Lesbók Morgunblaðsins - 25.06.1967, Blaðsíða 12

NVJAR
DANSKAR
BÆKUR
Helten vokser (skáldsaga) eftir
Carl Bang. Útgefandi Fremad. Verð
Dkr. 29.75.
Carl Bang hóf rithöfundarferil sinn
árið 1950 með smásagnasafninu
„Elskere og Táber“. Síðan hafa kom-
ið út eftir hann fjórar skáldsögur og
annað smásagnasafn. Helten vokser
er veruleikaslungin fantasía, þar sem
ég-ið verður að kyngja því að vera
lítill hlekkur í endalausri keðju, sem
stjórnmálamenn og vísindamenn
halda í greipum sér. Æskan er
þurrkuð út, hetjan lærir að láta sér
hvergi bregða hvað sem á dynur,
hvatalíf hans fær fulla og óhefta út-
rás og loks, þegar hann hefur verið
heila- og hvataþveginn, er dælt í
hann efni, sem gerir það að verkum
að hann vex og vex, andlega og lík-
amlega. Ofurmennið á hins vegar
engan stað í veruleikanum og ekkert
hlutverk. Það getur í mesta lagi orð-
ið þjónn — vaktmaður. Eftir alla
hreinsunina og betrumbótina á ég-ið
þá ósk heitasta að fá að hætta að
vaxa og lifa venjulegu lífi með
venjulegu fólki, fara í gönguferðir í
skóginum, elska rauðhærðu stúlkuna
sína og lifa í friði. Draumur Nietz-
sches um að skapa hinn fullkomna
mann, sem hreinsaður hefur verið af
sínum dýrslegu erfðum — uber-
men3ch — verður að bíða betri tíma,
þroskaðra marjnkyns. Fólkið í vestri
þjónar einungis munni og maga og
hetjan á góða daga hjá Kjöt-Emmu.
Fólkið í austri fellur ekki í skipu-
lagið, sem enn er of fullkomið fyrir
mannskepnuna. Dr. Axe, sem stýrir
Alpopstofnuninni fyrir Möguleika-
og Framþróunarfélagsfræði, hefur
þó trú á því, að vexti mannsins megi
haga vísindalega þannig, að fjarlæg-
ar, ókomnar kynslóðir geti lagað sig
að skipulaginu: „Veruleikinn mun
að vísu fara dálítið aðrar leiðir",
svaraði hann, „en við verðum að
hafa skipulagið tilbúið fyrir mikil-
vægari og þroskaðri borgara, sem
lifa á öðru tímabili sögunnar“.
Stíllinn er knappur, stundum
hreinn og beinn símskeytastíll, þó er
bókin 187 blaðsíður og höfundi tekst
að láta endinn koma á óvart.
Opbrud í oktober (skáldsaga) eftir
Önnu Ladegaard. Útgefandi Fremad.
Verð Dkr. 28.75.
Ursula er fordómalaus og óháð og
gengur þess vegna hiklaus út í lífið,
sem reynist henni harður skóli. Heil-
indi hennar eru þó svo gott vegar-
nesti, að hún stenzt öll próf þess.
Hún er „alin upp“ í fangabúðum
nazista, eignast sem unglingur full-
komna móður, giftist og flyzt til
Afríku með manni sínum. Lífið í
Afríku fyllir hana viðbjóði og fær
hana til að brjóta hin óskráðu lög
hvíta mannsins gagnvart hinum
svarta.
Þetta er fyrsta bók höfundar, en
þó er hvergi að finna viðvaningsbrag,
heldur út í gegn öruggan og fágaðan
stíl.
Med blændede lygter (3 smásögur
og stutt skáldsaga) eftir Ingeborg
Buhl. Útgefandi Hasselbalch.
Bókin hefst á skáldsögunni, sem er
82 blaðsíður. Einn af þessu sofandi
fólki, sem sumir gera sér grein fyrir
að til er, er á góðri leið með að svæfa
allt og alla í kringum sig. Hann er
sem í álögum, en vaknar svo upp
við vondan draum og eftir miklar
vangaveltur skilst honura, að það er
undir honum sjálfum komið hvort og
hve lifandi umhverfið og það fólk
sem hann umgengst er, sérstaklega
sú, sem hann vill sízt fjarlægjast og
missa. Kímnigáfa höfundar nýtur sín
vel í sögunni „Ullebjerg", á elliheim-
ilinu, þar sem einn er blindur, annar
heyrnarsljór og hinn þriðji kalkaður.
Eini maðurinn á staðnum, sem getur
miðlað öðrum, er útskúfaður og gefst
að lokum upp. Hann brennir skip sín
og dansar hlæjandi á glæðunum.
Síðasta sagan er um Ahasverus og
Jóhannes skírara, tákn hins friðlausa
mannkyns. Hver og einn reikar ein-
mana í þoku: „Hvað er trúarvissa?
Er sigrandi trú nokkuð annað en
dauði trúarinnar?" Ingeborg Buhl
hefur þegar unnið sér öruggan skáld-
sess með smásögum, ljóðum, skáld-
sögunni Sidsel orne og ritgerðum og
eru flestar bækur hennar uppseldar
enda mjög athyglisverður höfundur.
Ansigtet (smásögur) eftir Ernst
Poulsen. Útgefandi Hasselbalch.
Þetta er fyrsta bók höfundár, 11
smásögur, þar sem aðalpersónan er
sú manneskja, sem á einhvern hátt
á ekki samleið með fjöldanum, en
þráir samband við umheiminn. f sög-
unni „Jesu bleibet meine Freude“
hindrar öryggisleysi, taugaveiklun og
óákveðinn smekkur unga stúlku í
því að njóta samskipta við annað
fólk. Blíð tónlist er hið eina, sem
nær hjartarótum hennar. Frelsi ©r
henni óskapnaður sem hún kann
ekki að fara með.
í „Festen" reyna tvær manneskjur
að gera hið bezta úr því að neyðast
SÁTTASEMJARl
HEIMSINS
Framhald af bls. 11
t. d. að hætta við Kongó-aðgerðirnar,
þar sem einu gilti hvaða ákvörðun hann
tæki: hún hefði alltaf verið í andstöðu
við brýna hagsmuni einhvers aðildar-
ríkis?
Svar Hammarskjölds var, að jafnvel
þótt formleg ályktun væri ekki fyrir
hendi af hálfu Öryggisráðsins eða Alls-
herjarþingsins, þá væri það skylda
framkvæmdastjórans að hefjast handa
með hliðsjón af þeim alþjóðlegu skuld-
bindingum og markmiðum sem fælust
í Stofnskrá samtakanna. Honum bærd
að breyta samkvæmt fyrri ákvörðunum
Sameinuðu þjóðanna, en þegar þeim
væri ekki til að dreifa, yrði hann að
taka ákvarðanir upp á eigin spýtur.
Og í trausti þessa hélt Hammar-
skjöld ótrauður áfram friðarstarfi sínu
í Kongó, eins og honum fannst hæfa
hlutlausum alþjóðasinna, án þess að láta
á sig fá fádæma níð Rússa (Zorin ásak-
aði hann um að hafa stuðlað að morði
Lumumba) eða hina skörpu gagnrýni
sem hann varð fyrir af hendi enskra
verzlunar- og stjórnarkiíka, og án til-
lits til kvíða balgískra námueigenda,
sem sáu hagsmunum sínum stefnt í
voða. Hann skeytti ekki heldur um
magnaða óánægju bandarískra formæl-
enda Katanga-stjórnar og lét sér í léttu
rúmi liggja þegar de Gaulle lýsti yfir
undrun sinni á athæfi Sameinuðu þjóð-
anna og kallaði þær „þetta fyrirbrigði“.
Þ
egar U Thant var loks kjörinn
stöðu framkvæmdastjórans, bjuggust
aðildarríkin við, að þessi blíðlegi og
háttvísi Burmabúi yrði ekki eins um-
deildur og hinn einbeitti fyrirrennari
hans hafði verið.
Samt sem áður var það U Thant
sem brátt skipaði herliði Sameinuðu
þjóðanna í Kongó að beita Moise
Tsjombe og málaliðasveitir hans valdi
og binda enda á deilur í Katanga, þrátt
fyrir harðorð mótmæli Frakka, Breta,
Belga og Ameríkana. Það var einnig
U Thant, sem sendi gæzlusveitir til að
hafa umsjón með bráðabirgðastjórninni
í Vestur-Nýju-Gíneu, án þess að bíða
eftir heimild til þess af hendi Öryggis-
ráðsins eða Allsherjarþingsins. Hann
sendi einnig eftirlitsmenn til að fylgj-
ast með öngþveitinu sem kom í kjölfar
þess, er konungsstjórninni í Jemen var
steypt af stóli, völtu lýðveldi komið á,
sem nú er undir sterkum áhrifum Arab-
íska sambandslýðveldisins.
Það var einnig fyrir bænarstað U
Thants að Krúsjeff og Kennedy forseti
gátu rætt um mögulega lausn Kúbu-
vandamálsins, eftir því sem Kennedy
forseti sagði seinna. Það var miklu auð-
veldara fyrir Krúsjeff að verða við bón
framkvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna
í orði kveðnu heldur en að verða við til-
mælum Bandaríkjaforseta, sem hann þó
í raun og veru gerði.
U Thant hefur verið ófeiminn við að
láta skoðanir sínar á aiþjóðamálum í
Ijós á blaðamannafundum. Þegar Katan-
ga-deilan stóð sem hæst, lét hann sig
hafa það að kalla Katangastjórn „hóp
asna“, en skömmu síðar varð „asninn“
Tsjombe forsætisráðherra Kongó. í maí
á Suður-Víetnam, að hver sál, sem léti
sér detta í hug að nota atómsprengjuna
í eyðileggingarskyn, væri ekki með
öllum mjalla.
Stuttu eftir að Krúsjeff var látinn
víkja frá völdum, var uppi fótur og fit
í Kreml, þegar U Thant sagði að æski-
legt væri, að Krúsjeff gæfi út opinbera
yfirlýsingu um ástæðurnar til þess, að
hann fór frá. f febrúar 19S5 olli U Thant
álíka óróa í Hvíta húsinu í Washington,
er hann gaf út þá yfirlýsingu, að ef
íbúar Bandaríkjanna vissu hinar sönnu
ástæður fyrir Víetnam-stríðinu, mundu
þeir samþykkja þegar í stað að blóðs-
úthellingum yrði hætt þar.
Hinsvegar hefur U Thant gætt sín
sérstaklega að taka ekki afstöðu í kalda
stríðinu milli hinna svokölluðu stór-
velda (af hverju er orðið „veldi“ svo oft
notað innan samtaka, sem helga sig
því markmiði að reyna að koma í veg
fyrir valdbeitingu?). Þannig notaði U
Thant sér aldrei aðstöðu sina í skjóli
Stofnskrárinnar og yfirlýsingar Alþjóða-
dómstólsins og meirihluta Allsherjar-
þingsins í málum eins og t. d. fjármála-
deilum, sem risu vegna þess að komm-
únistaríkin og Frakkar neituðu að borga
sinn hlut í friðargæzlu Sameinuðu þjóð-
anna, sem þeim geðjaðist ekki að, þegar
til álita kom hvort þeim skyldi meinað
að greiða atkvæði á Allsherjarþinginu,
samkvæmt 19. grein Stofnskrárinnar.
U Thant kaus heldur þann kostinn að
vera hlutlaus, jafnvel þótt margir áliti
það stafa af kjarkleysi og þótt fjárhags-
framtíð samtakanna væri í húfi. Þegar
ambassador frá Austur-Evrópu var ný-
lega spurður að því, hvort kommúnist-
ar mundu reyna að koma á þrímenn-
1964 lýsti hann yfir því í sambandi
við tillögur Goldwaters öldungadeild- ingsstjórn Sameinuðu þjóðanna, svar-
arþingmanns um að nota atómsprengju aði hann heldur óvingjarnlega: „Því
til að umgangast hvor aðra. Það er
tímaeyðsla. Ekkert. Stundum kallast
það „veizla“. í „Ansigtet", titilsögu
bókarinnar, er Andrési refsað fyrir
að sýna jákvæðar tilfinningar sínar.
Kærleikur hans skelfir unga stúlku
af því að hann fer ekki eftir fyrir-
fram settum reglum um slíka tján-
ing. Síðasta sagan „Den gule konvo-
lut“ er ekki sízt. Hún fjallar um
vændræðalegan og tilfinninganæm-
an náunga sem tekur lífið of hátíð-
lega.
Gensyn med virkeligheden (skáld-
saga) eftir Jytte Lyngbirk. Útgef-
andi Jespersen og Pios Forlag.
Fyrsta bók Jytte Lyngbirk „Men-
neske í rnörke" er sjálfsmorðshug-
leiðing. Allt endar þó vel og í ann-
arri bók sinni „Gensyn med virke-
ligheden“ heldur hún sig við áþreif-
anlegrí hluti, sem hún notar sem
hækju til að ná sambandi við les-
andann, er ræður svo hve djúpan
skilning hann leggur í verkið. Les-
andinn er leiddur um gasstöð, sem
lýst er á allt annan hátt en gasstöðv-
a-r almennt gefa tilefni til. Lýsing
staðarins og umhverfisins fléttast
bernskuminningum. Gasstöðin er
ekki lengur í notkun, bernskan er
liðin og ekkert er eftir nema þögn-
in, sem aðeins verður rofin með end-
urminningunum um það, sem einu
sinni var: „Ástæðan til þess að bjóða
lesandanum í þessa gönguför var von
um, að mér mætti takast þetta eina
kvöld og dálítinn hluta nætur að
túlka yður kærleika minn, eða sjálfa
mig. Ég óskaði þess, að þér kynnt-
ust staðnum mínum til þess þar með
að kynnast mér, eða því, sem mér er
mikilvægast. Og hvernig tjáir maður
sjálfan sig? Hvernig lýsir maður á
stuttum fundi því, sem er mikilvægt
í lífinu?" Og að síðustu; svo lengi
sem manneskjurnar ná hver til ann-
arrar og eiga eitthvað sameiginlegt
er lífið sterkara en dauðinn.
skyldum við reyna það? Við höfum
hana þegar.“ Átti hann þar við hlut-
leysi U Thants í kalda stríðinu.
S amt sem áður verður að líta
raunsæjum augum á þá möguleika, sem
framkvæmdastjórinn hefur með hliðsjón
af þeim pólitísku takmörkunum sem
honum eru settar. Reynsla Trygve Lies
og Dags Hammarskjölds sannar, að
afstaða tekin með einhverju stórveld-
anna veikir einungis starfsaðstöðu fram-
kvæmdastjórans og líklegt að það veiki
einnig aðstöðu samtakanna sjálfra.
Margur mundi líka halda því fram, að
betra sé fyrir alþjóðasamtök að halda
samkomulagi og friði í heiminum, ef
leiðtogi þeirra sé hlutlaus, en með því
að taka afstöðu með öðrum hvorum
deiluaðilanum.
Á það hefur verið drepið, að U Thant
útnefndi sérlegan fulltrúa til að fara til
Kambodj-a og Thaílands, með samþykki
pessara landa sjálfra, til að draga úr
ófriðarspennunni þar. Þegar hann gerði
grein fyrir þessu hjá Öryggisráðinu,
skrifaði sovézki fulltrúinn forseta ráðs-
ins og sagði, að einungis Öryggisráðið
gæti ákveðið slíkt. Fulltrúi Argentínu
svaraði því til, að - ákvörðun fram-
kvæmdastjórans væri fullkomlega rétt-
lætanleg og fulltrúi Uruguay samsinnti
því.
Þannig er málum komið, en á því er
enginn vafi, að U Thant meinti það sem
hann ságði, er hann lýsti því yfir á
blaðamannafundi 19. september s.l., að
hann ætti mjög erfitt um vik að starfa
á þann hátt sem hann vildi, og hann
væri ekki sammála því, að hann væri
einungis æðsti starfsmaður samtakanna
eða virðulegur yfirboðari. Auk stjórn-
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
25. júni 1967