Lesbók Morgunblaðsins - 09.04.1967, Blaðsíða 10

I nflúensuveiran, sem teygir út anga
sína, tilbúin að hremma og eyðileggja
hverja þá lífsfrumu sem hún nær til, er
mannkyninu mikill ógnvaldur. Fyrir að-
eins ári, þegar mynd af líkani veirunnar
bírtist i aprílhefti tímaritsins Life, réðu
læknar ekki yfir neinni þeirri töflu eða
hylki er ráðið gæti niðurlögum hennar
— eða nokkurrar veiru yfirleitt. En nú
er að koma á markaðinn undursamlegt
nýtt lyf, sem symmetrel nefnist, og mun
það valda straumhvörfum í eitt skipti
fyrir öll. Því ber að þakka að inflúensu-
veiran — a.m.k. hin uggvekjandi A2 teg-
und, í daglegu tali nefnd Asíuflensan —
hefur glatað ónæmisyfirburðum sinum
gagnvart kemískum efnum, og vonir
glæðast um að aðrir veirufjendur muni
brátt verða undir sömu sök seldir.
Symmetrel, sem svo er nefnt vegna
hinnar fagurlegu symmetrísku bygging-
ar sameindanna, á sér óvæntan uppruna:
E. I. du Pont de Nemours & Co.
Du Pont félagið sem á stærstu efna-
verksmiðjur í heimi er frægast fyrir
framlag á efnum sem taka fram náttúru-
einum eins og nælon, teflon og corfam.
En nýlega hefur það fært út kvíarnar í
sameindarannsókn sinni yfir á svið líf-
rænna frumeinda með þeim heilaga á-
setningi, „að grípa inn í þróun lífrænna
efnasambanda, almenningi til hagsbóta.“
Fyrsti árangurinn, symmetrel, hefur
hrundið Du Pont inn í nýtt ævintýri —
lyf j afr amleiðsluna.
Hið nýja lyf (sem heitir fullu
nafni amantadine hydrochloride) vakti
skammvinnar deilur um öryggi þess í
notkun en Matvæla- og lyfjaeftirlitið
batt enda á þær með viðurkenningar-
stimpli sínum. Læknar í Bandaríkjunum
gefa nú út lyfseðla á symmetrel en þar
hafa fram ,að þessu ekki gengið neinar
farsóttir, er gefið gætu víðtæka reynslu
af lyfinu.
S ymmetrel hefur um margt sér-
stöðu í sögu lyfjafræðinnar. Auk þess að
vera fyrsta inflúensulyfið og fyrsta inn-
tökulyf við veirusjúkdómum, sem kem-
ur á markað í Bandaríkjunum, þá er
symmetrel algerlega samansett efni,
efnafræðilega óskylt öllum öðrum lyfj-
um sem nú eru á markaðnum. Ennfrem-
ur verndar það öllu fremur en að það
lækni sjúklinginn, sem bóluefnin ein
hafa hingað til verið fær um. Það gæti
því orðið upphaf nýs tímabils í
„Chemoprophylaxis" eða lyfjavörn gegn
sjúkdómum.
Symmetrel er fyrsti áþreifanlegi ár-
angurinn af 12 ára leit að veirudrepandi
lyfi, sem Du Pont félagið hefur fram að
þessu fórnað 100 vinnuárum af tíma sín-
um og 8 milljónum dala af því fé sem
það ver til efnafræðirannsókna. Fyrir
tólf árum virtust sáralitlar likur fyrir
uppg-'itvun sliks veirulyfs. Sulfa- og
fúkkalyf voru hin venjubundnu vopn
gegr. sýklunum en veirur voru álitnar að
mestu ónæmar fyrir kemískum árásum.
Það var ekki eingöngu vegna smæðar
þeírra. Vandinn var fólginn í grundvall-
areðli sýkingarinnar. Sýklar eru full-
skapaðar og sjálfstæðar einfruma líf-
verur. Á meðan þær vinna skemmdar-
verk sín eru þær næmar fyrir efnasam-
böndum í blóðstraumnum. En veirur
gefa ekki nærveru sína til kynna á
neinn hátt fyrr en þær hafa brotizt inn
í frumurnar. Þegar einkenni sýkingar
koma í Ijós, er eina leiðin til að vinna
á þeim að elta þær inn í frumurnar. Lítil
von virtist til þess að drepa veiruna án
þess að valda um leið óbótaskemmdum
á sjálfri frumunni.
Fyrsti raunverulegi sigurinn gegn
veirunum var unninn árið 1062, þegar
dr. Herbert Kaufmann við Florida-há-
ekólann sannaði að efnasamband, sem
kallað var IUDR, gæti hvorttveggja
varnað og læknað herpes keratitis,
veirusýkingu í augum, sem oft veldur
blindu. Enginn gat sagt með vissu
Íhvernig IUDR verkaði, en margt benti
tií þess að efnasamsetning IUDR glepti
Nýft
undraefni
frá Du Ponf
myndar
varnarvegg
gegn veirum
utan um
lifandi frumur
og gefur vonir
í barátfunni
við krabba-
meiniB.
EFTIR
ALBERT ROSENFIELD
Veiruna til að villast á því og öðru efni,
fhymidine, sem henni er nauðsynlegt til
vaxtar. Ef duglegur og listfengur mat-
sveinn gæti framleitt gervimat úr sagi
og plasti, sem hefði sama bragð og áferð
og raunverulegt kjöt og kartöflur, og
einhver maður villtist síðan á gervi-
matnum og héldi áfram að borða hann
í stað raunverulegs matar myndi hann
brátt fara að þjást af næringarskorti.
Eitthvað þessu líkt virðist koma fyrir
herpes veiruna þegar hún villist á IUDR
og thymidine.
En IUDR var aðeins hægt að nota
beint á augað. Eiturverkanir þess voru of
miklar til að hægt væri að taka það inn
og láta það vinna á útbreiddri veiru-
sýkingu. En árið 1963, um líkt leyti og
IUDR var að byrja að vekja athygli, var
brezkur vísindamaður í Indlandi, dr.
D. J. Bauer, að gera tilraunir með annað
lyf, marbóran. í rannsóknarstofunni
hafði það lofað góðu um áhrif gegn
bóluveirunni. Nú hafði sannazt með
svæðatilraunum í Indlandi að það veitti
fólki raunhæfa vörn gegn bólusmitun.
Marboran er nú framleitt í Bretlandi af
Burroughs Wellcome efnaverksmiðjun-
um. Söluleyfi hefur ekki enn verið veitt
tfyrir því í Bandaríkjunum, að nokkru
vegna aukaverkana þess en aðallega
vegna þess að engin þörf er fyrir það
þar.
Er hér var komið voru vísindamenn
farnir að nota hópa sjálfboðaliða frá há-
skólunum til þess að reyna Du Pont lyfið
sem síðar var nefnt symmetrel.
Kveikjan að symmetrel lyfinu var
samsetning sem hvergi var til nema í
Idraumheimi efnafræðings nokkurs. Sá
tvar Þjóðverji, Decker að nafni, sem árið
'1924 hugsaði sér hástaðlaða kolvetnis-
sameind, uppbyggða eins og búr, og nið-
mrröðun kolefniskjarna í líkingu við
ttcristallanetið á demanti. Hann hafði
engan raunhæfan tilgang í huga, heldur
Ihafði hann einfaldlega hrifizt af hinum
glæstu kennibundnu ályktunum er bentu
til raunveru slíkrar sameindar. Efni
þetta var um síðir einangrað í steinoliu
og örlítið magn unnið úr henni eftir
margra ára starf. Árið 1956, eftir 23 ára
þrotlaust erfiði, var hin demantlíka efna-
blanda — adamantane — ennþá allmikið
Isjaldgæfari og dýrari en demanturinn
sjálfur. Þá var í Princeton uppgötvuð
einfaldari aðferð við samsetninguna og
Var einkennilegt nýtt efnasamband feng-
Sð til athugunar og tilrauna. Du Pont
tfyrirtækið fann því fljótt stað í veiru-
ttyfjaáætlun sinni.
Vitanlega voru gerðar ýmsar tilraunir
með sameindina — slík eru örlög allra
sameinda sem Du Pont berast. Brátt
sýndu viss afbrigði hennar ákveðnar
hömluverkanir á ræktaðar Asíuinflú-
ensuveirur. Eitt afbrigðið,er nefndist am-
antadine hydrochloride, var sérstaklega
áhrifaríkt. Tilraunir með dýr gáfu til
kynna að það gæti í raun og veru varn-
að sýkingu af Asíuinflúensu, án teljandi
skaðvænlegra aukaverkana. Tilraunir
með fimm dýrategundir og fáeina sjálf-
boðaliða báru mjög örvandi árangur:
lyfið dreifði sér ört um líkamann. Það
bafði engin áhrif á eðlilega móteiturs-
myndun líkamans. Og það reyndist ó-
Tjúfanlegt — eins og nafnið „adamant"
bendir til — 90% skildust óbreytt út frá
líkamanum með þvaginu, 50% innan sól-
'arhrings frá því að það var tekið inn.
Athyglisverðast af öllu var hvernig lyfið
Virtist vinna. Það gerði hvorki að drepa
né jafnvel ráðast að veirunum. Það örv-
aði ekki mótstöðu líkamans með því að
mynda móteitur eins og bóluefni gerir.
Ekki glapti það heldur veiruna í líkingu
við IUDR. Það lagðist yfir ytri himnu
frumunnar og myndaði einskonar sam-
eindamúr, sem hindraði veirurnar í að
ráðast inn í frumuna.
Sú staðreynd að 90% lyfsins leyst-
ust fljótlega frá líkamanum þýddi, að
taka yrði það inn á hverjum degi ef
áhrif þess ættu að haldast. Og virkni
þess — ef það verkaði þá í mönnum —
þýddi, að litlar líkur væru til þess að
það kæmi nokkrum að gagni sem þegar
hafði smitazt af Asíuflensunni. Að
mynda sameindamúr utan um frumuna
yrði þá líkt því að læsa hænsnahúsinu
eftir að refurinn væri kominn inn. Samt
sem áður myndi óbólusettur einstakling-
ur, sem staddur væri á svæði þar sem
brotizt hefði út Asíuinflúensufaraldur,
eða þar sem búizt væri við faraldri, eða
ef einhver í fjölskyldu hans tæki veik-
ina, geta haldið sér ónæmum með því að
taka inn symmetrel á hverjum degi. Að-
alspurningin var að sjálfsögðu hvort
symmetrel myndi haga sér á sama hátt
í mannslikamanum og það gerði í rækt-
uðum vefjum og líkömum dýra. Aðeins
tilraunir gátu skorið úr um það.
“arla eru nokkur rannsóknarverk-
efni jafn full af fallgryfjum og tilraunir
með áhrif lyfja á sjúkdóma í efri hlut-
um öndunarfæranna. Þeir geta stafað af
150 eða fleiri mismunandi veirum, og
emkennin eru mjög lík. Undirbúnings-
svæðisrannsóknir á symmetrel spáðu
góðu. En hið sama hafði átt við um
annað inflúensulyf (ekki frá Du Pont)
tveim árum áður — sem hafði svo reynzt
Dr. Jurg A. Schneider, forstjóri lyfja-
rannsóknadeildar Du Ponts, heldur á
eftirlíkingu af amantadine-sameind, sem
symmetrel er byggt á.
SYMMETREL
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
9. apríl 1967.