Lesbók Morgunblaðsins - 03.09.1967, Page 7

LÍFIÐ ER Á FLEYGIFERÐ
á hurðir og húna, eins og veiðimanni
þegar hann nær fiski á færi. Annar
kvaðst ekki þekkja meiri yndisauka en
slíka iðju.
Allar þessar sögur voru a'ð mestu
tilbúningur þeirra, sem pyntuðu hina
ákærðu og þegar píslamar voru orðnar
óbcerilegar játuðu menn öllu, sem kval-
arár þeirra kröfðust.
Súmsstaðar var því trúað, að pestinni
myndi linna, ef höfuð galdrakindanna,
sem þegar lágu dysjuð utangarðs, væru
sniðin frá bol. í ‘ þýzkum borgum urðu
gráfararnir oft illa fyrir barðinu á sjúk-
legu ímyndunarafli íbúanna. Sögur eru
um, að þeim hafi stundum verið smal-
að saman og sfðan brenndir lifandi,
eftir að hafa verið píndir til að játa
á sig hin óheyrilegustu glæpaverk.
Á erfiðum tímum hyllist fólk oft
tií jþéss að finna einhverja allsherjar
ástæðú fyrir erfiðleikunum, oft er þessi
ástæðá bundin ákveðnum hóp, eða hóp-
um. Fyfir nokkrum áratugum var erfitt
fjárhagsástand í Þýzkalandi kennt Gyð-
ingum og margvíslegt fleira, sem aflaga
fór. Fyrir þessar Sakir upphófust þar
miklar ofsóknir gegn Gyðingum og náðu
þær hámarki laust fyrir miðja tuttug-
ustú öld, með nútíma tækni og skipu-
lagníngu. Gasklefarnir eru verðugir
minnisvdr'ðar þeirra hugvitssömu
manna, Sem sáu þar um framkvæmdir.
Á miðöldum var fólk sama sinnis og á
tuttugustu öld, en skipulagsleysi og
skortur tækni hamlaði jafnmiklum af-
köstum í morðum.
Gýðingamorðin á miðöldum eru sér-
stáklega óhugnanleg fyrir þá sök, að
vaidastéttirnar ásamt klerkdómnum
vissu, að ásakanir almennings um að
Gyðingar ættu sök á plágunni, voru
algjörlega tilhæfulausar. Óttinn við
skrílinn og einnig gróðavonin átti þátt
í því, að þessar stéttir þvoðu hendur
sínar og gengu jafnvel sjálfar fram fýr-
ir skjöldu í ofsóknunum á hendúr sak-
lausú fólki.
að er ekki hægt að benda á þann,
sem fyrstur bar fram þá tilgátu, að
Gýðingar ættu sök á pestinni. Þessi
skoðun hefur sjálfsagt komið fram á
ýmsum stöðum á sama tíma. Gyðingar
skáru sig úr og vöktu með því tor-
tryggni, auk þess virtust mönnum þeir
hagsýnni öðrum í fjármálum og stund-
uðu víða peningaverzlun, sem var held-
ur ílla séð á 14. öld.
Sú saga kom upp, að Gyðingum hefði
verið skipað að eitra vatnsból og brunna,
eitrið átti að hafa komi’ð frá Toledo,
en þar bjuggu margir Gyðingar, sumir
sögðu að Gyðingar byggju sjálfir til
eitrið úr uglum, köpgulóm, eðlum og
fjeiri kvikindum, sem álitin voru eitr-
uð. Sögur voru einnig á kreiki um að
Gyðingar göldruðu pláguna í fólk. Sagt
var að þeir fölsuðu myntina og ætluðu
sér að útrýma öllu kristnu fólki með
eitri. Sagan um eitrun vatnsbóla kom
fyrst upp í Súður-Frakklandi, fyrst í
stað var ýmsum kenndur verknaðurinn.
Aðallinn hylltist til að kenna almúg-
anum um hermdarverkið og almúginn
kenndi það aðli og auðugri stéttum.
Sumir kenndu Gyðingum um, aðrir
holdsveikum. Ofsóknir holdsveikra voru
ekki nýtt fyrirbæri. Árið 1313 hafði
Frakklandskonungur skipað að brenna
lifandi alla holdsveikissjúklinga á
Frakklandi, ástæðuna vita menn ekki.
Að lokum varð sú sko'ðun ríkjandi að
Gyðíngar hefðu eitrað brunnana og þá
hófst stormurinn.
Snemma í maímánuði 1348 drap skríll-
inn alla Gyðinga sem hann náði í bæ
einum í Suður-Frakklandi. Ofsóknirn-
ar mögnuðust og talið er að í Búrgund
hafi fimmtíu þúsund Gyðingar verið
teknir af lífi.
Páfinn bannaði stranglega þessar af-
tökur i opnum bréfum, sem hann sendi
y Framhald á bls. 13
L ífið í Ásbyrgi gekk sinn vana-
gang, en þó nokkuð hraðar. Þa'ð var
furðulegt hvað við gátum náð í mik-
ið af vörum, sem seldust strax með
góðum hagnaði. Bjarni græddi vel,
en hækkaði ekki kaupið við mig.
En hann var mér innilega góður og
eins kona hans. Dóttir hans, sem þá
var ung, kom oft í búðina og tók
vel eftir. „Þú mátt ekki segja honum
pabba það, mikið vo'ðalega snuðar
hann, hann selur 5 aura stokkana á
6 aura og sex aura stokkana á fimm
aura“, trúði Veiga mér einu sinni
fyrir. Bjarni drakk nefnilega mikið,
og þá urðu mistök.
Sveitamenn keyptu þá mikið og
verzlunin færðist suður. Stórverzlan-
irnar á Eyrarbakka og Stokkseyri
voru þá að líða undir lok, en smá-
kaúpmenn ekki búnir að koma fótum
undir sig í staðinn. Engin Verzlun
var þá á Selfossi, né annarsstaðar í
sveitunum. Stokkseyringar keyptu
talsvert hjá okkur, enda þekktu þeir
Bjarna. Engir vörubílar voru þá, en
hestvagnalestirnar lögðu á stað inn
Hverfisgötuna á kvöldin. Skeiðamenn
voru eitt kvöldið á fer’ð og komið
myi’kur. Séra Brynjólfur var með
þeim og svo fullur, að þeir treystu
honum ekki til að sitja á hestinum, en
bjuggu um hann á einni kerrunni.
„Stígðu nú í stólinn, séra Brynjólf-
ur,“ sagði einn þegar undirbúningi
var lokið. „Þið eruð allir asnar og
svín í lífi og dauða, amen“, var ræða
prestsins.
Það var sama hvað fuflur Bjarni
var, þó ég og aðrir skömmuðum
hann, þá var hann alltaf sama hóg-
væra prúðmennið, svara'ði aldrei illu.
Og aldrei viðurkenndi hann að hafa
bragðað vín, þó hann væri stjörnu
blindur. Ég var einu sinni úti í kjall-
ara að taka til, og rakst þá á kex-
tunnu fulla af flöskum, sem vínlykt
angaði úr. „Kannski þú viljir þræta
fyrir að þú hafir drukkið úr flösk-
unurn", sagði ég öskuvondur. En
Bjarni skildi ekkert í því, hvernig
flöskurnar hefðu komizt í tunnuna,
aldrei bragðaði hann vín. En væri ég
fullur, þá var Bjarna óhætt. Og
aldrei fann hann að við mig, þó ég
hagaði mér ósæmilega.
Og sjaldan fannst vínlykt af
Bjarna, hann blanda'ði nefnilega
brennivínið í mjólk og drakk það
þannig. Einn vinur minn, máttar-
stólpi föðurlandsins og tryggur við-
skiptavinur Áfengisverzlunar ríkis-
ins sagði mér snjalla sögu af sér.
Hann betlaði á götunum og átti eftir
fyrir mjólkurflösku, er hann hafði
keypt brennivíníð. En þetta var for-
sjáll maður og hugsaði einnig fyrir
næturgistingu. Þegar hann var bú-
inn með helminginn af brennivíninu
keypti hann mjólkurflöskuna, drakk
nokkuð af mjólkinni og fyllti svo
flöskuna af brennivíni. Svo lagði
hann á stað niður í kjallarann með
mjólkurflöskuna, sem hann sagðist
ætla a’ð hressa sig á, og bað auð-
mjúkur um næturgistingu, sem fús-
lega var veitt. En löggan skildi ekk-
ert í því, að alla nóttina söng og
trallaði vinur minn, og var jafn full-
ur að morgni.
Mér var farið að leiðast i búðinni
og líkaði ekki kaupið. Árni Óla fékk
180 krónur þegar hann byrjaði á
Mogganum. Ég ætlaði til Englands,
og fór í tima hjá Stebba túlk. Það
var kennari eins og þeir eiga að vera,
hann kunni ensku betur en Englend-
ingar. Kristján Bárður gat utvegað
mér vinnu við verzlun í Middles-
borough, en þá grét mamma, hún
var viss inn að ég mundi farast í
stríðinu. Sama var, þegar ég ætlaði
til Hannesar frænda mins í Kanada.
Svo ég fór hvergi, guði sé lof.
Kristján Bárður var einn af Filis-
teunum. Hann var stórvitur og skap-
aður fjármálamaður, en af því urðu
engin not, hvorki honum né öðrum,
vegna galla. í honum var mikið af
grjóti, en líka ósvikið gull. Það þekkti
ég vel. Hann var mér góður og réði
mér heilt, þó ég hefði ekki vit á að
notfæra mér það. Um tíma átti
Kristján um 30 gufuskip, öll á kafi
í sandi á Suðurströndinni. Hann var
stórvinur Einars Ben; var með hon-
um í sölunni á Dettifossi og C. B.
Eyjólfsson. Þeir fengu í reiðufé 50
þúsund. Þá var stórveizla í Kaupin-
hafn. Og svo varð sonur Kristjáns
helvízkur kommúnisti, hann sem var
svo fallegt og saklaust guðsbarn þeg-
ar hann var lítill.
Árið 1916 sagði ég upp hjá Bjama
og fór á kútter Sæborg síðari hluta
vetrarins, Ég var alveg ónýtur, fisk-
aði ekkert, og þoldi ekki sjómennsku.
En þó var ég víst talinn meðal stofn-
enda Hásetafélagsins og borgaði þar
í tvö ár árgjald, tvær krónur. Við
vorum úti í páskaveðrinu, en þá
urðu hrakningar og slys á bátum og
skipum. Á skírdag vorum við úti á
banka í norðaustan stormi og hauga-
sjó, svo einnig á föstudaginn langa,
en á laugardag vorum við undan
Krísuvíkurbjargi og þá rauk veðrið
upp í útsuður og svo í norður með
hörkufrosti, svo allt var klakað og
svellað dekkið. Við héldum okkur
við undan Höfnunum af þvi Skip-
stjórinn treysti sér ekki fyrir Reykja-
nes. Það var stórhættulegt að hag-
ræða seglunum, þegar lagt var yfir.
Margir kútterar lágu fyrir akkerum
inn á Hafnarleiru, færeyskir og ís-
lenzkir.
Aðfaranótt páskadags dreymdi mig
Hannes föðurbróður minn, sem ég
heiti eftir, en sá aldrei. Hann sagði
mér hver hann var, og ég mundi, að
hann hafði fyrirfarið sér. Ég spurði
hvernig honum liði, — Vel, sagði
hann, en mér er alltaf illt í höfðinu.
Eftir því, sem mamma lýsti veik-
indum hans, hefir hann haft heila-
æxli, og ekki þolað þjáningarnar. Eg
lýsti draummanninum fyrir mömmu,
og þekkti hún hann vel. Hannes sagð-
ist ætla a'ð vera með mér, og getur
verið að svo hafi verið og sé enn.
Ég vaknaði við það, að nissinn, eða
skipsdraugurinn, réðist á mig, tók
fyrir kverkamar á mér svo ég ætlaði
að kafna. Þetta var strákur, ég sá
hann vel og heyrði í körlunum, sem
voru að spila í lúkarnum. Ég barð-
ist um, nissinn hvarf, en ég rak
hausinn upp í dekkið. Við vorum
kojufélagar og honum hefir þótt ég
liggja of lengi.
A annan í páskum komum við inn,
þá var blfðskaparveður. Ég fór út
aftur stuttan túr, en hætti um lok-
in. Ég réri um vorið nokkra róðra
á Sviðið, en þar var litill fiskur, enda
enginn friður fyrir trollurum. Einu
sinni elti okkur hvalur vestan af
Sviði og alveg að fjörunni í Akur-
ey. Við gátum varla róið, hann synti
svo nærri. Seinasta róðurinn var
austan strekkingur og nógur fiskur,
tveir urðu að vera í andófi en við
Framhald á bls. 10
3. september 1967
LESBOK MORGUNBLAÐSHSlS 7