Lesbók Morgunblaðsins - 09.07.1967, Blaðsíða 4
William Morris á yngri ánun.
Öilum er augljóst, að heimur okkar
sé að mörgu leyti ófullkominn og margt
í ho-num mætti betur fara, og auk
þess, að líf meirihluta mannkynsins
vanti töluvert til að véra mannsæmandi.
En þegar er farið að hugleiða þessar
staðreyndir, verka þær á menn með
ólíkum hætti. Flestir segja: „Jæja, svona
er nú heimurinn og hefur víst alltaf
verið, og ekkert sem ég get gert til að
breyta honum.“ Aðrir þykjast vita, að
allt sé í eðli sínu gott, en skorti aðeins
þroska til þess að vera fubkomið.
„Heimurinn fer síbatnandi eftir lögmál-
um þróunarinnar," segja þeir. Og svo
eru enn aðrir, sem vilja umturna öllu og
boða byltingu, annaðhvort í hjörtum
manna eða þjóðfélagi.
Skáid og listamenn eru oft meðal
þeirra síðarnefndu. Á öllum öldum hafa
verið uppi „reiðir imgir menn“ — og
eldri menn láka — sem hafa ekki verið
ánægðir með það eitt að spegla og
túlka lifið, heldur einnig ákveðnir að
breyta því.
William Morris, enskt skáld og fjöl-
hæfur listamaður 19. aldar, var einn
þessara byltingarmanna og einstakur í
sinni röð. Og auk þess að vera talinn
brautryðjandi og atg'íjrvismaður á
heimsmælikvarða, hefur hann mjög ná-
in fengsl við ísland og íslenzkax bók-
menntir, er ætti að gefa honum sér-
stöðu í hugum íslendinga.
Wiiliam Morris fæddist árið 1834, son-
ur vel efnaðs kaupsýslumanns af velskri
ætt, er rak fyrirtæki í Lundúnum en
bjó á fallegum herragarði fyrir utan
borgina. Hér, í jaðri hins víðáttumikla
Epping-skógar, eyddi William ham-
ingjusömum bernskuárum ásamt syst-
kinum síljum og naut allra þeirra þæg-
inda og hlunninda, er voru fólgin í því
að tilheyra ensku efri-miðstéttinni á
þeim tíma. Þau léku sér saman allan
liðlangan daginn, riðu hestum sínum
um landareignina og unnu í blómagörð-
umun þeim, sem hvert harnanna átti
sér til gamans, eða þá að William fór
einn sins liðs og rölti um skóginn eða
veiddi í lækjunum þar á staðnum Og
svo var það líka lesturinn. Bókakostur
í húsinu var sæmilegur. Þar voru meðal
annarra bóka „Þúsund og ein nótt“ og
allar skáldsögur Sir Walters Scotts.
í smásögu einni, er hann skrifandi
mörgum árum seinna, eru endurminn-
ingar frá þessum dögum:
„Svo er það með hríðum, að manni
verður alveg sama um veiðiskap,. og
þá les ég afskaplega mikið; en svo
geng ég út einn góðan veðurdag og
niður að ánni og sé hringiðurnar og
fer að hugsa um allt þetta að nýju.
Aftur á móti er ég stundum með
stöng í hendinni, þegar mér verður
litið yfir engin, þar sem vegurinn
liggur í bugðum, og þá get ég ekki að
því gert að ég hugsa um sögur, sem
kunna að gerast þar, og þá langar
mig í bækur og enn fleiri bækur."
Uppeldi Williams var mun frjálslegra
en tíðkaðist yfirleitt í þeirri stétt. Þeg-
ar faðir hans dó, var hann að vísu
sendur í heimavistarskóla, en þetta var
tiltölulega nýr skóli, Marlborough Coll-
ege, í fallegri sveit í Suður-Englandi,
þar sem agi og hefð voru ekki eins
rótgróin og í flestum eldri stofnunum
af því tagi.
Af skólafélögum sínum var hann álit-
inn dálítið sérkennilegur og ef til vill
ekki alveg með öllum mjalla. Honum
þótti mest gaman að ganga einn síns
liðs um sveitina og skoða fornaldarleifair
og gamlar kirkjur. Samt sem áður
fannst hinum dnengjunum hyggilegast
að láta hann afskiptalausan, þar sem
hann var nautsterkur og mjög bráð-
lyndur í þokkabót. Auk þess naut hann
talsverðra vinsælda sem sögumaður og
bjó til kynstur af sögum „um riddara
og huldufólk“ handa skólabræðrum sín-
um.
í bókasafni skólans var mikið úrval
af ritum um söguleg efni, sérstaklega
frá miðöldum, tímabili mestu kirkju-
hyggingarlistar heimsins, en William
sökkti sér niður í lestur um sKk efni.
Hann átti alla ævi furðulega mikinn
WILLIAM 3ÍORRIS
SKÁLD, LISTAMAÐUR
OG ÍSLANDSVINUR
EFTIR ALAN BOUCHER - FYRRI HLUTI
hæfileika til að geta brotið bók til
mergjax á skömmum tíma, ef hún hafði
vakið áhuga hans. Með þessum hætti
tókst honum að afla sér mjög nákvæmr-
ar þekkingar í ótrúlega mörgum grein-
um. Auk þess var hann gæddur eins-
konar innri dómgreind, er virðist 'hafa
sagt honum til um það, ef ekkert gagn
var í ákveðinni bók. Hann las aldrei
nema sér til gamans.
Samhliða áhuga Williams á sögu og
kirkjum miðaldanna og lestri hans, voru
trúaráhrifin allmikill þáttur á skólaár-
unum. Á þessu skeiði kvað mikið að
þeirri hreyfingu í ensku þjóðkirkjunni
(biskupakirkjunni), er stefndi að því
að endurnýja kirkjuskreytingu og helgi-
siði kaþólskunnar, sem höfðu verið lagð-
ir niður í siðaskiptum 16. aldar.
Að námi í' Marlborough loknu ákvað
William að gerast prestur og fór til há-
skólans í Oxford í þeim tilgangi.
Við inntökuprófið í Oxford sat hann
n.æst pilti, sem hét Edward Burne-Jones.
Þeir urðu ævilangir vinir og komust
brátt í kynni við aðra stúdenta með
líkum áhugamálum og skoðunum um
listir, bókmenntir og trúmál. Þeir voru
eindregið á móti þeim „viðskiptahugsun-
arhætti“ 19. aldar, er hafði komið í
kjölfar iðnaðarbyltingarinnar í Bret-
landi, og fjöldaframleiðslu með smekk-
leysi og gervilist borgarastéttarinnar og
allsleysi og eymd verkamannanna. Þeir
stofnuðu með sér bræðralag, „the
Brotherhood“, sem lýsti yfir herferð
gegn öldinni, og skáru upp herör með
því að gefa út tímarit, ásamt nokkrum
skoðanabræðrum í háskólanum í Gam-
bridge, „Oxford and Cambridge Maga-
zine“, en það átti að vera málgagn
stefnu þeÍTra.
William var farinn -að skrifa sögur og
kvæði, hvorttveggja með allmiklum
miðaldablæ, en hugur hans snerist í
enn ríkari mæli að myndlist og bygg-
ingarlist, sem hann áleit „drottningu
listanna." Hann lauk prófi í háskólan-
um, en var þá hættur við að taka
prestvígslu. f stað þess gerðist hann
lærisveinn hjá arkítekti einum í Ox-
ford.
Það var skoðun Williams, að bygg-
ingarlist sameinaði í sér allar listir,
svo sem málaralist, höggmyndalist, alla
húsaskreytingu og smíð húsgagna og
búsáhalda, og þar fram eftir götunum.
Á miðöldum höfðu þessar listir verið
stundaðar af óbreyttum fagmönnum
í þágu almennings og þjóðfélags, sér-
staklegQ í kirkjubyggingum þeirrar tið-
ar, en siðaskiptin og einstaklingshyggja
seinni alda, ásamt þróun peningavalds-
ins, höfðu splundrað þjóðfélaginu og
skapað nýja listamannastétt aðskilda
alþýðunni, stétt manna sem voru taldir
vera gæddir hæfileikum umfram aðra
menn.
Samkvæmt trú Williams var þetta al-
gjör misskilningur. Hann lét svo um-
mælt einu sinni: „Allt þetta tal um
innblásturinn er eintóm della, skal ég
segja þér. Hann er alls ekki til. Það
er eingöngsu um fagmennsku að ræða“
þ. e. a. s. vehk vel gert af mönnum,
er hefðu ánægju af vinnu sinni.
Það var rótgróin trú, ef til vill anfur
púrítananna — hinna rétttrúuðu siðbót-
armanna 16. og 17. aldar — að vinna
væri einhvers konar refsing fyrir synd
Adams og gæti þess vegna aldrei í
eðli sínu verið skemmtileg. Frá þessu
sjónarmiði var listin ekki talin vinna,
heldur uppátæki sérviturra áhuga-
manna. Þetta var í algerri andstöðu við
kenningu Williams, en hún var sú, að
vinnan væri meðal annars ómissandi
þörf til þess að mannkynið gæti þrosk-
azt og fullnægt eðli sínu, og listin að-
eins tjáning á ánægju manns af vinn-
unni, sem náttúran beitti eins og öðr-
um nautnum, svo sem í fullnægju hung-
urs og kynhvatar, til að efla kynið.
Sú staðreynd, að þorri manna í nú-
tímaþjóðfélagi fékk ekki að njóta þess-
arar ánægju, var aðalundirstaða allra
kenninga hans og verka.
Á meðal William var að nema hygg-
ingarlist í Oxford og fjölda sérgreina,
sem tilheyrðu henni, var vinur hans,
Edward Burne-Jones, byrjaður að
læra málaralist í Lundúnum hjá Dante
G-abriel Rossetti, alkunnu skáldi og ein-
Framhald á bls. 14
Eiginkona Williams Morris.
BHRE BEGINNHTH THB OE.
FENCE OFOUENEVERE,
UT, KNOW-
WARD FROM
HERBROW.
í HER HAND CLOSE TO HER
MOUTH TOUCHING HER j
CHEEK,
asthough she had had I
THERE A SHAMEFUt BLOW,
ANÐ FEEUNÖITSHAMEFUL
! TO FEEL OUGHT BUT SHAME
ALLTHROUGHHERHEART,
YETFELT HER CHEEK BURN.
EDSO,
SHE MUST A LÍTTLE TOUCH
!T) LIKE ONE LAMB
SHBWALKBD AWAYFROM !
GAUWAINE.WITH HER HEAD
Bókarskreyting cftir William Morris.
4 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
9. júlí 1967