astur allra evrópskra kónga lék konungshlutverkið
af þeirri reisn. sem hæfði fyrri tíðar kóngum. Útför
hans þann 20. maí 1910 var prýðileg sviðsetning á
lokaþætti kóngatímans. Hlaðnir orðum og skrauti,
svo að skrölti i, fylktu sér á eftir líkvagni hans: einn
keisari, níu kóngar. fimm ríkisarfar, 40 konungborn-
ir aðalsmenn, þrjár drottningar og fjórar ekkjudrottn-
ingar Að útfö.rinni lokinni héldu þau öll heimleiðis
til hásæta sinna og halla, hirðar og riddaraliðs og
horfðu á veröld sína liðast sundur Það voru ekki
liðnir fimm mánuðir þegar Portúgal hafði flæmt
Manuel kóng úr hásætinu og lýst yfir stofnun lýð-
veldis, og næsta kynslóð horfði á kónga og keisara
Rússlands. Austurríkis. Þýzkalands. Grikklands og
Spánar velta úr hásætum sínum. ítalska konungs-
fjölskyldan hékk í veldisstóli þar tii 1946. Þegar sá
tími var kominn, fylltu uppgjafakóngar hina alþjóð-
legu skemmtistaði og höfðu sér til fylgdar fámenna
flökkuhirð. og ljóminn var tekinn að fölna og minn-
ingarnar voru sárar. Konungdæmið virtist vera komið
að þeim sögumörkum. þar sem sagan breytist í skop-
legan söngleik.
Þegar á móti blæs.
Samt er það svo, að í dag virðist síður en svo, að
konungdæmið sé liðið undir lok með þjóðum. Spánn
hefur á prjónunum að endurreisa konungdæmið til að
tryggja pólitískt jafnvægi. í mörgum Asíu- og Afríku-
ríkjum virðist konungdæmið eitt þess umkomið að
halda þessum ríkjum saman, sem annars myndu lið-
ast í sundur af illvígum deilum og nýjum félags-
legum viðhorfum.
Þetta getur jafnvel einnig átt við um sum Evr-
ópuríkin. Vissulega steðja margvíslegir erfiðleikar að
ríkjandi kóngum í dag. Hinn ungi konungur Grikkj-
anna stendur í ströngu við stjórnmálamennina í
landinu, þar sem stjórnmál eru leikin eins og karate-
glíma (sem Konstantín er að vísu vel að sér í) —
Hussein Jórdaníukonungur gerir það, sem hann get-
ur, til að verjast þeim, sem vilja hann og konung-
deemi hans feigt og eru studdir af hinum vinstrisinn-
uðu nábúum hans, Sýrlandi og Arabíska sambands-
lýðveldinu. Það er ekki lengra síðan en í byrjuðum
desember síðastliðnum, að Afríkuþjóðin Búrundí gerði
enda á 400 ára konungsstjórn ættar Ntare V kon-
ungs.
Þrátt fyrir þetta er það enn svo, að þær tvær tylftir
kónga, sem skráðar eru í Statesman’s Year-Book og
bera kórónur, eru virkar í lífi þjóða sinna. Þeir eru
studdir af gömlum bandamanni í nýju gervi —
þjóðernisstefnunni. Því meir sem fólk þjappast sam-
an vegna þess hve líf manna við nútima þjóðfélags-
hætti er samtvinnað, virðist eins og fólkið haldi þeim
mun rótgrónari tryggð við gamlar venjur og siði. Og
það virðist eins og fólkinu finnist konungurinn vera
meira sameiningartákn heldur en forsætisráðherrann
eða forsetinn. ..
Það blés ekki byrlega fyrir Belgum, þegar Þjóð-
verjar ruddust inn í landið 1914. Þá var það, sem
Albert kóngur, sem eitt sinn var aðeins ríkur slæp-
ingi, tók á sig rögg og leiddi þjóð sína hraustlega
í baráttunni við innrásarherinn. Barbara Tuchman
lýsti þessu í The Guns of August, þar sem hún
sagði:
— Eitt af hinum fáu dæmum sögunnar um hetju-
dáðir þjóða er að finna hjá Belgum, og hin brota-
lausa samvizka konungsins varð þjóðinni það tákn.
sem gaf henni yfirnáttúrlegt afl.
Það var ekki heldur bjart framundan hjá Dönum,
þegar nazistarnir hertóku þá 9. apríl 1940. Svo var
það næsta morgun, að hinir döpru Danir sáu Kristján
konung sinn á hestbaki, þar sem hann reið eins og
KÓNGARNIR ERU
EKKI ENNÞÁ MÁT
ÞAÐ LIFIR LENGI í GÖMLUM GLÆÐUM OG
ENN BÝR HASÆTIÐ OG KÓRÓNAN YFIR
TÖFRUM. ÞEGAR KÓNGARNIR HAFA
VERIÐ RUNIR HINU PÓLITÍSKA OG HERN-
AÐARLEGA VALDI, ÞA VIRÐAST ÞEIR A
NÝ VERA AÐ ÖÐLAST ÞANN TÖFRAMATT,
SEM KONUNGSTIGNINNI HEFUR LÖNGUM
FYLGT.
hans var vandi og ekkert hefði ískorizt um stræti
Kaupmannahafnar, og lét sem hann sæi ekki þýzku
hermennina.
Þessi einfalda athöfn var ómetanlegur siðferðileg-
ur styrkur allri þjóðinni á þrengingatímum henn-
ar. Seinna þetta sama ár, þegar Kristján konungur
varð sjötugur var búið til lítið merki með einkenn-
isstöfum hans og fest í grunn danska fánans og síðan
borið af hverjum einasta dönskum manni að heita
mátti meðan stríðið stóð.
Ótti við konunga hefur alltaf verið blandaður ást
og þörf fyrir kónginn. Jafnvel Sál konungur var kjör-
inn til konungs gegn ráðum og vilja Samúels spámanns
sem varaði ísrael við konungi, „sem mun taka syni
yðar .... og hann mun taka dætur yðar .... og sá
dagur miun kotna, að þér grátið vegna konungs yð-
ar ....“
En fólkið heimtaði sinn kóng:
„Konung viljum vér nafa yfir oss, að vér iwegum
með því líkjast öðrum þjóðum, og konungurinn megi
dæma oss, og ganga fyrir oss og berjast fyrir oss.“
Og drottinn bænheyrði fólkið og sagði við Samúel:
„Hlustaðu á kveinstafi þeirra og gerfðu þeim kon-
ung.“
Hvenær á að drepa kónginn sinn?
Konungsdýrkunin með öllum sínum leyndardómum
nær allt aftur í gráa forneskju. Kóngarnir voru ekki
aðeins kraftajötnar, sem gátu hrifsað til sín fegurstu
konurnar og barið niður aðra karlmenn í ættbálkn-
um, heldur voru þeir einnig töframenn — og hinn
ómetanlegi tengiliður milli lítils hóps óttafullra
manna og hinnar miklu náttúru, sem færði mönnum
ýmist ríkulega uppskeru eða algeran uppskerubrest;
veitti þeim hamingjuríkt líf eða sló þá með plág-
um. Töframennirnir voru mjög dýrmætir í viðureign-
inni við þessi náttúruöfl og þess vegna varð að gæta
þeirra vandlega, gegn því að þeim væri ekki rænt eða
þeim spillt af utanaðkomandi óhreinindum, og stund-
um voru þeir geymdir í myrkri til að sólin spillti þeim
ekki eða tunglið, og stundum var þeim bannað að
snerta jörðina, svo að hún drægi ekki úr þeim kraft.
Ef töfrarnir brugðust þannig að uppskeran brást eða
veiðarnar eða óvinurinn sigraði, þá var tími til kom-
inn að losa sig við gamla kónginn og fá sér nýjan.
Þessar konungshugmyndir ríktu alveg fram á okk-
ar daga. Kóngurinn var talinn guðleg vera sem bjó
yfir töfrakrafti og læknmgamætti, ef hann snerti
fólk. Þessi trú á lækningamátt kónga hvarf jafn
skyndilega og trúin á, að konungurinn ríkti i krafti
Guðs — að minnsta kosti varð sú raunin á Vest-
urlöndum.
Konungum nútímans má í stórum dráttum skipta
í þrjá hópa: Evrópska konunga, sem eru nánast fund-
arstjórar á ríkisstjórnarfundum og ríkja að vísu yfir
þjóð sinni, en eru ekki aðal-framkvæmdastjórar. Síð-
an eru það afrísku ættarkóngarnir, sem enn
stjórna af hes’baki. og pá nimr guðlegu Asíukóngar,
sem eru nú að vísu að missa guðdóm sinn, en halda
samt valdi sínu og eru einna næst því allra konunga
að halda enn við lýði hinni gömlu hugmynd um að
konungdæmi sé verndað af guðdóminum.
Stjórnvald nútímakonunga er mjög misjafnt og er
frá núlli hjá kóngum í Evrópu upp í vald
það, sem kóngar Gamla testamantis höfðu, og þann-
ig er enn um Haile Selassie, þetta óforgengilega ljón,
sem stjórnar Eþíópíu.
Konunglegur búnaður er jafnbreytilegur og vald
konunganna, og mætti þar nefna hina samanvöðluðu
regnhlíf Friðriks Danakonungs, sem hann notar þeg-
ar hann gengur í búðir, og síðan níutíu regnhlífa há-
sæti Bhumibols konungs í Thailandi.
Kampavíns- og gleðimeyja-kóngarnir eru horfnir
eða alveg að hverfa; hinir ókrýndu einræðisherrar
eða olíumilljónungarnir geta miklu fremur leyft sér
slíkan munað en kóngarnir í dag.
Við lifum á þeim tímum, sem gagnrýnandinn Kings-
ley Martin hefur nefnt „Sjónvarpskonungdæmið.“
og ekkert kóngahús stendur í jafnströngu til að halda
reisn sinní á þeim vettvangi og það brezka né sýnir
aðra eins leikni við að nota sér sjónvarpsskerminn.
Virðuleikinn og fjarlægðin, sýningarnar, hraðinn á
vettvang, þegar ógæfa steðjar einhvers staðar að með
þjóðinni, og kílómetralöngu skrautborðarnir og tign-
armerkin, er allt ágætur efniviður fyrir sjónvarps-
áhorfandann og hann hefur bæði gaman af þessu og
finnur til þægilegrar öryggiskenndar.
Hinn brezki veraldarmaður lítur á þetta allt sem
heldur þreytandi og kjánalegt grín, en telur samt kon-
ungsfjölskylduna mjög hreina og beina og yfirleitt
dáir fólkið hana af næstum trúarlegri tilbeiðslu, og
engum dettur í hug í alvöru, að Bretar eigi að losa
sig við konungdæmið, þó ekki væri vegna annars en
þess, að Bretar geta ekki ímyndað sér, hvað ætti að
koma í staðinn. Hinar áköfu umræður um það, hvort
Karl prins á að fara á háskóla eða ekki, lýsa því vel,
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
2. apríl 1967