Lesbók Morgunblaðsins - 25.06.1967, Blaðsíða 11

voru vestur um haf. En nú færðist skö»-
in upp í bekkinn er landar vestra hugð-
ust gera sér lítið fyrir að gjörsópa ís-
land — flytja þaðan hvert einasta
mannsbarn, ásamt búslóð allra og öll-
um búpeningi! Var þetta hugmynd
þeirra sjálfra, eða stóð Kanadastjórn
að baki þeirra?
Nú þótti mál til komið, að íslend-
ingar heima léti eitthvað til sín heyra.
Og þá gekk Benedikt skáld Gröndal
fram fyrir skjöldu og ritaði tvo bækl-
inga, er hann kallaði „Um Vesturheims-
ferðir“, er hann nefndi Ameríku-fargan
6ðru nafni. Kom fyrri bæklingurinn út
í marz 1888, en seinni bæklingurinn í
maí s. á. Segir Gröndal að þeir Björn
Jónsson ritstjóri og í>orlákur Ó. Johnson
kaupmaður hafi hvatt sig til þessa og
kostað útgáfu bæklinganna. Gröndal var
ekkert myrkur í máli, en öfgakennt var
það, sem hann skrifaði um vesturfar-
ana:
,jHver er munurinn á hinum fornu
landnámsmönnum og þeim sem fara nú?
Þeir sem fóru frá Noregi til íslands,
voru auðugir stórhöfðingjar, er áttu
sjálfir skip sín og fóru með fólk og
fé. Hvernig er meginhluti þessa fólks,
sem nú fer frá íslandi til Ameríku?
Blásnauðir aumingjar og sá lakasti
skríll, sem vér raunar megum vera
fegnir að losna við, eins og oft hefir
verið viðurkennt að slíkt fólk væri
einungis til byrði ... Þeir fáu af hinum
svokallaða menntaða flokki, sem þangað
ihafa farið, hafa verið óróamenn og ekk-
ert fengist til að gera hér, svo einu
gildir hvert þeir fóru — allir þessir
menn geta ekki skoðast öðru vísi en sem
uppgjafahræður, sem hafa lagt árar í
bát og yfirgefa þá, sem berjast fyrir
frelsi og fósturjörð; enn má geta þess,
að allmargir af vesturförum eru stroku-
menn, sem hafa svikist frá skuldum og
ráðleysis vandræðum, sumir strokið frá
konum sínum og börnum. Þetta er nú
ein tegund framfaranna og sýnir það, af
hvaða efnum íslendingafélag í Ameríku
er saman sett, ef félag skyldi kalla“.
Hann er þó reiðastur við „agentana“
og fer ekki dult með það:
„Það er auðséð hvernig á þessum
hrósbréfum (um Ameríku) stendur; það
eru sumpart meðalgangararnir og þeirra
liðar, sem fá einhverja til að skrifa
bréfin, kannske fyrir þóknun, svo að
þeir fái sem flest fólk og 10 eða 20
krónur fyrir haus; sumpart eru þessir
ffienn sjálfir hrifnir út af því að hafa
ekki drepist alveg og þykir nú allt gott,
sem þeir hræktu að á íslandi. ... Agent-
'arnir láta ekki vanta að setja í blöðin
þakklætis ávörp fyrir þessa makalausu
gæzlu, þessa makalausu velvild, þenna
makalausa dugnað, þessa makalausu
forsjá, þessa makalausu umönnun, þessa
makalausu elsku og þessa makalausu
fyrirhyggju, sem þeir auðsýna öllum
þessum „landnámsmönnum“, sem kepp-
ast eftir að komast í hið fyrirheitna
land. Þeim er þakkað í nafni „heila
hópsins" með mörgum undirskriftum,
og má jafnvel sjá þakklætistárin glóa
í gegnum prentsvertuna og heyra hin
gleðiþrungnu hjörtu slá yfir mannelsk-
unni og mannúðinni, þrekinu og þolin-
mæðinni, sem er þessum útflutnings-
stjórum svo eiginleg og meðfædd. Það
er því ekki að furða þó þeir vilji hafa
nokkuð fyrir snúð sinn, enda munar
um fimm og sex þúsund króna inn-
tekt eða meira á hverju sumri — en
hvað eru blóðpeningar ef ekki þetta? . . .
Það verður ofan á, að agentarnir eða
útflutningsstjórarnir verða rikir menn
og lifa hér eins og blóm í eggi —
ekki kæra þeir sig um að setjast að í
Ameríku".
E fni seinna bæklingsins er að
miklu leyti heimildir, teknar úr vestan-
blöðunum (aðallega Heimskringlu) og
þó miklu víðar leitað fanga. Er þar
átakanlega lýst bágbornum kjörum
landa vestan hafs, og kveður þar mjög
við annan tón en í einkabréfum að vest-
an. Þá tekur hann og alllangt mál upp
úr Alaskabæklingi Jóns Ólafssonar þar
sem útmálaðir eru ókostir Kanada og
ýmissa ríkja í Bandaríkjunum, og segir
að lokum, að ekki hefði þessar lýsingar
átt að fýsa menn að flytjast vestur. Og
svo víkur hann enn máli sínu að agent-
unum: „Ég vil útskúfa agentunum ...
Það er líka eitthvað skrítið, að fólk
skuli þurfa að borga peninga, bæði far-
gjald og til agentanna, ef Kanadastjórn
sækist eftir fólki til að byggja landið
— og svo er landið sjálft, eftir allt sam-
an, selt með afarkostum og ófrelsi. Þvert
á móti, fólkið ætti ekki að þurfa að
borga neitt, en punkturinn er, að fólk-
ið er féþúfa agentanna, línanna og
stjórnanna, allt þetta græðir á fólk-
inu, en það fær ekkert í aðra hönd nema
þrælkun og dauða“.
Þetta er aðeins lítið ágrip, dregið út
úr vegna þess sem á eftir fór. En það
verður að segjast, að þrátt fyrir allar
öfgar sinar og að sumu leyti staðlausar
fullyrðingar, þá ræðst Gröndal ekki á
einstaka menn. Að vísu hefir sviðið
undan sumum höggum hans, og hefir
Sigfús Eymundsson „agent“ þótzt kenna
þar sárinda af, því að nú lét hann Jón
Ólafsson, skrifstofumann sinn, rita nýjan
bækling til andsvara og er á honum
fátíður ritháttur. Það var merkilegt
um Jón Ólafsson, sem var allra manna
kurteisastur í tali, viðmóti og allrd
framkomu, að það var engu líkara en
hann umhverfðist þegar hann greip
pennann.
Niðurlag síðar.
SÁTTASEMJARI
HEIMSINS
Framhald af bls. 2
á Súez og frelsisbarátta Ungverja. Ef
árásin á Súez hefði ekki verið gerð,
hefði athygli 'heimsins eingöngu beinzt
að hinu hroðalega blóðbaði í Ungverja-
landii, en ekki að atburðunum við Mið-
jarðarhaf, og aðgerðir Sameinuðu þjóð-
anna kynnu að hafa borið árangur. En
eins og málum var háttað, gat Alls-
herjarþingið einungis falið Hammar-
skjöld að gera allt sem í hans valdi
stæði, sem var því miður alltof lítið.
Árið 1958 jók Hammarskjöld gæzlu-
lið Sameinuðu þjóðanna í Líbanon, þrátt
fyrir neitunarvaldsbeitingu rússneska
fulltrúans í Öryggisráðinu gegn því.
(Neitunarvaldinu var beitt vegna
óánægju út af þvi, að ályktunin fól ekki
í sér kröfu um að lið Bandaríkjamanna
væri þegar í stað kvatt burt). Hammar-
skjöld hikaði ekki heldur við að þiggja
boð stjórnar Laos árið 1960 um að koma
þangað og kynnast af eigin raun ástand-
inu í landinu, án þess að hafa til
þess heimild Öryggisráðsins eða Alls-
herjarþingsins. Auk þess var Banda-
níkjastjórn talsvert mótfallin þessari til-
tekt.
Það var í Kongó, sem stjórnmálaferill
Dags Hammarskjölds náði hápunkti sín-
um. Þegar Kor.gó varð sjálfstætt ríki í
júní 1960, gerði Kongóher uppreisn, og
skapaðist við það allsherjaröngþveiti í
landinu. Kongóstjórn bað um hernað-
arlega aðstoð Sameinuðu þjóðanna
(eftir að Bandaríkjastjórn hafði skyn-
samlega hafnað slíkri bón). Öryggis-
ráðið heimilaði framkvæmdastjóranum
„að gera nauðsynlegar ráðstafanir, að
undangengnum viðræðum við stjórn
Kongólýðveldisins, til að veita stjórn-
inni þá hernaðaraðstoð, sem nauðsyn-
leg kann að vera, þar til Kongóher með
aðstoð tæknifróðra manna frá Sam-
einuðu þjóðunum er sjálfur fær um að
halda uppi aga í landinu“.
Þetta óljósa umboð var hið eina
sem Hammarskjöld hafði við að styðjast
í áralangri baráttu sinni til að reyna
að koma á friði í þessu stríðsherjaða
landi.
I bili hélzt eining um Kongómálið
hjá Sameinuðu þjóðunum. En eftir
brottrekstur Lumumba, sem var skjól-
stæðingur Rússa, úr stjórn Kongós,
handtöku hans og morð snerust Rússar
til hatrammrar andstöðu. Skuggar kalda
stríðsins svifu yfir Kongó. Hið námu-
auðuga Katangafylki lýsti yfir sjálf-
stæði sínu, og önnur fylki gerðu upp-
reisn; málaliðar voru á hverju strái.
Önnur stjórn var mynduð í Stanley-
ville, og ekki varð valdabarátta ann-
arra ríkja Suður-Afríku til að draga úr
hörmungarástandinu. Alríkisstjórnin
var í miklum vanda.
Hvað gat framkvæmdastjóri Samein-
uðu þjóðanna gert til hjálpar með rúm-
lega 20.000 manna liðsafla undir sinni
stjórn þegar bezt lét? Ekkert var gef-
ið til kynna um það í umboðsyfirlýs-
ingunni. Öryggisráðið og Allsherjar-
þingið voru í úlfakreppu.
Hammarskjöld, sá greinarbezti allra
framkvæmdastjóra Sameinuðu þjóð-
anna, skilgreindi málið réttilega: Atti
framkvæmdastjórinn að velja auðveld-
ustu leiðina til að firra sig vandræðum
og stugga ekki við neinum hagsmunum
aðildarríkjanna, en ganga um leið á bak
orða sinna, þar sem hann hafði lofað
að gera það sem hann gæti? Átti hann
Framhald á bls. 12
Kanntu
brauð
að
baka
.... svo úr því verði kaka? Eitthvað kunnum við víst flestar
fyrir okkur í því, húsmæðurnar. En nýjar uppskriftir eru alltaf
vel þegnar, ég tala nú ekki um, þegar árangurinn birtist á kaffi-
borðinu. Sumarið er sá tími, sem fremur er slegið af í köku-
bakstri, enda sjálfsagt að taka útivistina fram yfir það að standa
í stórbakstri, meðan okkar stutta, dýrmæta sumar varir.
Það varð því úr að tína til nokkrar uppskriftir, sem eru að
vísu ekki flunkunýjár af nálinni, en eiga það sameiginlegt að
vera mjög fljótlegar og þægilegar í bakstri, svo fljótlegar, að
það er m. a. s. hægt að skella þeim í ofninn, þegar enginn tími
er til að baka.
Fyrst koma hérna tvær kökur, þar sem ekki þarf einu sinni
að ómaka hrærivélina.
Gráfikjukaka.
200 g smjörlíki
1 bolli hveití
1% bolli sykur
2 bollar haframjöl
1 bolli brytjaðar gráfíkjur
1 teskeið matarsódi
2 egg
Smjörlíkið linað eða hálfbrætt og síðan er öllu blandað saman
í skál. Bakað í tveimur botnum í 20—30 mínútur við tæplega 200°.
Botnarnir lagðir saman með sultu á milli.
Heimilisfriður.
1 bolli bráðið smjörlíki
1 — sykur
1 — hveiti
1 — haframjöl
1 — brytjaðar döðlur
1 teskeið lyftiduft
1 egg
vanilludropar
Öllu blanðað saman í skál. Bakað í einni köku við 170—180°.
Báðar þessar kökur eru mjög góðar með þeyttum rjóma.
Það er skemmtileg tilbreyting að hafa heimabakað hveitibrauð
á borðum öðru hverju.
4 bollar hveiti og 4 teskeiðar lyftiduft (ekki kúffullar) er mælt
í hrærivélarskálina. Vætt í með mjólk eða undanrennu og helzt
svolítilli súrmjólk. Hrært jafnt og haft nokkuð þykkt. Bakað
við 160—180° og vafið inn í deigt stykki, þegar það er tekið úr
ofninum.
Steikt kaffibrauð er eitt af því, sem við verðum aldrei leið á, og
ef okkur vex í augum fyrirhöfnin við það að búa til kleinur,
er alveg tilvalið að steikja ástapunga.
3 bollar hveiti
1 bolli sykur
2 egg
2 teskeiðar lyftiduft
rúsínur
vanillu- eða kardimommudropar
sirka 1 bolli mjólk, eftir því hvað eggin eru stór.
Egg og sykur er þeytt og hveiti, mjólk, dropum og rúsínum
blandað saman við. Sett með stórri teskeið ofan í heita feiti og
steikt eins og kleinur.
1
25. júní 1967
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 11